Οι Νέοι Ρασπούτιν
Ο αντιεπιστημονικός μυστικισμός δυναμώνει την απολυταρχία σε όλη τη γη
Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ και το τέλος της ορθολογικότητας του Διαφωτισμού
της ΑΝΝ ΑΠΛΜΠΑΟΥΜ
Πεύκα με κρυσταλλωμένα κλαδιά στεφανώνουν την άκρη μιας παγωμένης λίμνης. Πέφτει χιόνι. Χαλαρωτική μουσική παίζει στο παρασκήνιο. Ένας άντρας με γκρίζα μαλλιά και ευχάριστο πρόσωπο στέκεται δίπλα στη λίμνη. Αρχίζει να ξεντύνεται. Θέλει να κολυμπήσει, εξηγεί, για να δείξει την πίστη του και την αντίθεσή του στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στη νεοτερικότητα. «Δεν μου χρειάζεται το Φέισμπουκ, δεν μου χρειάζεται το Ίντερνετ, δεν χρειάζομαι κανέναν. Χρειάζομαι μόνο την καρδιά μου», λέει. Καθώς κολυμπά διασχίζοντας τη λίμνη, φαινομενικά αδιάφορος για το κρύο, συνεχίζει: «Εμπιστεύομαι το ανοσοποιητικό μου σύστημα γιατί έχω απόλυτη εμπιστοσύνη και πίστη στο δημιουργό του, στο Θεό. Η ανοσία μου είναι μέρος της κυριαρχίας του είναι μου».
Αυτός είναι ο Καλίν Τζορτζέσκου, ο άνθρωπος που σόκαρε τους συμπατριώτες του όταν κέρδισε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας στις 24 Νοεμβρίου, παρά το ότι μετά βίας καταγραφόταν στις δημοσκοπήσεις και διεξήγαγε την εκστρατεία του σχεδόν εξ ολοκλήρου στο Τικ Τοκ, όπου οι κανόνες της πλατφόρμας, οι οποίοι υποτίθεται ότι έχουν σχεδιαστεί για να περιορίζουν ή να ρυθμίζουν τα πολιτικά μηνύματα, φαίνεται να μην τον περιορίζουν. Αντίθετα, χρησιμοποίησε τις τακτικές που μεταχειρίζονται πολλοί επηρεαστές των κοινωνικών δικτύων για να προσελκύσουν τον αλγόριθμο του Τικ Τοκ. Μερικές φορές πρόσθετε ήπια, μελαγχολική μουσική πιάνου, παρακαλώντας τον κόσμο να «ψηφίσει με την ψυχή του». Άλλες φορές χρησιμοποιούσε αναδυόμενους υπότιτλους, σκληρό φωτισμό, φλούο χρώματα και ηλεκτρονική μουσική, καλώντας σε μια «εθνική αναγέννηση» και επιτιμώντας τις μυστικές δυνάμεις που κατ’ αυτόν έχουν σκοπό να βλάψουν τους Ρουμάνους. «Η εντολή να καταστραφούν οι δουλειές μας ήρθε από το εξωτερικό», λέει σε ένα βίντεο. Σε ένα άλλο, μιλά για «υποσυνείδητα μηνύματα» και έλεγχο σκέψης, με τη φωνή του να συνοδεύεται από εικόνες ενός χεριού που κρατάει κλωστές μαριονέτας. Στους μήνες που προηγήθηκαν των εκλογών αυτά τα βίντεο συγκέντρωσαν πάνω από ένα εκατομμύριο προβολές.
Σε άλλες περιστάσεις αυτός ο φαινομενικά ήπιος μυστικιστής της Νέας Εποχής έχει επαινέσει τον Ίον Αντωνέσκου, τον Ρουμάνο δικτάτορα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που συνέπραξε με τον Χίτλερ και καταδικάστηκε σε θάνατο για εγκλήματα πολέμου, στα οποία περιλαμβανόταν και ο ρόλος του στο Ολοκαύτωμα στη Ρουμανία. Έχει αποκαλέσει τόσο τον Αντωνέσκου όσο και τον προπολεμικό ηγέτη της Σιδηράς Φρουράς, ενός βίαια αντισημιτικού κινήματος, εθνικούς ήρωες. Συναντήθηκε δύο φορές με τον Αλεξάντρ Ντούγκιν, τον Ρώσο φασίστα ιδεολόγο, εκείνον που ανάρτησε στο X μια δήλωση (στη συνέχεια διαγραμμένη) ότι «η Ρουμανία θα αποτελέσει μέρος της Ρωσίας». Και ταυτόχρονα ο Τζορτζέσκου εξυμνεί τις πνευματικές ποιότητες του νερού. «Δεν ξέρουμε τι είναι το νερό», έχει πει· «Το H₂O δεν σημαίνει τίποτα». Επίσης, «Το νερό έχει μνήμη και καταστρέφουμε την ψυχή του μέσω της ρύπανσης» και «Το νερό είναι ζωντανό και μας στέλνει μηνύματα, αλλά δεν ξέρουμε πώς να τα ακούσουμε». Πιστεύει ότι τα ανθρακούχα ποτά περιέχουν νανοτσιπάκια που «μπαίνουν μέσα σου σαν ένας υπολογιστής». Η σύζυγός του Κριστέλα δημιουργεί βίντεο στο Γιουτιούμπ για μεθόδους ίασης, χρησιμοποιώντας όρους όπως «λυμφατική οξέωση» και «μεταβολισμός του ασβεστίου» για να περάσει τις απόψεις της.
Και οι δύο προωθούν επίσης την «ειρήνη», έναν αόριστο στόχο που φαίνεται να σημαίνει ότι η Ρουμανία, που συνορεύει με την Ουκρανία και τη Μολδαβία, θα πρέπει να σταματήσει να βοηθά την Ουκρανία να υπερασπιστεί τον εαυτό της από τους Ρώσους εισβολείς. «Ο πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί με πόλεμο», έγραψε η Κριστέλα Τζορτζέσκου στο Ίνσταγκραμ λίγες εβδομάδες πριν αρχίσει η ψηφοφορία. «Ο πόλεμος καταστρέφει όχι μόνο σωματικά, καταστρέφει τις ΚΑΡΔΙΕΣ». Ούτε αυτή ούτε ο σύζυγός της αναφέρουν τις απειλές ασφαλείας για τη Ρουμανία που θα αυξάνονταν εκθετικά μετά από μια ρωσική νίκη στην Ουκρανία, ούτε το οικονομικό κόστος, την προσφυγική κρίση και την πολιτική αστάθεια που θα ακολουθούσαν. Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρόλο που ο Καλίν Τζορτζέσκου ισχυρίστηκε ότι δεν ξόδεψε τίποτα γι’ αυτή την εκστρατεία, η ρουμανική κυβέρνηση λέει ότι κάποιος πλήρωσε παράνομα χρήστες του Τικ Τοκ με εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να προωθήσουν τον Τζορτζέσκου, και ότι άγνωστοι παράγοντες από το εξωτερικό συντόνιζαν τη δραστηριότητα δεκάδων χιλιάδων ψεύτικων λογαριασμών, μεταξύ των οποίων και κάποιων που προσποιούνταν ότι ήταν κρατικές υπηρεσίες, οι οποίες δήθεν τον υποστήριζαν. Κι ακόμα χάκερ, για τους οποίους υπάρχει η υποψία ότι ήταν Ρώσοι, πραγματοποίησαν πάνω από 85.000 κυβερνοεπιθέσεις στις εκλογικές υποδομές της Ρουμανίας. Στις 6 Δεκεμβρίου, ως απάντηση στα ευρήματα της ρουμανικής κυβέρνησης για «επιθετικές» ρωσικές επιθέσεις και παραβιάσεις του εκλογικού νόμου της Ρουμανίας, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας ακύρωσε τις εκλογές και ανέτρεψε τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου.
Βλέποντας αυτόν τον παράξενο συνδυασμό—νοσταλγία για τη Σιδηρά Φρουρά και ρωσικά τρολ, μαζί με σαχλαμάρες περί ευεξίας που συνήθως τις συνδέουμε με τη Γκουίνεθ Πάλτροου— αναρωτιέται κανείς ποιοι ακριβώς είναι οι Τζορτζέσκου; Πώς να τους κατατάξουμε; Είναι βέβαια δελεαστικό να τους περιγράψει κανείς ως «ακροδεξιούς», όμως αυτή η παλιομοδίτικη ορολογία δεν αποτυπώνει πλήρως ποιους ή τι εκπροσωπούν. Οι όροι «Δεξιά» και «Αριστερά» προέρχονται από τη Γαλλική Επανάσταση, όταν η αριστοκρατία, που ήθελε να διατηρήσει το καθεστώς, καθόταν στη δεξιά πλευρά της Εθνοσυνέλευσης, ενώ οι επαναστάτες, που ήθελαν δημοκρατική αλλαγή, κάθονταν αριστερά. Οι ορισμοί αυτοί άρχισαν να χάνουν σε απόδοση εδώ και μια δεκαετία, όταν ένα μέρος της Δεξιάς, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική, άρχισε να ευαγγελίζεται όχι σύνεση και συντηρητισμό, αλλά την καταστροφή των υπαρχόντων δημοκρατικών θεσμών. Στη νέα της εκδοχή η Ακροδεξιά άρχισε να μοιάζει με την παλιά Ακροαριστερά. Σε κάποιες χώρες τα δύο άρχισαν να συγχωνεύονται.
Όταν έγραψα για πρώτη φορά σχετικά με την ανάγκη νέας πολιτικής ορολογίας το 2017, δυσκολεύτηκα να βρω καλύτερους όρους. Τώρα όμως έχει αρχίσει να γίνεται πιο σαφές το περίγραμμα ενός δημοφιλούς πολιτικού κινήματος, κι αυτό το κίνημα δεν έχει καμία σχέση με τη Δεξιά ή την Αριστερά όπως τις γνωρίζουμε. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού, που η πίστη τους στη δυνατότητα ύπαρξης δημοκρατικών κρατών βασισμένων στο δίκαιο μας έδωσε τόσο την Αμερικανική όσο και τη Γαλλική Επανάσταση, καταδίκαζαν αυτό που αποκαλούσαν σκοταδισμό: το σκοτάδι, την απόκρυψη, την παράλογη σκέψη. Αλλά οι προφήτες αυτού που μπορούμε να αποκαλέσουμε Νέο Σκοταδισμό προσφέρουν ακριβώς αυτά: μαγικές λύσεις, μια αύρα πνευματικότητας, δεισιδαιμονία και την καλλιέργεια του φόβου. Ανάμεσά τους υπάρχουν υγιεινιστές τσαρλατάνοι και επηρεαστές με πολιτικές φιλοδοξίες· υποστηρικτές του ημιθρησκευτικού κινήματος QAnon και των παρακλαδιών του τύπου Πίτσα Γκέιτ· και μέλη διαφόρων πολιτικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη που είναι φιλορώσοι και αντιεμβολιαστές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, προωθητές ενός μυστικιστικού εθνικισμού. Παράξενες επικαλύψεις υπάρχουν παντού. Η αριστερή πολιτικός της Γερμανίας Σάρα Βάγκενκνεχτ και το δεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» προωθούν τη δυσπιστία στα εμβόλια και την κλιματική αλλαγή, έναν εθνικισμό του τύπου «αίμα και χώμα» και την απόσυρση της γερμανικής υποστήηριξης στην Ουκρανία. Σε όλη την Κεντρική Ευρώπη η γοητεία με τους ρούνους και τη φολκλορική μαγεία ευθυγραμμίζεται με την ξενοφοβία της Δεξιάς και τον παγανισμό της Αριστεράς. Ηγέτες του υπερβατισμού μεταβάλονται σε πολιτικούς και πολιτικοί φορείς έχουν στραφεί στην αστρολογία. Ο Τάκερ Κάρλσον, πρώην παρουσιαστής του Fox News που έχει γίνει σταθερός υπερασπιστής της ρωσικής επιθετικότητας, ισχυρίστηκε ότι δέχθηκε επίθεση από έναν δαίμονα που άφησε «νυχιές» στο σώμα του.
Αυτός ο Νεοσκοταδισμός έχει πλέον επηρεάσει τα υψηλότερα επίπεδα της αμερικανικής πολιτικής. Ξένοι και Αμερικανοί έχουν δυσκολευτεί να εξηγήσουν την ιδεολογία που εκπροσωπούν ορισμένοι από τους πρώτους διορισμούς της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ, και ο λόγος είναι πολύ σοβαρός. Παρόλο που ο Τραμπ επανεξελέγη ως Ρεπουμπλικανός, δεν υπήρχε τίποτα το παραδοσιακά «ρεπουμπλικανικό» στην πρόταση να διοριστεί η Τούλσι Γκάμπαρντ στη θέση της διευθύντριας της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών. Η Γκάμπαρντ είναι πρώην προοδευτικό στέλεχος των Δημοκρατικών με διά βίου δεσμούς με το Ίδρυμα Επιστήμης της Ταυτότητας, μια αίρεση που αποσχίστηκε από το Χάρε Κρίσνα. Όπως και ο Κάρλσον, είναι κι αυτή απολογήτρια του στυγνού Ρώσου δικτάτορα Βλαντίμιρ Πούτιν και του δικτάτορα της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ που ανατράπηκε πρόσφατα, και ενίοτε επαναλαμβάνει τα ψέματά τους. Επίσης τίποτα το «συντηρητικό» δεν υπάρχει στον Κας Πατέλ, τον υποψήφιο του Τραμπ για διευθυντή του FBI, ο οποίος έχει υποστηρίξει ότι σκοπεύει να στοχοποιήσει ένα μακρύ κατάλογο από τωρινούς και πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους, μεταξύ των οποίων και πολλούς που υπηρέτησαν στην πρώτη κυβέρνηση Τραμπ. Ενεργώντας σύμφωνα με το πνεύμα των Νεοσκοταδιστών, μεταξύ άλλων ο Πατέλ προμοτάρει την επιχείρηση Warrior Essentials, που πουλάει αντίδοτα όχι μόνο για τον COVID αλλά και για τα εμβόλια κατά του COVID. Αλλά τέλος πάντων, κανένας που έχει πάρει σοβαρά τη φιλοσοφία του Έντμουντ Μπερκ ή του Γουίλιαμ Φ. Μπάκλεϊ Τζούνιορ δεν θα έβαζε έναν συνωμοσιολόγο όπως τον Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ —άλλοτε Δημοκρατικό (και μάλιστα από την διασημότερη Δημοκρατική οικογένεια στην Αμερική), εχθρό των εμβολίων, αλλά και του φθορίου— επικεφαλής της υγειονομικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών. Κανένας «συντηρητικός» υπερασπιστής των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών δεν θα πρότεινε ως πρέσβη στη Γαλλία έναν καταδικασμένο εγκληματία που έστειλε μια πόρνη για να αποπλανήσει τον σύζυγο της αδερφής του προκειμένου να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο βίντεο —ειδικά αν αυτός ο καταδικασμένος ήταν ο πατέρας του γαμπρού του προέδρου.
Αντί για τον συντηρητισμό όπως τον κατανοούμε παραδοσιακά, αυτό το πλήθος και οι διεθνείς αντίστοιχοί του εκπροσωπούν τη συγχώνευση διαφόρων τάσεων που συνέκλιναν εδώ και αρκετόν καιρό. Οι κερδοσκόποι των βιταμινούχων συμπληρωμάτων διατροφής και των αμφισβητούμενων θεραπειών για τον COVID αναμιγνύονται —όχι τυχαία— με ακαμουφλάριστους θαυμαστές της Ρωσίας του Πούτιν, ειδικά εκείνους που λανθασμένα πιστεύουν ότι ο Πούτιν ηγείται μιας «λευκής χριστιανικής χώρας». (Στην πραγματικότητα, η Ρωσία είναι πολυπολιτισμική, πολυφυλετική και γενικά άθρησκη· τα τρολ της προωθούν δυσπιστία στα εμβόλια και ψέματα για την Ουκρανία.) Οπαδοί του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν —ενός μικροαστού δικτάτορα που έχει φτωχοποιήσει τη χώρα του, η οποία είναι τώρα μία από τις φτωχότερες στην Ευρώπη, ενώ έχει πλουτίσει την οικογένειά του και τους φίλους του— συμπράττουν με Αμερικανούς που έχουν παραβιάσει το νόμο, έχουν φυλακιστεί, έχουν κλέψει χρήματα από δικά τους ιδρύματα ή έχουν παρενοχλήσει γυναίκες. Και δεν είναι παράξενο: σε έναν κόσμο όπου οι θεωρίες συνωμοσίας και οι βλακώδεις θεραπείες γίνονται ευρέως αποδεκτές, οι αντιλήψεις περί ενοχής και εγκληματικότητας οι βασισμένες σε αποδείξεις εξαφανίζονται γρήγορα.
Μεταξύ των οπαδών αυτού του νέου πολιτικού κινήματος είναι πολλοί από τους λιγότερο πλούσιους Αμερικανούς. Μεταξύ των χρηματοδοτών του είναι μερικοί από τους πλουσιότερους. Ο Τζορτζ Ο'Νιλ Τζούνιορ, κληρονόμος των Ροκφέλερ και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του περιοδικού The American Conservative, εμφανίστηκε στο Μαρ-α-Λάγκο μετά τις εκλογές. Ο Ο'Νιλ, που είχε στενές επαφές με την Μαρία Μπούτινα, μια Ρωσίδα πράκτορα που απελάθηκε το 2019, έχει προωθήσει την Τούλσι Γκάμπαρντ τουλάχιστον από το 2017, κάνοντας δωρεές στην προεδρική της εκστρατεία το 2020, καθώς και στην προεδρική εκστρατεία του Κένεντι το 2024. Ο Ίλον Μασκ, ο δισεκατομμυριούχος εφευρέτης που χρησιμοποίησε την πλατφόρμα του κοινωνικού δικτύου X για να προσδώσει αλγοριθμικό σπρώξιμο σε ιστορίες που σίγουρα γνωρίζει ότι είναι ψευδείς, κατάφερε να ράψει στα μέτρα του έναν κυβερνητικό ρόλο για τον εαυτό του. Άραγε οι διάφοροι Ο'Νιλ και Μασκ, καθώς και οι έμποροι κρυπτονομισμάτων που έχουν προστρέξει στον Τραμπ, το κάνουν αυτό για το χρήμα; Ή πιστεύουν πραγματικά τις συνωμοσιολογικές και μερικές φορές αντι-αμερικανικές ιδέες που προωθούν; Ίσως το πρώτο, ίσως το δεύτερο, ίσως και τα δύο. Το αν τα κίνητρά τους είναι κυνικά ή ειλικρινή έχει λιγότερη σημασία από την επιρροή τους, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και σε όλο τον κόσμο. Για καλό ή για κακό η Αμερική δημιουργεί παραδείγματα που ακολουθούν και άλλοι. Μόνο και μόνο με την ανακοίνωση της πρόθεσής του να προτείνει τον Κένεντι για το υπουργικό του συμβούλιο, ο Τραμπ εξασφάλισε ότι η αμφισβήτηση των παιδικών εμβολίων θα εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, και πιθανόν θα ακολουθηθεί από τις ίδιες τις ασθένειες. Και οι επιδημίες, όπως έχουμε μάθει πρόσφατα, τείνουν να κάνουν τους ανθρώπους φοβισμένους, και πιο πρόθυμους να αποδεχτούν μαγικές λύσεις.
Και άλλοι πολιτισμοί έχουν βιώσει στιγμές όπως αυτή. Καθώς η αυτοκρατορία τους άρχισε να παρακμάζει τον 16ο αιώνα, οι Βενετοί άρχισαν να στρέφονται στη μαγεία και να αναζητούν γρήγορους τρόπους για να πλουτίσουν. Ο μυστικισμός και ο αποκρυφισμός εξαπλώθηκαν γρήγορα στις τελευταίες μέρες της ρωσικής αυτοκρατορίας. Χωριάτικες σέχτες προωθούσαν αλλόκοτες δοξασίες και πρακτικές, μεταξύ αυτών τον αντιϋλισμό, την αυτομαστίγωση και τον αυτοευνουχισμό. Οι αριστοκράτες στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη στράφηκαν στη θεοσοφία, ένα χαρμάνι από παγκόσμιες θρησκείες (ινδουισμό, βουδισμό, χριστιανισμό, νεοπλατωνισμό), η εφευρέτρια του οποίου, η Ρωσίδα Ελένα Μπλαβάτσκι, έφερε τη διδασκαλία της στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ίδια αυτή πυρετώδης και συναισθηματική ατμόσφαιρα που γέννησε αυτά τα κινήματα τελικά ανέβασε τον Ρασπούτιν, έναν χωριάτη άγιο που ισχυριζόταν ότι είχε μαγικές θεραπευτικές δυνάμεις, στην αυτοκρατορική αυλή. Πείθοντας την αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα ότι μπορούσε να θεραπεύσει την αιμορροφιλία του γιου της, ο Ρασπούτιν έγινε τελικά πολιτικός σύμβουλος του τσάρου.
Η επιρροή του Ρασπούτιν δημιούργησε με τη σειρά της ένα είδος διάχυτης υστερίας. Μέχρι να ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος πολλοί Ρώσοι ήταν πεπεισμένοι ότι σκοτεινές δυνάμεις (στα ρωσικά tyomnye sily) είχαν αποκτήσει μυστικά τον έλεγχο της χώρας. «Οι δυνάμεις αυτές μπορούσαν να είναι διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους —Εβραίοι, Γερμανοί, μασόνοι, η Αλεξάνδρα, ο Ρασπούτιν και η αυλική καμαρίλα», γράφει ο Ντάγκλας Σμιθ, ένας από τους βιογράφους του Ρασπούτιν. «Όμως θεωρούνταν πιστευτό ότι ήταν οι πραγματικοί αφέντες της Ρωσίας». Όπως το έθεσε ένας Ρώσος θεοσοφιστής, «υπάρχουν πραγματικά εχθροί που δηλητηριάζουν τη Ρωσία με αρνητικές εκπορεύσεις».
Αντικαταστήστε τις σκοτεινές δυνάμεις με το βαθύ κράτος· πόσο διαφορετική είναι αυτή η ιστορία από τη δική μας; Όπως και οι Ρώσοι το 1917, ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων, μερικές φορές ανομολόγητων, αλλαγών: οικονομικών, πολιτικών, δημογραφικών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών και, πάνω απ’ όλα, πληροφοριακών. Κι εμείς υπάρχουμε σε μια μόνιμη κακοφωνία, όπου αντικρουόμενα μηνύματα, δεξιά και αριστερά, αληθινά και ψευδή, αναβοσβήνουν συνεχώς στις οθόνες μας. Οι παραδοσιακές θρησκείες βρίσκονται σε μακροχρόνια παρακμή. Οι αξιόπιστοι θεσμοί φαίνεται να αποτυγχάνουν. Ο τεχνο-οπτιμισμός έχει δώσει τη θέση του στον τεχνο-πεσιμισμό, έναν φόβο ότι η τεχνολογία μάς ελέγχει πλέον με τρόπους που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Και στα χέρια των Νεοσκοταδιστών —οι οποίοι προωθούν ενεργά τον φόβο της ασθένειας, τον φόβο του πυρηνικού πολέμου, τον φόβο του θανάτου— ο φόβος και το άγχος είναι όπλα ισχυρά.
Για τους Αμερικανούς η συγχώνευση της ψευδο-πνευματικότητας με την πολιτική αντιπροσωπεύει μια απομάκρυνση από μερικές από τις βαθύτερες αρχές μας: ότι η λογική και το ορθώς σκέπτεσθαι οδηγούν σε καλή διακυβέρνηση, ότι η συζήτηση με βάση τα γεγονότα οδηγεί σε καλή πολιτική, ότι η διακυβέρνηση ευημερεί στο φως του ήλιου και ότι η πολιτική τάξη βασίζεται σε κανόνες, νόμους και διαδικασίες, όχι σε μυστικιστικά χαρίσματα. Οι υποστηρικτές του Νεοσκοταδισμού έχουν επίσης έρθει σε ρήξη με τα ιδανικά των Ιδρυτών της Αμερικής, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ανθρώπους του Διαφωτισμού. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος δεν ήταν μόνο πολιτικός στοχαστής αλλά και επιστήμονας και γενναίος υποστηρικτής του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς. Ο Γεώργιος Ουάσινγκτον ήταν επίμονος όσον αφορά την απόρριψη της μοναρχίας, τον περιορισμό της εξουσίας της εκτελεστικής εξουσίας και την καθιέρωση του κράτους δικαίου. Οι μεταγενέστεροι Αμερικανοί ηγέτες —ο Λίνκολν, ο Ρούσβελτ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ— επικαλέστηκαν το Σύνταγμα και τους συγγραφείς του για να ενισχύσουν τα δικά τους επιχειρήματα.
Αντίθετα, αυτή η ανερχόμενη διεθνής ελίτ δημιουργεί κάτι πολύ διαφορετικό: μια κοινωνία στην οποία η δεισιδαιμονία νικά τη λογική και τον ορθό λόγο, η διαφάνεια εξαφανίζεται και οι αισχρές πράξεις των πολιτικών ηγετών καλύπτονται πίσω από ένα σύννεφο ανοησίας και αντιπερισπασμού. Δεν υπάρχουν έλεγχοι και ισορροπίες σε έναν κόσμο όπου μόνο το «χάρισμα» έχει σημασία, δεν υπάρχει κράτος δικαίου σε έναν κόσμο όπου το συναίσθημα νικά τον ορθό λόγο —μόνο ένα κενό που μπορεί να το καλύψει ο καθένας με μια ιστορία που σε σοκάρει και σε αναγκάζει να την ακολουθήσεις.
The Atlantic, 7 Ιανουαρίου 2025
Ο αντιεπιστημονικός μυστικισμός δυναμώνει την απολυταρχία σε όλη τη γη
Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ και το τέλος της ορθολογικότητας του Διαφωτισμού
της ΑΝΝ ΑΠΛΜΠΑΟΥΜ
Πεύκα με κρυσταλλωμένα κλαδιά στεφανώνουν την άκρη μιας παγωμένης λίμνης. Πέφτει χιόνι. Χαλαρωτική μουσική παίζει στο παρασκήνιο. Ένας άντρας με γκρίζα μαλλιά και ευχάριστο πρόσωπο στέκεται δίπλα στη λίμνη. Αρχίζει να ξεντύνεται. Θέλει να κολυμπήσει, εξηγεί, για να δείξει την πίστη του και την αντίθεσή του στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στη νεοτερικότητα. «Δεν μου χρειάζεται το Φέισμπουκ, δεν μου χρειάζεται το Ίντερνετ, δεν χρειάζομαι κανέναν. Χρειάζομαι μόνο την καρδιά μου», λέει. Καθώς κολυμπά διασχίζοντας τη λίμνη, φαινομενικά αδιάφορος για το κρύο, συνεχίζει: «Εμπιστεύομαι το ανοσοποιητικό μου σύστημα γιατί έχω απόλυτη εμπιστοσύνη και πίστη στο δημιουργό του, στο Θεό. Η ανοσία μου είναι μέρος της κυριαρχίας του είναι μου».
Αυτός είναι ο Καλίν Τζορτζέσκου, ο άνθρωπος που σόκαρε τους συμπατριώτες του όταν κέρδισε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας στις 24 Νοεμβρίου, παρά το ότι μετά βίας καταγραφόταν στις δημοσκοπήσεις και διεξήγαγε την εκστρατεία του σχεδόν εξ ολοκλήρου στο Τικ Τοκ, όπου οι κανόνες της πλατφόρμας, οι οποίοι υποτίθεται ότι έχουν σχεδιαστεί για να περιορίζουν ή να ρυθμίζουν τα πολιτικά μηνύματα, φαίνεται να μην τον περιορίζουν. Αντίθετα, χρησιμοποίησε τις τακτικές που μεταχειρίζονται πολλοί επηρεαστές των κοινωνικών δικτύων για να προσελκύσουν τον αλγόριθμο του Τικ Τοκ. Μερικές φορές πρόσθετε ήπια, μελαγχολική μουσική πιάνου, παρακαλώντας τον κόσμο να «ψηφίσει με την ψυχή του». Άλλες φορές χρησιμοποιούσε αναδυόμενους υπότιτλους, σκληρό φωτισμό, φλούο χρώματα και ηλεκτρονική μουσική, καλώντας σε μια «εθνική αναγέννηση» και επιτιμώντας τις μυστικές δυνάμεις που κατ’ αυτόν έχουν σκοπό να βλάψουν τους Ρουμάνους. «Η εντολή να καταστραφούν οι δουλειές μας ήρθε από το εξωτερικό», λέει σε ένα βίντεο. Σε ένα άλλο, μιλά για «υποσυνείδητα μηνύματα» και έλεγχο σκέψης, με τη φωνή του να συνοδεύεται από εικόνες ενός χεριού που κρατάει κλωστές μαριονέτας. Στους μήνες που προηγήθηκαν των εκλογών αυτά τα βίντεο συγκέντρωσαν πάνω από ένα εκατομμύριο προβολές.
Σε άλλες περιστάσεις αυτός ο φαινομενικά ήπιος μυστικιστής της Νέας Εποχής έχει επαινέσει τον Ίον Αντωνέσκου, τον Ρουμάνο δικτάτορα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που συνέπραξε με τον Χίτλερ και καταδικάστηκε σε θάνατο για εγκλήματα πολέμου, στα οποία περιλαμβανόταν και ο ρόλος του στο Ολοκαύτωμα στη Ρουμανία. Έχει αποκαλέσει τόσο τον Αντωνέσκου όσο και τον προπολεμικό ηγέτη της Σιδηράς Φρουράς, ενός βίαια αντισημιτικού κινήματος, εθνικούς ήρωες. Συναντήθηκε δύο φορές με τον Αλεξάντρ Ντούγκιν, τον Ρώσο φασίστα ιδεολόγο, εκείνον που ανάρτησε στο X μια δήλωση (στη συνέχεια διαγραμμένη) ότι «η Ρουμανία θα αποτελέσει μέρος της Ρωσίας». Και ταυτόχρονα ο Τζορτζέσκου εξυμνεί τις πνευματικές ποιότητες του νερού. «Δεν ξέρουμε τι είναι το νερό», έχει πει· «Το H₂O δεν σημαίνει τίποτα». Επίσης, «Το νερό έχει μνήμη και καταστρέφουμε την ψυχή του μέσω της ρύπανσης» και «Το νερό είναι ζωντανό και μας στέλνει μηνύματα, αλλά δεν ξέρουμε πώς να τα ακούσουμε». Πιστεύει ότι τα ανθρακούχα ποτά περιέχουν νανοτσιπάκια που «μπαίνουν μέσα σου σαν ένας υπολογιστής». Η σύζυγός του Κριστέλα δημιουργεί βίντεο στο Γιουτιούμπ για μεθόδους ίασης, χρησιμοποιώντας όρους όπως «λυμφατική οξέωση» και «μεταβολισμός του ασβεστίου» για να περάσει τις απόψεις της.
Και οι δύο προωθούν επίσης την «ειρήνη», έναν αόριστο στόχο που φαίνεται να σημαίνει ότι η Ρουμανία, που συνορεύει με την Ουκρανία και τη Μολδαβία, θα πρέπει να σταματήσει να βοηθά την Ουκρανία να υπερασπιστεί τον εαυτό της από τους Ρώσους εισβολείς. «Ο πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί με πόλεμο», έγραψε η Κριστέλα Τζορτζέσκου στο Ίνσταγκραμ λίγες εβδομάδες πριν αρχίσει η ψηφοφορία. «Ο πόλεμος καταστρέφει όχι μόνο σωματικά, καταστρέφει τις ΚΑΡΔΙΕΣ». Ούτε αυτή ούτε ο σύζυγός της αναφέρουν τις απειλές ασφαλείας για τη Ρουμανία που θα αυξάνονταν εκθετικά μετά από μια ρωσική νίκη στην Ουκρανία, ούτε το οικονομικό κόστος, την προσφυγική κρίση και την πολιτική αστάθεια που θα ακολουθούσαν. Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρόλο που ο Καλίν Τζορτζέσκου ισχυρίστηκε ότι δεν ξόδεψε τίποτα γι’ αυτή την εκστρατεία, η ρουμανική κυβέρνηση λέει ότι κάποιος πλήρωσε παράνομα χρήστες του Τικ Τοκ με εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να προωθήσουν τον Τζορτζέσκου, και ότι άγνωστοι παράγοντες από το εξωτερικό συντόνιζαν τη δραστηριότητα δεκάδων χιλιάδων ψεύτικων λογαριασμών, μεταξύ των οποίων και κάποιων που προσποιούνταν ότι ήταν κρατικές υπηρεσίες, οι οποίες δήθεν τον υποστήριζαν. Κι ακόμα χάκερ, για τους οποίους υπάρχει η υποψία ότι ήταν Ρώσοι, πραγματοποίησαν πάνω από 85.000 κυβερνοεπιθέσεις στις εκλογικές υποδομές της Ρουμανίας. Στις 6 Δεκεμβρίου, ως απάντηση στα ευρήματα της ρουμανικής κυβέρνησης για «επιθετικές» ρωσικές επιθέσεις και παραβιάσεις του εκλογικού νόμου της Ρουμανίας, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας ακύρωσε τις εκλογές και ανέτρεψε τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου.
Βλέποντας αυτόν τον παράξενο συνδυασμό—νοσταλγία για τη Σιδηρά Φρουρά και ρωσικά τρολ, μαζί με σαχλαμάρες περί ευεξίας που συνήθως τις συνδέουμε με τη Γκουίνεθ Πάλτροου— αναρωτιέται κανείς ποιοι ακριβώς είναι οι Τζορτζέσκου; Πώς να τους κατατάξουμε; Είναι βέβαια δελεαστικό να τους περιγράψει κανείς ως «ακροδεξιούς», όμως αυτή η παλιομοδίτικη ορολογία δεν αποτυπώνει πλήρως ποιους ή τι εκπροσωπούν. Οι όροι «Δεξιά» και «Αριστερά» προέρχονται από τη Γαλλική Επανάσταση, όταν η αριστοκρατία, που ήθελε να διατηρήσει το καθεστώς, καθόταν στη δεξιά πλευρά της Εθνοσυνέλευσης, ενώ οι επαναστάτες, που ήθελαν δημοκρατική αλλαγή, κάθονταν αριστερά. Οι ορισμοί αυτοί άρχισαν να χάνουν σε απόδοση εδώ και μια δεκαετία, όταν ένα μέρος της Δεξιάς, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική, άρχισε να ευαγγελίζεται όχι σύνεση και συντηρητισμό, αλλά την καταστροφή των υπαρχόντων δημοκρατικών θεσμών. Στη νέα της εκδοχή η Ακροδεξιά άρχισε να μοιάζει με την παλιά Ακροαριστερά. Σε κάποιες χώρες τα δύο άρχισαν να συγχωνεύονται.
Όταν έγραψα για πρώτη φορά σχετικά με την ανάγκη νέας πολιτικής ορολογίας το 2017, δυσκολεύτηκα να βρω καλύτερους όρους. Τώρα όμως έχει αρχίσει να γίνεται πιο σαφές το περίγραμμα ενός δημοφιλούς πολιτικού κινήματος, κι αυτό το κίνημα δεν έχει καμία σχέση με τη Δεξιά ή την Αριστερά όπως τις γνωρίζουμε. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού, που η πίστη τους στη δυνατότητα ύπαρξης δημοκρατικών κρατών βασισμένων στο δίκαιο μας έδωσε τόσο την Αμερικανική όσο και τη Γαλλική Επανάσταση, καταδίκαζαν αυτό που αποκαλούσαν σκοταδισμό: το σκοτάδι, την απόκρυψη, την παράλογη σκέψη. Αλλά οι προφήτες αυτού που μπορούμε να αποκαλέσουμε Νέο Σκοταδισμό προσφέρουν ακριβώς αυτά: μαγικές λύσεις, μια αύρα πνευματικότητας, δεισιδαιμονία και την καλλιέργεια του φόβου. Ανάμεσά τους υπάρχουν υγιεινιστές τσαρλατάνοι και επηρεαστές με πολιτικές φιλοδοξίες· υποστηρικτές του ημιθρησκευτικού κινήματος QAnon και των παρακλαδιών του τύπου Πίτσα Γκέιτ· και μέλη διαφόρων πολιτικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη που είναι φιλορώσοι και αντιεμβολιαστές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, προωθητές ενός μυστικιστικού εθνικισμού. Παράξενες επικαλύψεις υπάρχουν παντού. Η αριστερή πολιτικός της Γερμανίας Σάρα Βάγκενκνεχτ και το δεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» προωθούν τη δυσπιστία στα εμβόλια και την κλιματική αλλαγή, έναν εθνικισμό του τύπου «αίμα και χώμα» και την απόσυρση της γερμανικής υποστήηριξης στην Ουκρανία. Σε όλη την Κεντρική Ευρώπη η γοητεία με τους ρούνους και τη φολκλορική μαγεία ευθυγραμμίζεται με την ξενοφοβία της Δεξιάς και τον παγανισμό της Αριστεράς. Ηγέτες του υπερβατισμού μεταβάλονται σε πολιτικούς και πολιτικοί φορείς έχουν στραφεί στην αστρολογία. Ο Τάκερ Κάρλσον, πρώην παρουσιαστής του Fox News που έχει γίνει σταθερός υπερασπιστής της ρωσικής επιθετικότητας, ισχυρίστηκε ότι δέχθηκε επίθεση από έναν δαίμονα που άφησε «νυχιές» στο σώμα του.
Αυτός ο Νεοσκοταδισμός έχει πλέον επηρεάσει τα υψηλότερα επίπεδα της αμερικανικής πολιτικής. Ξένοι και Αμερικανοί έχουν δυσκολευτεί να εξηγήσουν την ιδεολογία που εκπροσωπούν ορισμένοι από τους πρώτους διορισμούς της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ, και ο λόγος είναι πολύ σοβαρός. Παρόλο που ο Τραμπ επανεξελέγη ως Ρεπουμπλικανός, δεν υπήρχε τίποτα το παραδοσιακά «ρεπουμπλικανικό» στην πρόταση να διοριστεί η Τούλσι Γκάμπαρντ στη θέση της διευθύντριας της εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών. Η Γκάμπαρντ είναι πρώην προοδευτικό στέλεχος των Δημοκρατικών με διά βίου δεσμούς με το Ίδρυμα Επιστήμης της Ταυτότητας, μια αίρεση που αποσχίστηκε από το Χάρε Κρίσνα. Όπως και ο Κάρλσον, είναι κι αυτή απολογήτρια του στυγνού Ρώσου δικτάτορα Βλαντίμιρ Πούτιν και του δικτάτορα της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ που ανατράπηκε πρόσφατα, και ενίοτε επαναλαμβάνει τα ψέματά τους. Επίσης τίποτα το «συντηρητικό» δεν υπάρχει στον Κας Πατέλ, τον υποψήφιο του Τραμπ για διευθυντή του FBI, ο οποίος έχει υποστηρίξει ότι σκοπεύει να στοχοποιήσει ένα μακρύ κατάλογο από τωρινούς και πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους, μεταξύ των οποίων και πολλούς που υπηρέτησαν στην πρώτη κυβέρνηση Τραμπ. Ενεργώντας σύμφωνα με το πνεύμα των Νεοσκοταδιστών, μεταξύ άλλων ο Πατέλ προμοτάρει την επιχείρηση Warrior Essentials, που πουλάει αντίδοτα όχι μόνο για τον COVID αλλά και για τα εμβόλια κατά του COVID. Αλλά τέλος πάντων, κανένας που έχει πάρει σοβαρά τη φιλοσοφία του Έντμουντ Μπερκ ή του Γουίλιαμ Φ. Μπάκλεϊ Τζούνιορ δεν θα έβαζε έναν συνωμοσιολόγο όπως τον Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ —άλλοτε Δημοκρατικό (και μάλιστα από την διασημότερη Δημοκρατική οικογένεια στην Αμερική), εχθρό των εμβολίων, αλλά και του φθορίου— επικεφαλής της υγειονομικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών. Κανένας «συντηρητικός» υπερασπιστής των παραδοσιακών οικογενειακών αξιών δεν θα πρότεινε ως πρέσβη στη Γαλλία έναν καταδικασμένο εγκληματία που έστειλε μια πόρνη για να αποπλανήσει τον σύζυγο της αδερφής του προκειμένου να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο βίντεο —ειδικά αν αυτός ο καταδικασμένος ήταν ο πατέρας του γαμπρού του προέδρου.
Αντί για τον συντηρητισμό όπως τον κατανοούμε παραδοσιακά, αυτό το πλήθος και οι διεθνείς αντίστοιχοί του εκπροσωπούν τη συγχώνευση διαφόρων τάσεων που συνέκλιναν εδώ και αρκετόν καιρό. Οι κερδοσκόποι των βιταμινούχων συμπληρωμάτων διατροφής και των αμφισβητούμενων θεραπειών για τον COVID αναμιγνύονται —όχι τυχαία— με ακαμουφλάριστους θαυμαστές της Ρωσίας του Πούτιν, ειδικά εκείνους που λανθασμένα πιστεύουν ότι ο Πούτιν ηγείται μιας «λευκής χριστιανικής χώρας». (Στην πραγματικότητα, η Ρωσία είναι πολυπολιτισμική, πολυφυλετική και γενικά άθρησκη· τα τρολ της προωθούν δυσπιστία στα εμβόλια και ψέματα για την Ουκρανία.) Οπαδοί του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν —ενός μικροαστού δικτάτορα που έχει φτωχοποιήσει τη χώρα του, η οποία είναι τώρα μία από τις φτωχότερες στην Ευρώπη, ενώ έχει πλουτίσει την οικογένειά του και τους φίλους του— συμπράττουν με Αμερικανούς που έχουν παραβιάσει το νόμο, έχουν φυλακιστεί, έχουν κλέψει χρήματα από δικά τους ιδρύματα ή έχουν παρενοχλήσει γυναίκες. Και δεν είναι παράξενο: σε έναν κόσμο όπου οι θεωρίες συνωμοσίας και οι βλακώδεις θεραπείες γίνονται ευρέως αποδεκτές, οι αντιλήψεις περί ενοχής και εγκληματικότητας οι βασισμένες σε αποδείξεις εξαφανίζονται γρήγορα.
Μεταξύ των οπαδών αυτού του νέου πολιτικού κινήματος είναι πολλοί από τους λιγότερο πλούσιους Αμερικανούς. Μεταξύ των χρηματοδοτών του είναι μερικοί από τους πλουσιότερους. Ο Τζορτζ Ο'Νιλ Τζούνιορ, κληρονόμος των Ροκφέλερ και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του περιοδικού The American Conservative, εμφανίστηκε στο Μαρ-α-Λάγκο μετά τις εκλογές. Ο Ο'Νιλ, που είχε στενές επαφές με την Μαρία Μπούτινα, μια Ρωσίδα πράκτορα που απελάθηκε το 2019, έχει προωθήσει την Τούλσι Γκάμπαρντ τουλάχιστον από το 2017, κάνοντας δωρεές στην προεδρική της εκστρατεία το 2020, καθώς και στην προεδρική εκστρατεία του Κένεντι το 2024. Ο Ίλον Μασκ, ο δισεκατομμυριούχος εφευρέτης που χρησιμοποίησε την πλατφόρμα του κοινωνικού δικτύου X για να προσδώσει αλγοριθμικό σπρώξιμο σε ιστορίες που σίγουρα γνωρίζει ότι είναι ψευδείς, κατάφερε να ράψει στα μέτρα του έναν κυβερνητικό ρόλο για τον εαυτό του. Άραγε οι διάφοροι Ο'Νιλ και Μασκ, καθώς και οι έμποροι κρυπτονομισμάτων που έχουν προστρέξει στον Τραμπ, το κάνουν αυτό για το χρήμα; Ή πιστεύουν πραγματικά τις συνωμοσιολογικές και μερικές φορές αντι-αμερικανικές ιδέες που προωθούν; Ίσως το πρώτο, ίσως το δεύτερο, ίσως και τα δύο. Το αν τα κίνητρά τους είναι κυνικά ή ειλικρινή έχει λιγότερη σημασία από την επιρροή τους, όχι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και σε όλο τον κόσμο. Για καλό ή για κακό η Αμερική δημιουργεί παραδείγματα που ακολουθούν και άλλοι. Μόνο και μόνο με την ανακοίνωση της πρόθεσής του να προτείνει τον Κένεντι για το υπουργικό του συμβούλιο, ο Τραμπ εξασφάλισε ότι η αμφισβήτηση των παιδικών εμβολίων θα εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, και πιθανόν θα ακολουθηθεί από τις ίδιες τις ασθένειες. Και οι επιδημίες, όπως έχουμε μάθει πρόσφατα, τείνουν να κάνουν τους ανθρώπους φοβισμένους, και πιο πρόθυμους να αποδεχτούν μαγικές λύσεις.
Και άλλοι πολιτισμοί έχουν βιώσει στιγμές όπως αυτή. Καθώς η αυτοκρατορία τους άρχισε να παρακμάζει τον 16ο αιώνα, οι Βενετοί άρχισαν να στρέφονται στη μαγεία και να αναζητούν γρήγορους τρόπους για να πλουτίσουν. Ο μυστικισμός και ο αποκρυφισμός εξαπλώθηκαν γρήγορα στις τελευταίες μέρες της ρωσικής αυτοκρατορίας. Χωριάτικες σέχτες προωθούσαν αλλόκοτες δοξασίες και πρακτικές, μεταξύ αυτών τον αντιϋλισμό, την αυτομαστίγωση και τον αυτοευνουχισμό. Οι αριστοκράτες στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη στράφηκαν στη θεοσοφία, ένα χαρμάνι από παγκόσμιες θρησκείες (ινδουισμό, βουδισμό, χριστιανισμό, νεοπλατωνισμό), η εφευρέτρια του οποίου, η Ρωσίδα Ελένα Μπλαβάτσκι, έφερε τη διδασκαλία της στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ίδια αυτή πυρετώδης και συναισθηματική ατμόσφαιρα που γέννησε αυτά τα κινήματα τελικά ανέβασε τον Ρασπούτιν, έναν χωριάτη άγιο που ισχυριζόταν ότι είχε μαγικές θεραπευτικές δυνάμεις, στην αυτοκρατορική αυλή. Πείθοντας την αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα ότι μπορούσε να θεραπεύσει την αιμορροφιλία του γιου της, ο Ρασπούτιν έγινε τελικά πολιτικός σύμβουλος του τσάρου.
Η επιρροή του Ρασπούτιν δημιούργησε με τη σειρά της ένα είδος διάχυτης υστερίας. Μέχρι να ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος πολλοί Ρώσοι ήταν πεπεισμένοι ότι σκοτεινές δυνάμεις (στα ρωσικά tyomnye sily) είχαν αποκτήσει μυστικά τον έλεγχο της χώρας. «Οι δυνάμεις αυτές μπορούσαν να είναι διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους —Εβραίοι, Γερμανοί, μασόνοι, η Αλεξάνδρα, ο Ρασπούτιν και η αυλική καμαρίλα», γράφει ο Ντάγκλας Σμιθ, ένας από τους βιογράφους του Ρασπούτιν. «Όμως θεωρούνταν πιστευτό ότι ήταν οι πραγματικοί αφέντες της Ρωσίας». Όπως το έθεσε ένας Ρώσος θεοσοφιστής, «υπάρχουν πραγματικά εχθροί που δηλητηριάζουν τη Ρωσία με αρνητικές εκπορεύσεις».
Αντικαταστήστε τις σκοτεινές δυνάμεις με το βαθύ κράτος· πόσο διαφορετική είναι αυτή η ιστορία από τη δική μας; Όπως και οι Ρώσοι το 1917, ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων, μερικές φορές ανομολόγητων, αλλαγών: οικονομικών, πολιτικών, δημογραφικών, εκπαιδευτικών, κοινωνικών και, πάνω απ’ όλα, πληροφοριακών. Κι εμείς υπάρχουμε σε μια μόνιμη κακοφωνία, όπου αντικρουόμενα μηνύματα, δεξιά και αριστερά, αληθινά και ψευδή, αναβοσβήνουν συνεχώς στις οθόνες μας. Οι παραδοσιακές θρησκείες βρίσκονται σε μακροχρόνια παρακμή. Οι αξιόπιστοι θεσμοί φαίνεται να αποτυγχάνουν. Ο τεχνο-οπτιμισμός έχει δώσει τη θέση του στον τεχνο-πεσιμισμό, έναν φόβο ότι η τεχνολογία μάς ελέγχει πλέον με τρόπους που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Και στα χέρια των Νεοσκοταδιστών —οι οποίοι προωθούν ενεργά τον φόβο της ασθένειας, τον φόβο του πυρηνικού πολέμου, τον φόβο του θανάτου— ο φόβος και το άγχος είναι όπλα ισχυρά.
Για τους Αμερικανούς η συγχώνευση της ψευδο-πνευματικότητας με την πολιτική αντιπροσωπεύει μια απομάκρυνση από μερικές από τις βαθύτερες αρχές μας: ότι η λογική και το ορθώς σκέπτεσθαι οδηγούν σε καλή διακυβέρνηση, ότι η συζήτηση με βάση τα γεγονότα οδηγεί σε καλή πολιτική, ότι η διακυβέρνηση ευημερεί στο φως του ήλιου και ότι η πολιτική τάξη βασίζεται σε κανόνες, νόμους και διαδικασίες, όχι σε μυστικιστικά χαρίσματα. Οι υποστηρικτές του Νεοσκοταδισμού έχουν επίσης έρθει σε ρήξη με τα ιδανικά των Ιδρυτών της Αμερικής, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ανθρώπους του Διαφωτισμού. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος δεν ήταν μόνο πολιτικός στοχαστής αλλά και επιστήμονας και γενναίος υποστηρικτής του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς. Ο Γεώργιος Ουάσινγκτον ήταν επίμονος όσον αφορά την απόρριψη της μοναρχίας, τον περιορισμό της εξουσίας της εκτελεστικής εξουσίας και την καθιέρωση του κράτους δικαίου. Οι μεταγενέστεροι Αμερικανοί ηγέτες —ο Λίνκολν, ο Ρούσβελτ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ— επικαλέστηκαν το Σύνταγμα και τους συγγραφείς του για να ενισχύσουν τα δικά τους επιχειρήματα.
Αντίθετα, αυτή η ανερχόμενη διεθνής ελίτ δημιουργεί κάτι πολύ διαφορετικό: μια κοινωνία στην οποία η δεισιδαιμονία νικά τη λογική και τον ορθό λόγο, η διαφάνεια εξαφανίζεται και οι αισχρές πράξεις των πολιτικών ηγετών καλύπτονται πίσω από ένα σύννεφο ανοησίας και αντιπερισπασμού. Δεν υπάρχουν έλεγχοι και ισορροπίες σε έναν κόσμο όπου μόνο το «χάρισμα» έχει σημασία, δεν υπάρχει κράτος δικαίου σε έναν κόσμο όπου το συναίσθημα νικά τον ορθό λόγο —μόνο ένα κενό που μπορεί να το καλύψει ο καθένας με μια ιστορία που σε σοκάρει και σε αναγκάζει να την ακολουθήσεις.
The Atlantic, 7 Ιανουαρίου 2025
