Στα αγγλικά είναι συνηθισμένο φαινόμενο να μπαίνει ένα ουσιαστικό (και δύο και τρία και βάλε), σε θέση επιθετικού προσδιορισμού (το λένε και premodifier) μπροστά από το κύριο ουσιαστικό ενός φραστικού ονόματος (αλλιώς: ονοματικής φράσης, noun phrase). Στα ελληνικά, όταν μεταφράζουμε τα αγγλικά φραστικά ονόματα, έχουμε να διαλέξουμε συνήθως από τα παρακάτω:
Τα ουσιαστικά σε θέση επιθετικού προσδιορισμού οι Άγγλοι τα ονομάζουν noun adjuncts (ονοματικά προσαρτήματα) ή attributive nouns (επιθετικά ουσιαστικά).
Στα αγγλικά ο προσδιορισμός από το προσδιοριζόμενο μπορεί να χωρίζεται με ενωτικό ή διάστημα ή να είναι και τα δύο μία λέξη. Για παράδειγμα, το playroom ήταν play-room και play room προτού γίνει μία λέξη. Ευτυχώς, αυτό δεν γίνεται με πολλά ουσιαστικά μαζί, όπως το κάνουν οι Γερμανοί.
Στη θέση του προσδιορισμού μπορούμε να έχουμε ένα άλλο φραστικό όνομα (π.χ. newspaper boy) ή σειρά από άλλα ουσιαστικά (π.χ. a web search result classification system). Τα τεχνικά κείμενα και οι τίτλοι των εφημερίδων φιλοξενούν συχνά τέτοια πολυλεκτικά μακρινάρια.
Ποιες σκέψεις πρέπει να κάνουμε όταν αντιμετωπίζουμε μια ονοματική φράση της αγγλικής αν δεν έχουμε έτοιμη την απάντηση στο μυαλό μας ή στα λεξικά μας;
Ποια είναι η λέξη-κλειδί;
Αρχίζουμε από το τέλος: Δεν ξεχνάμε ότι το τελευταίο ουσιαστικό της φράσης είναι το ένα και κύριο ουσιαστικό που θα έπρεπε να μεταφράσουμε αν έπρεπε να μεταφράσουμε με μία μόνο λέξη. Π.χ. το racehorse είναι άλογο και το horserace είναι κούρσα. Ύστερα σκεφτόμαστε πώς θα βολέψουμε τα υπόλοιπα, για να καταλήξουμε στα υπώνυμα horserace = ιπποδρομία και racehorse = άλογο ιπποδρομιών.
Αναρωτιόμαστε κατά πόσο θα μπορούσαμε στα ήδη γνωστά σύνθετα (deerhunter, ελαφοκυνηγός, goalkeeper, τερματοφύλακας, keyhole κλειδαρότρυπα κ.ο.κ.) να προσθέσουμε ένα καινούργιο. Για παράδειγμα: Γραμμωτός κωδικός ή γραμμοκωδικός για το barcode; Ορυχείο χαλκού ή χαλκωρυχείο για το copper mine; (Το χαλκωρυχείο υπάρχει από τα παλιά, αλλά η αγορά προτιμά το ορυχείο χαλκού.)
Ενικός ή πληθυντικός;
Στα αγγλικά το ουσιαστικό ή τα ουσιαστικά που βρίσκονται σε θέση επιθέτου (επειδή βρίσκονται σε θέση επιθέτου, τα οποία επίθετα δεν έχουν πληθυντικό στα αγγλικά) είναι κατά κανόνα στον ενικό αριθμό, αλλά εμείς θα πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως πρέπει να μεταφραστούν με πληθυντικό ουσιαστικό.
Για παράδειγμα, δεν έχουμε πρόβλημα με το arms race = η κούρσα των εξοπλισμών, αφού εδώ το arms δεν γίνεται ενικός για να μην αλλάξει σημασία. Ωστόσο:
hand cream = κρέμα χεριών
flower child = παιδί των λουλουδιών
Στο Γκουγκλ βλέπω ότι αναρωτιούνται: mountain bike = ποδήλατο βουνού ή ποδήλατο βουνών; (Απάντηση: Το πρώτο, «βουνού».)
Άρθρο ή όχι
Το επόμενο ερώτημα, αν μεταφράσετε ακολουθώντας το πρότυπο ουσ. + ουσ. στη γενική (δηλ. ποδήλατο βουνού), είναι κατά πόσο το δεύτερο ουσιαστικό θέλει οριστικό άρθρο ή όχι (κάτι που δεν φαίνεται στον αγγλικό σχηματισμό – αν υπάρχει οριστικό άρθρο, ανήκει στο κύριο ουσιαστικό).
Για παράδειγμα, στο exercise bicycle όλο το διαδίκτυο συμφωνεί: «ποδήλατο γυμναστικής». Αλλά: They found her dead on the exercise bike, στο ποδήλατο της γυμναστικής.
Ή: Insulin as a murder weapon, η ινσουλίνη ως φονικό όπλο. Αλλά:
Have they found the murder weapon? Βρήκαν το όπλο του φόνου;
Επίσης, η γνωστή διαφορά:
a coffee cup = ένα φλιτζάνι του καφέ, a cup of coffee = ένα φλιτζάνι καφέ
Και, με την ευκαιρία, στις συνταγές:
1 teaspoonful = 1 κουταλάκι του γλυκού
Και ένας συνδυασμός των δύο παραπάνω ενοτήτων:
test tube baby, test tube babies = παιδί του σωλήνα, παιδιά του σωλήνα (ΟΧΙ των σωλήνων)
Σειρά
Το κυριότερο πρόβλημα, όταν υπάρχουν πολλά προσαρτήματα πριν από το κύριο ουσιαστικό: με ποια σειρά μεταφράζονται; Αν υπάρχει επίθετο, ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει;
Βλέπεις National Emergency Preparedness Coordinating Council και αναρωτιέσαι «national council» ή «national emergency»; Είναι «εθνικό συμβούλιο» ή «έκτακτη εθνική ανάγκη»;
Έχετε το National Basketball Association slam dunk contest finalists ή το New York University spring 2009 class schedule bulletin. Πώς τα μεταφράζετε με τη σωστή σειρά και αποφεύγοντας το να έχετε σαράντα γενικές μαζί; Θυμάστε τέτοιες αρμαθιές ουσιαστικών που σας έχουν παιδέψει;
Κερασάκι: ~ing
Τέλος, δυσκολεύει όταν το προσάρτημα είναι λέξη σε –ing. Πρέπει να αποφασίσεις αν είναι επίθετο (μετοχή, present participle, σε θέση επιθέτου) ή ουσιαστικό (gerund). A waiting train είναι ένα τρένο σε αναμονή ενώ a waiting room είναι αίθουσα αναμονής.
Ενδιαφέρον έχουν τα παρακάτω με το working: working area, working capital, working class, working day, working title, working girl, within working memory, in working order. Ας τα μεταφράσει όποιος έχει κέφι. Εδώ κατεβάζω ρολά.
Αυτά για τώρα. Θα ήθελα να ρίξω μια γρήγορη ματιά στο βιβλίο Δημοσιογραφία και Νεολογία του Θανάση Νάκα και της Ζωής Γαβριηλίδου, μια εξαντλητική μελέτη των παραθετικών συνθέτων (π.χ. νόμος-πλαίσιο). Και να κοιτάξουμε μερικά προβληματικά φραστικά ουσιαστικά.
- κανονική σύνθεση (π.χ. olive oil = ελαιόλαδο, seabird = θαλασσοπούλι)
- παραθετικά σύνθετα (π.χ. keyword = λέξη-κλειδί, member state = κράτος-μέλος — προσέξτε τη διαφορετική σειρά)
- όνομα + όνομα σε γενική πτώση (π.χ. contact lens = φακός επαφής, lamplight = φως της λάμπας)
- επίθετο + όνομα (π.χ. credit card = πιστωτική κάρτα, state school = δημόσιο σχολείο).
Τα ουσιαστικά σε θέση επιθετικού προσδιορισμού οι Άγγλοι τα ονομάζουν noun adjuncts (ονοματικά προσαρτήματα) ή attributive nouns (επιθετικά ουσιαστικά).
Στα αγγλικά ο προσδιορισμός από το προσδιοριζόμενο μπορεί να χωρίζεται με ενωτικό ή διάστημα ή να είναι και τα δύο μία λέξη. Για παράδειγμα, το playroom ήταν play-room και play room προτού γίνει μία λέξη. Ευτυχώς, αυτό δεν γίνεται με πολλά ουσιαστικά μαζί, όπως το κάνουν οι Γερμανοί.
Στη θέση του προσδιορισμού μπορούμε να έχουμε ένα άλλο φραστικό όνομα (π.χ. newspaper boy) ή σειρά από άλλα ουσιαστικά (π.χ. a web search result classification system). Τα τεχνικά κείμενα και οι τίτλοι των εφημερίδων φιλοξενούν συχνά τέτοια πολυλεκτικά μακρινάρια.
Ποιες σκέψεις πρέπει να κάνουμε όταν αντιμετωπίζουμε μια ονοματική φράση της αγγλικής αν δεν έχουμε έτοιμη την απάντηση στο μυαλό μας ή στα λεξικά μας;
- Ποια είναι η λέξη-κλειδί;
- Ενικός ή πληθυντικός;
- Άρθρο; (Γενικό ή συγκεκριμένο;)
- Με ποια σειρά;
Ποια είναι η λέξη-κλειδί;
Αρχίζουμε από το τέλος: Δεν ξεχνάμε ότι το τελευταίο ουσιαστικό της φράσης είναι το ένα και κύριο ουσιαστικό που θα έπρεπε να μεταφράσουμε αν έπρεπε να μεταφράσουμε με μία μόνο λέξη. Π.χ. το racehorse είναι άλογο και το horserace είναι κούρσα. Ύστερα σκεφτόμαστε πώς θα βολέψουμε τα υπόλοιπα, για να καταλήξουμε στα υπώνυμα horserace = ιπποδρομία και racehorse = άλογο ιπποδρομιών.
Αναρωτιόμαστε κατά πόσο θα μπορούσαμε στα ήδη γνωστά σύνθετα (deerhunter, ελαφοκυνηγός, goalkeeper, τερματοφύλακας, keyhole κλειδαρότρυπα κ.ο.κ.) να προσθέσουμε ένα καινούργιο. Για παράδειγμα: Γραμμωτός κωδικός ή γραμμοκωδικός για το barcode; Ορυχείο χαλκού ή χαλκωρυχείο για το copper mine; (Το χαλκωρυχείο υπάρχει από τα παλιά, αλλά η αγορά προτιμά το ορυχείο χαλκού.)
Ενικός ή πληθυντικός;
Στα αγγλικά το ουσιαστικό ή τα ουσιαστικά που βρίσκονται σε θέση επιθέτου (επειδή βρίσκονται σε θέση επιθέτου, τα οποία επίθετα δεν έχουν πληθυντικό στα αγγλικά) είναι κατά κανόνα στον ενικό αριθμό, αλλά εμείς θα πρέπει να αναρωτηθούμε μήπως πρέπει να μεταφραστούν με πληθυντικό ουσιαστικό.
Για παράδειγμα, δεν έχουμε πρόβλημα με το arms race = η κούρσα των εξοπλισμών, αφού εδώ το arms δεν γίνεται ενικός για να μην αλλάξει σημασία. Ωστόσο:
hand cream = κρέμα χεριών
flower child = παιδί των λουλουδιών
Στο Γκουγκλ βλέπω ότι αναρωτιούνται: mountain bike = ποδήλατο βουνού ή ποδήλατο βουνών; (Απάντηση: Το πρώτο, «βουνού».)
Άρθρο ή όχι
Το επόμενο ερώτημα, αν μεταφράσετε ακολουθώντας το πρότυπο ουσ. + ουσ. στη γενική (δηλ. ποδήλατο βουνού), είναι κατά πόσο το δεύτερο ουσιαστικό θέλει οριστικό άρθρο ή όχι (κάτι που δεν φαίνεται στον αγγλικό σχηματισμό – αν υπάρχει οριστικό άρθρο, ανήκει στο κύριο ουσιαστικό).
Για παράδειγμα, στο exercise bicycle όλο το διαδίκτυο συμφωνεί: «ποδήλατο γυμναστικής». Αλλά: They found her dead on the exercise bike, στο ποδήλατο της γυμναστικής.
Ή: Insulin as a murder weapon, η ινσουλίνη ως φονικό όπλο. Αλλά:
Have they found the murder weapon? Βρήκαν το όπλο του φόνου;
Επίσης, η γνωστή διαφορά:
a coffee cup = ένα φλιτζάνι του καφέ, a cup of coffee = ένα φλιτζάνι καφέ
Και, με την ευκαιρία, στις συνταγές:
1 teaspoonful = 1 κουταλάκι του γλυκού
Και ένας συνδυασμός των δύο παραπάνω ενοτήτων:
test tube baby, test tube babies = παιδί του σωλήνα, παιδιά του σωλήνα (ΟΧΙ των σωλήνων)
Σειρά
Το κυριότερο πρόβλημα, όταν υπάρχουν πολλά προσαρτήματα πριν από το κύριο ουσιαστικό: με ποια σειρά μεταφράζονται; Αν υπάρχει επίθετο, ποιο ουσιαστικό προσδιορίζει;
Βλέπεις National Emergency Preparedness Coordinating Council και αναρωτιέσαι «national council» ή «national emergency»; Είναι «εθνικό συμβούλιο» ή «έκτακτη εθνική ανάγκη»;
Έχετε το National Basketball Association slam dunk contest finalists ή το New York University spring 2009 class schedule bulletin. Πώς τα μεταφράζετε με τη σωστή σειρά και αποφεύγοντας το να έχετε σαράντα γενικές μαζί; Θυμάστε τέτοιες αρμαθιές ουσιαστικών που σας έχουν παιδέψει;
Κερασάκι: ~ing
Τέλος, δυσκολεύει όταν το προσάρτημα είναι λέξη σε –ing. Πρέπει να αποφασίσεις αν είναι επίθετο (μετοχή, present participle, σε θέση επιθέτου) ή ουσιαστικό (gerund). A waiting train είναι ένα τρένο σε αναμονή ενώ a waiting room είναι αίθουσα αναμονής.
Ενδιαφέρον έχουν τα παρακάτω με το working: working area, working capital, working class, working day, working title, working girl, within working memory, in working order. Ας τα μεταφράσει όποιος έχει κέφι. Εδώ κατεβάζω ρολά.
Αυτά για τώρα. Θα ήθελα να ρίξω μια γρήγορη ματιά στο βιβλίο Δημοσιογραφία και Νεολογία του Θανάση Νάκα και της Ζωής Γαβριηλίδου, μια εξαντλητική μελέτη των παραθετικών συνθέτων (π.χ. νόμος-πλαίσιο). Και να κοιτάξουμε μερικά προβληματικά φραστικά ουσιαστικά.
