ΖΑΝ-ΙΒ ΦΕΡΙ και ΝΤΙΝΤΙΕ ΚΟΝΡΑΝΤ
Ο Αστερίξ, οι Σκωτσέζοι και η υπόσχεση
Δεν είναι καθόλου εύκολο για έναν νέο συγγραφέα ή καλλιτέχνη να αναλάβει τη συνέχιση ενός επιτυχημένου κόμικ. Οι προσδοκίες από εκείνον είναι μεγάλες. Αν και πολύ διστακτικοί, οι διάδοχοι του Ουντερζό και του Γκοσινί καταφέρνουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Χωρίς όμως να κάνουν θαύματα
Σε λίγες ημέρες Σκωτσέζοι όλων των ηλικιών θα κληθούν να αποφασίσουν ποιον θέλουν να τους κυβερνήσει. Είδηση της επικαιρότητας; Όχι μόνο. Είναι και το σημείο κορύφωσης της νέας ιστορίας του Αστερίξ, στη χώρα των Πικτών, που βγήκε πλέον στα ελληνικά.
Η αλήθεια είναι ότι περιμέναμε αρκετά. Ήταν 2005 όταν ο Αλμπέρ Ουντερζό εξέδωσε το αποτυχημένο Ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους. Τότε οι περισσότεροι μιλούσαν για το άδοξο τέλος των περιπετειών του μικρόσωμου Γαλάτη που αγαπήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Οκτώ χρόνια μετά, ο 87χρονος εν ζωή πατέρας του Αστερίξ (ο έτερος, ο Ρενέ Γκοσινί, είχε πεθάνει νεότατος το 1977) έλαβε τη μεγάλη απόφαση: να αφήσει τον ήρωά του να προχωρήσει χωρίς εκείνον.
Διάδοχοι χρίστηκαν ο Ζαν-Ιβ Φερί στα κείμενα και ο Ντιντιέ Κονράντ στο σχέδιο. Το έργο τους δύσκολο: να σταθούν αντάξιοι των προσδοκιών και να προσθέσουν τη δική τους πινελιά. Αν δεν τα κατάφερναν, θα τους έριχναν στα λιοντάρια. Εύκολα. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως μάλλον τη γλιτώνουν, κυρίως επειδή επέλεξαν την ασφαλή οδό: επιστροφή στα βασικά, χωρίς καινοτομίες.
Η ιστορία έχει ως εξής: βολτάροντας στην παραλία οι Γαλάτες ανακαλύπτουν έναν άνθρωπο μέσα σε ένα κομμάτι πάγου και αποφασίζουν να τον ξεπαγώσουν. Πώς έγινε με τον Λουί ντε Φινές στο φιλμ «Κατεψυγμένος» (1969) του Εντουάρ Μολιναρό; Έτσι. Μαθαίνουν ότι πρόκειται για τον Μακ Όλοχ, έναν Πίκτο από την Καληδονία (Σκωτία) και τον βοηθούν να επιστρέψει στο χωριό του και να αντιμετωπίσει τον κακό αρχηγό της αντίπαλης φατρίας που τον εξόρισε. Ο αντιπαθής αυτός αρχηγός λέγεται Μακ Αβέθ, αλλά στην όψη δεν είναι άλλος από τον γνωστό Γάλλο ηθοποιό Βενσάν Κασέλ! Προστίθεται έτσι κι εκείνος στη μεγάλη λίστα πραγματικών προσώπων που παίρνουν ρόλους στις περιπέτειες του Αστερίξ και η οποία περιλαμβάνει από τον Κερκ Ντάγκλας (επαναστάτης σκλάβος Σπάρτακις στη Γαλέρα του Οβελίξ και τον Σον Κόνερι (πράκτορας Μηδενμηδενεξίξ στην Οδύσσεια του Αστερίξ) έως τον Ζακ Σιράκ (μάνατζερ Κάιους Γιάπιους στο Οβελίξ και ΣΙΑ) και τον ίδιο τον Μπενίτο Μουσολίνι (εκατόνταρχος Μουσολίνιους στον Αγώνα των Αρχηγών). Το ταξίδι στη Σκωτία έχει πολλά από τα κλασικά στοιχεία του χιούμορ του Γκοσινί, αρκετά γκαγκς και χάπι εντ δεδομένο. Η σύγχρονη ιστορία διεκδικεί το μερίδιό της με τις παραπομπές στο δημοψήφισμα για τη σκωτσέζικη ανεξαρτησία. Οι ψηφοφόροι λαδώνονται με ουίσκι, όσοι πολιτικοί μιλούν με ξύλινη γλώσσα τρώνε ένα ξύλο στο κεφάλι, οι γυναίκες απαιτούν εκσυγχρονισμό και κάποιος μιλά για «δημοκρατία, σαν των Ελλήνων» (για να πάρει την πληρωμένη απάντηση: «Των ποιων;»).
Όλα καλά. Γιατί όμως τότε κλείνοντας το άλμπουμ νιώθεις πως κάτι λείπει; Ο Αστερίξ στους Πίκτους είναι μάλλον μια χαμένη ευκαιρία για μια απογειωτική ιστορία. Οι Σκωτσέζοι είναι ένας λαός που συνοδεύεται από πλήθος εθνικών στερεοτύπων, από την περιβόητη τσιγκουνιά τους μέχρι τον... Μπρέιβχαρτ και τον Χαϊλάντερ. Με τέτοια στερεότυπα ανέκαθεν έπαιζαν οι περιπέτειες του Αστερίξ. Ωστόσο εδώ οι νέοι συγγραφείς διστάζουν και δεν τα εκμεταλλεύονται όσο πρέπει. Περιορίζονται στα εύκολα: τα κόκκινα μαλλιά, στα κιλτ και το τέρας του Λοχ Νες. Ούτε καν με τα ονόματα δεν γίνεται έξυπνη πλάκα: με ένα Μακ- μπροστά μπορεί ένας έξυπνος κειμενογράφος (ή μεταφραστής) να κάνει θαύματα, αλλά εδώ το μόνο πραγματικά αστείο όνομα είναι ο Μακ Ροβιοτίκ!
Για να γλιτώσουν τα... λιοντάρια, που λέγαμε πριν, οι συγγραφείς φάνηκαν άτολμοι αλλά πέρασαν τις εξετάσεις. Με θεατρικούς όρους θα μπορούσαμε να πούμε ότι Ο Αστερίξ στους Πίκτους είναι μια πρόβα τζενεράλε που δεν πάει και πάρα πολύ καλά. Σε τέτοιες περιπτώσεις όμως συχνά ακολουθεί μια καλή παράσταση. Τα σχέδια του Κονράντ ακολουθούν πιστά το χέρι του Ουντερζό. Ο Φερί δεν είναι Γκοσινί, αλλά έχει άποψη και χιούμορ. Πρέπει όμως να ξεμαγκωθούν.
Σε κάθε περίπτωση, οι φανατικοί οπαδοί της σειράς θα αισθανθούν ότι επιστρέφουν σε γνώριμα μέρη. Το χωριό στέκει εκεί, απαράλλαχτο, ο Αυτοματίξ με τον Αλφαβητίξ είναι επίσης εκεί να τσακώνονται για τα ψάρια, ο Αστερίξ με τον Οβελίξ κάνουν το ταξίδι τους, οι Ρωμαίοι τρώνε της χρονιάς τους και στο τέλος η περιπέτεια κλείνει με ένα μεγάλο τσιμπούσι.
Οι οιωνοί για το μέλλον δείχνουν θετικοί. Άλλωστε το εξώφυλλο της νέας περιπέτειας μιλά από μόνο του: ο Οβελίξ, σχεδιασμένος από το χέρι του Ουντερζό, παραδίδει τη «σκυτάλη». Δίπλα του ο Αστερίξ, καμωμένος από την πένα του Κονράντ, κλείνει το μάτι, κάνει... λάικ στους αναγνώστες και υπόσχεται μια καλή συνέχεια.
Ο Τζόνι Χαλιντέι και ο Γιάννης Πάριος!
Πολλά από τα λογοπαίγνια είναι μόνο για γαλλοτραφείς ή μυημένους και δυστυχώς χάνονται στην μετάφραση. Στο πρόσωπο του βάρδου Μακ-Κελ αναγνωρίζουμε τον τραγουδιστή Τζόνι Χαλιντέι, ενώ ακόμη και το όνομά του παραπέμπει στο «Ma gueule», ένα από τα γνωστότερα τραγούδια του. Λίγο αργότερα ο ίδιος τραγουδά μελοδραματικά «Μη μ’ αφήνεις, μη». Πρέπει να ανατρέξει κανείς στο πρωτότυπο «Ne me kilt pas» για να καταλάβει το λογοπαίγνιο με τα κιλτ και το τραγούδι «Ne me quitte pas» του Ζακ Μπρελ. Η ελληνική μετάφραση απευθύνεται σε δυνατούς λύτες: «Μη μ’ αφήνεις, μη» ήταν η διασκευή του τραγουδιού διά στόματος Γιάννη Πάριου! Ελάχιστοι επίσης Έλληνες θα αντιληφθούν ότι το τέρας του Λοχ ονομάζεται Αφνόρ από τον AFNOR, τον Γαλλικό Οργανισμό Τυποποίησης (τον αντίστοιχο του διεθνούς ISO ή του ελληνικού ΕΛΟΤ). Η ελληνική έκδοση θα μπορούσε να βοηθηθεί πολύ με υποσημειώσεις και μια πιο ευρηματική απόδοση...
Γιάννης Βασαλάκης, TA NEA 13-14.09.2014
Ο Αστερίξ, οι Σκωτσέζοι και η υπόσχεση
Δεν είναι καθόλου εύκολο για έναν νέο συγγραφέα ή καλλιτέχνη να αναλάβει τη συνέχιση ενός επιτυχημένου κόμικ. Οι προσδοκίες από εκείνον είναι μεγάλες. Αν και πολύ διστακτικοί, οι διάδοχοι του Ουντερζό και του Γκοσινί καταφέρνουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Χωρίς όμως να κάνουν θαύματα
Σε λίγες ημέρες Σκωτσέζοι όλων των ηλικιών θα κληθούν να αποφασίσουν ποιον θέλουν να τους κυβερνήσει. Είδηση της επικαιρότητας; Όχι μόνο. Είναι και το σημείο κορύφωσης της νέας ιστορίας του Αστερίξ, στη χώρα των Πικτών, που βγήκε πλέον στα ελληνικά.
Η αλήθεια είναι ότι περιμέναμε αρκετά. Ήταν 2005 όταν ο Αλμπέρ Ουντερζό εξέδωσε το αποτυχημένο Ο ουρανός έπεσε στο κεφάλι τους. Τότε οι περισσότεροι μιλούσαν για το άδοξο τέλος των περιπετειών του μικρόσωμου Γαλάτη που αγαπήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Οκτώ χρόνια μετά, ο 87χρονος εν ζωή πατέρας του Αστερίξ (ο έτερος, ο Ρενέ Γκοσινί, είχε πεθάνει νεότατος το 1977) έλαβε τη μεγάλη απόφαση: να αφήσει τον ήρωά του να προχωρήσει χωρίς εκείνον.
Διάδοχοι χρίστηκαν ο Ζαν-Ιβ Φερί στα κείμενα και ο Ντιντιέ Κονράντ στο σχέδιο. Το έργο τους δύσκολο: να σταθούν αντάξιοι των προσδοκιών και να προσθέσουν τη δική τους πινελιά. Αν δεν τα κατάφερναν, θα τους έριχναν στα λιοντάρια. Εύκολα. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως μάλλον τη γλιτώνουν, κυρίως επειδή επέλεξαν την ασφαλή οδό: επιστροφή στα βασικά, χωρίς καινοτομίες.
Η ιστορία έχει ως εξής: βολτάροντας στην παραλία οι Γαλάτες ανακαλύπτουν έναν άνθρωπο μέσα σε ένα κομμάτι πάγου και αποφασίζουν να τον ξεπαγώσουν. Πώς έγινε με τον Λουί ντε Φινές στο φιλμ «Κατεψυγμένος» (1969) του Εντουάρ Μολιναρό; Έτσι. Μαθαίνουν ότι πρόκειται για τον Μακ Όλοχ, έναν Πίκτο από την Καληδονία (Σκωτία) και τον βοηθούν να επιστρέψει στο χωριό του και να αντιμετωπίσει τον κακό αρχηγό της αντίπαλης φατρίας που τον εξόρισε. Ο αντιπαθής αυτός αρχηγός λέγεται Μακ Αβέθ, αλλά στην όψη δεν είναι άλλος από τον γνωστό Γάλλο ηθοποιό Βενσάν Κασέλ! Προστίθεται έτσι κι εκείνος στη μεγάλη λίστα πραγματικών προσώπων που παίρνουν ρόλους στις περιπέτειες του Αστερίξ και η οποία περιλαμβάνει από τον Κερκ Ντάγκλας (επαναστάτης σκλάβος Σπάρτακις στη Γαλέρα του Οβελίξ και τον Σον Κόνερι (πράκτορας Μηδενμηδενεξίξ στην Οδύσσεια του Αστερίξ) έως τον Ζακ Σιράκ (μάνατζερ Κάιους Γιάπιους στο Οβελίξ και ΣΙΑ) και τον ίδιο τον Μπενίτο Μουσολίνι (εκατόνταρχος Μουσολίνιους στον Αγώνα των Αρχηγών). Το ταξίδι στη Σκωτία έχει πολλά από τα κλασικά στοιχεία του χιούμορ του Γκοσινί, αρκετά γκαγκς και χάπι εντ δεδομένο. Η σύγχρονη ιστορία διεκδικεί το μερίδιό της με τις παραπομπές στο δημοψήφισμα για τη σκωτσέζικη ανεξαρτησία. Οι ψηφοφόροι λαδώνονται με ουίσκι, όσοι πολιτικοί μιλούν με ξύλινη γλώσσα τρώνε ένα ξύλο στο κεφάλι, οι γυναίκες απαιτούν εκσυγχρονισμό και κάποιος μιλά για «δημοκρατία, σαν των Ελλήνων» (για να πάρει την πληρωμένη απάντηση: «Των ποιων;»).
Όλα καλά. Γιατί όμως τότε κλείνοντας το άλμπουμ νιώθεις πως κάτι λείπει; Ο Αστερίξ στους Πίκτους είναι μάλλον μια χαμένη ευκαιρία για μια απογειωτική ιστορία. Οι Σκωτσέζοι είναι ένας λαός που συνοδεύεται από πλήθος εθνικών στερεοτύπων, από την περιβόητη τσιγκουνιά τους μέχρι τον... Μπρέιβχαρτ και τον Χαϊλάντερ. Με τέτοια στερεότυπα ανέκαθεν έπαιζαν οι περιπέτειες του Αστερίξ. Ωστόσο εδώ οι νέοι συγγραφείς διστάζουν και δεν τα εκμεταλλεύονται όσο πρέπει. Περιορίζονται στα εύκολα: τα κόκκινα μαλλιά, στα κιλτ και το τέρας του Λοχ Νες. Ούτε καν με τα ονόματα δεν γίνεται έξυπνη πλάκα: με ένα Μακ- μπροστά μπορεί ένας έξυπνος κειμενογράφος (ή μεταφραστής) να κάνει θαύματα, αλλά εδώ το μόνο πραγματικά αστείο όνομα είναι ο Μακ Ροβιοτίκ!
Για να γλιτώσουν τα... λιοντάρια, που λέγαμε πριν, οι συγγραφείς φάνηκαν άτολμοι αλλά πέρασαν τις εξετάσεις. Με θεατρικούς όρους θα μπορούσαμε να πούμε ότι Ο Αστερίξ στους Πίκτους είναι μια πρόβα τζενεράλε που δεν πάει και πάρα πολύ καλά. Σε τέτοιες περιπτώσεις όμως συχνά ακολουθεί μια καλή παράσταση. Τα σχέδια του Κονράντ ακολουθούν πιστά το χέρι του Ουντερζό. Ο Φερί δεν είναι Γκοσινί, αλλά έχει άποψη και χιούμορ. Πρέπει όμως να ξεμαγκωθούν.
Σε κάθε περίπτωση, οι φανατικοί οπαδοί της σειράς θα αισθανθούν ότι επιστρέφουν σε γνώριμα μέρη. Το χωριό στέκει εκεί, απαράλλαχτο, ο Αυτοματίξ με τον Αλφαβητίξ είναι επίσης εκεί να τσακώνονται για τα ψάρια, ο Αστερίξ με τον Οβελίξ κάνουν το ταξίδι τους, οι Ρωμαίοι τρώνε της χρονιάς τους και στο τέλος η περιπέτεια κλείνει με ένα μεγάλο τσιμπούσι.
Οι οιωνοί για το μέλλον δείχνουν θετικοί. Άλλωστε το εξώφυλλο της νέας περιπέτειας μιλά από μόνο του: ο Οβελίξ, σχεδιασμένος από το χέρι του Ουντερζό, παραδίδει τη «σκυτάλη». Δίπλα του ο Αστερίξ, καμωμένος από την πένα του Κονράντ, κλείνει το μάτι, κάνει... λάικ στους αναγνώστες και υπόσχεται μια καλή συνέχεια.
Ο Τζόνι Χαλιντέι και ο Γιάννης Πάριος!
Πολλά από τα λογοπαίγνια είναι μόνο για γαλλοτραφείς ή μυημένους και δυστυχώς χάνονται στην μετάφραση. Στο πρόσωπο του βάρδου Μακ-Κελ αναγνωρίζουμε τον τραγουδιστή Τζόνι Χαλιντέι, ενώ ακόμη και το όνομά του παραπέμπει στο «Ma gueule», ένα από τα γνωστότερα τραγούδια του. Λίγο αργότερα ο ίδιος τραγουδά μελοδραματικά «Μη μ’ αφήνεις, μη». Πρέπει να ανατρέξει κανείς στο πρωτότυπο «Ne me kilt pas» για να καταλάβει το λογοπαίγνιο με τα κιλτ και το τραγούδι «Ne me quitte pas» του Ζακ Μπρελ. Η ελληνική μετάφραση απευθύνεται σε δυνατούς λύτες: «Μη μ’ αφήνεις, μη» ήταν η διασκευή του τραγουδιού διά στόματος Γιάννη Πάριου! Ελάχιστοι επίσης Έλληνες θα αντιληφθούν ότι το τέρας του Λοχ ονομάζεται Αφνόρ από τον AFNOR, τον Γαλλικό Οργανισμό Τυποποίησης (τον αντίστοιχο του διεθνούς ISO ή του ελληνικού ΕΛΟΤ). Η ελληνική έκδοση θα μπορούσε να βοηθηθεί πολύ με υποσημειώσεις και μια πιο ευρηματική απόδοση...
Γιάννης Βασαλάκης, TA NEA 13-14.09.2014
