Σχεδόν όλοι μας ξέρουμε τι είναι η πομόνα και πού χρησιμοποιείται, αλλά όποιο λεξικό κι αν ανοίξουμε θα διαπιστώσουμε ότι η ετυμολογία τής λέξης παραμένει άγνωστη: Το ΛΚΝ αναφέρει [σήμα κατατ.(;)] και το ΕΛΝΕΓ [αγν. ετύμου, ίσως εμπορικό σήμα]. Για να καλύψουμε κι εκείνους που αγνοούν τις πομόνες, να εξηγήσουμε ότι η επίσημη ονομασία τους είναι «αντλίες βαθέων φρεάτων» και πως πρόκειται για αξονικές στροβιλαντλίες που χρησιμοποιούνται για άντληση ικανής παροχής από ικανό βάθος και κυρίως για άρδευση.
Παρακινημένοι από τη σύμπνοια που επιδεικνύουν ΛΚΝ και ΕΛΝΕΓ πως το πιθανότερο έτυμον βρίσκεται σε κάποιο εμπορικό σήμα, αρχίζουμε την αναζήτησή μας. Αμέσως ανακαλύπτουμε ότι υπάρχει μια αυστραλέζικη εταιρεία με την επωνυμία Pomona Pumps, και μάλιστα έχει ιδρυθεί το 1942 κι ασχολείται με την κατασκευή αρδευτικών αντλιών — και ακριβώς των αντλιών που εμείς ονομάζουμε πομόνες: http://www.pomonapumps.com.au/vertical.html. Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε την ύπαρξη ορισμένων προβλημάτων αν θελήσουμε να υιοθετήσουμε την επωνυμία τής συγκεκριμένης εταιρείας για έτυμον της πομόνας: Μπορεί η εταιρεία να είναι αρκετά παλιά (ηλικίας σχεδόν 70 ετών), αλλά βρίσκεται στην άλλη άκρη τού κόσμου και θα ήταν πολύ τραβηγμένο να θεωρήσουμε ότι οι δικές της αντλίες ήρθαν πρώτες (αν ποτέ ήρθαν) στη χώρα μας και εδραιώθηκαν συνεκδοχικά ώστε να δηλώνουν τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων. Άλλωστε ακόμη και σήμερα στον ιστότοπο της συγκεκριμένης εταιρείας αναφέρεται η δραστηριοποίησή της αποκλειστικά στην Αυστραλία (είναι βέβαιο πως αν είχε επεκταθεί στην Ευρώπη θα το τόνιζε ιδιαίτερα) και δεν υπάρχουν στοιχεία για εισαγωγέα ή τοπικό αντιπρόσωπο στην Ελλάδα.
Κατόπιν αυτού, είμαστε λοιπόν αναγκασμένοι να συνεχίσουμε την αναζήτηση. Επόμενος σταθμός είναι η σειρά Pomona τής δανέζικης εταιρείας Grundfos. Κι αυτές οι αντλίες χρησιμοποιούνται για απάντληση υδάτων, για άρδευση και για παροχή νερού σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Επίσης, η Grundfos είναι ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές αντλιών παγκοσμίως (16.000.000 μονάδες ετησίως) και ιδρύθηκε το 1945 (οπότε είναι κι αυτή αρκούντως παλιά: άνω των 65 ετών). Συν τοις άλλοις είναι δε και εταιρεία ευρωπαϊκή, με παρουσία στην Ελλάδα, οπότε είναι ευκολότερο να υποθέσουμε ότι μέσω αυτής έγινε γνωστή η ονομασία pomona για τις πομόνες. Ωστόσο και σε αυτήν την περίπτωση προσκρούουμε σε ένα αντικειμενικό πρόβλημα: Η Pomona τής Grundfos δεν είναι η αξονική στροβιλαντλία που έχουμε μάθει να αποκαλούμε πομόνα στα ελληνικά (βλ. προσπέκτους).
Στο σημείο αυτό καλό είναι να κάνουμε μια στάση και να ανασυγκροτήσουμε τη σκέψη μας, εξετάζοντας και την ανάγκη ενδεχομένως για μια διαφορετική προσέγγιση. Συμπυκνώνοντας σε λιγοστές λέξεις την έρευνα που διενήργησα, μπορώ να πω πολύ απλά ότι η αναζήτηση γενικότερα για pomona pumps (έτσι, στα αγγλικά) φέρνει πολυάριθμα ευρήματα, που όλα τους έχουν να κάνουν με υποβρύχιες, εμβαπτιζόμενες, πολυβάθμιες, κατακόρυφες, αξονικές, αρδευτικές ή γεωτρητικές αντλίες. Δεν μπορεί λοιπόν, υπάρχει κάποιος κοινός παράγοντας από τον οποίον εκπορεύεται το ότι όλες αυτές οι αντλίες με κάποιον τρόπο σχετίζονται με τον χαρακτηρισμό pomona. Και, μόλις ανακαλύψουμε αυτόν τον κοινό παρανομαστή, θα έχουμε κατ' ουσίαν ξεκλειδώσει το μυστικό τής ετυμολογίας και του ελληνικού όρου.
Μια καλή πηγή για να αντλήσουμε (pun intended) στοιχεία είναι τα Google Books. Αρχικά διαβάζουμε στο Early Pomona τού Mickey Gallivan (Historical Society of Pomona Valley), σελ. 9-10:
Κι έτσι έρχεται στην επιφάνεια, σαν το νερό που άοκνα και πεισματάρικα τραβάνε στον κάμπο οι πομόνες, και η ουσία τού πράγματος από ετυμολογική άποψη: Στα τέλη τού 19ου και τις αρχές τού 20ού αι., στην Πομόνα τής Καλιφόρνιας, οι μηχανικοί που ασχολήθηκαν με την επίλυση του προβλήματος έλλειψης επαρκών ποσοτήτων νερού στην περιοχή ανέπτυξαν και τελειοποίησαν έναν τύπο στροβιλαντλίας που επέτρεπε την αποτελεσματική άντληση από μεγάλα βάθη. Η τοπική εταιρεία κατασκευής αυτών των αντλιών έφερε περήφανα το όνομα της περιοχής όπου αυτές γεννήθηκαν: The Pomona Pump Company. Γρήγορα το όνομα pomona έγινε συνώνυμο της ποιοτικής αντλίας γεώτρησης κι αργότερα κάθε αντλίας αυτού τού τύπου, αρχικά στις ΗΠΑ και κατόπιν στον υπόλοιπο κόσμο συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας (κάτι αντίστοιχο με ονομασία προέλευσης σαν τη σαμπάνια, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση οι φυσαλίδες προκύπτουν από σπηλαίωση στα πτερύγια της στροβιλαντλίας, αν με νιώθετε τι εννοώ) — γι' αυτό και άλλοι κατασκευαστές όπου γης με την πρώτη ευκαιρία υιοθέτησαν την ονομασία πομόνα και για τα δικά τους προϊόντα. Έχουμε λοιπόν εδώ άλλη μια περίπτωση όπως και με τη λέξη ζέρσεϊ, όπου ένας τόπος αποτελεί το έτυμον ενός αντικειμένου, λόγω αρχικής από εκεί προέλευσης.
Όμως το ετυμολογικό ταξίδι δεν σταματάει εδώ: Η περιοχή Πομόνα ονομάστηκε έτσι προς τιμή τής ρωμαϊκής θεότητας Pomona (λατ. Pōmōna), όνομα το οποίο προέρχεται από το λατ. pōmus / pōmum "οπωροφόρο δέντρο | φρούτο" (από τη λέξη αυτήν έχει προέλθει το γαλλ. pomme και, έπειτα από κάποια περιπλάνηση, και το δικό μας πομιντόρι αλλά και η πομάδα). Είναι για μένα γοητευτικό που η ρωμαϊκή θεότητα Πομόνα, προστάτιδα των οπωρών και των οπωροκήπων, έχει σήμερα μετεμψυχωθεί —με τη βοήθεια και της τεχνολογίας— σε ζωοδότρα δύναμη (μέσω της άρδευσης) για τις οπωροκαλλιέργειες.
Η παλαιότερη γραφή τής ρωμαϊκής αυτής θεότητας είναι Πομώνα (έτσι στον Πάπυρο, και β' τύπος στη ΜΑΕ), και δεν είναι λίγοι όσοι γράφουν πομώνα και την αντλία. Βέβαια, τα λεξικά τής λατινικής γράφουν την Πομόνα με μακρά αμφότερα τα ο (δηλ. Pōmōna), οπότε δεν ξέρω μήπως θα έστεκε και γραφή Πωμώνα (κάποιοι ελάχιστοι γράφουν έτσι και την αντλία).
Κάπου εδώ τελειώνει το ταξίδι μας στους υδροφόρους ορίζοντες της ετυμολογίας. Σίγουρα είναι συναρπαστικό για κάθε εραστή τής γλώσσας, αλλά γεμίζει πολύ περισσότερο όποιον έχει δει από κοντά πομόνα να δουλεύει ακάθεκτη κάτω απ' τον αδυσώπητο αυγουστιάτικο ήλιο. Έτσι σου 'ρχεται να παρετυμολογήσεις τη λέξη που περιγράφει αυτόν τον ακαταπόνητο εργάτη τού κάμπου από την υπομονή, και δεν θα 'χες και πολύ άδικο.
Παρακινημένοι από τη σύμπνοια που επιδεικνύουν ΛΚΝ και ΕΛΝΕΓ πως το πιθανότερο έτυμον βρίσκεται σε κάποιο εμπορικό σήμα, αρχίζουμε την αναζήτησή μας. Αμέσως ανακαλύπτουμε ότι υπάρχει μια αυστραλέζικη εταιρεία με την επωνυμία Pomona Pumps, και μάλιστα έχει ιδρυθεί το 1942 κι ασχολείται με την κατασκευή αρδευτικών αντλιών — και ακριβώς των αντλιών που εμείς ονομάζουμε πομόνες: http://www.pomonapumps.com.au/vertical.html. Ωστόσο, δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε την ύπαρξη ορισμένων προβλημάτων αν θελήσουμε να υιοθετήσουμε την επωνυμία τής συγκεκριμένης εταιρείας για έτυμον της πομόνας: Μπορεί η εταιρεία να είναι αρκετά παλιά (ηλικίας σχεδόν 70 ετών), αλλά βρίσκεται στην άλλη άκρη τού κόσμου και θα ήταν πολύ τραβηγμένο να θεωρήσουμε ότι οι δικές της αντλίες ήρθαν πρώτες (αν ποτέ ήρθαν) στη χώρα μας και εδραιώθηκαν συνεκδοχικά ώστε να δηλώνουν τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων. Άλλωστε ακόμη και σήμερα στον ιστότοπο της συγκεκριμένης εταιρείας αναφέρεται η δραστηριοποίησή της αποκλειστικά στην Αυστραλία (είναι βέβαιο πως αν είχε επεκταθεί στην Ευρώπη θα το τόνιζε ιδιαίτερα) και δεν υπάρχουν στοιχεία για εισαγωγέα ή τοπικό αντιπρόσωπο στην Ελλάδα.
Κατόπιν αυτού, είμαστε λοιπόν αναγκασμένοι να συνεχίσουμε την αναζήτηση. Επόμενος σταθμός είναι η σειρά Pomona τής δανέζικης εταιρείας Grundfos. Κι αυτές οι αντλίες χρησιμοποιούνται για απάντληση υδάτων, για άρδευση και για παροχή νερού σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Επίσης, η Grundfos είναι ένας από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές αντλιών παγκοσμίως (16.000.000 μονάδες ετησίως) και ιδρύθηκε το 1945 (οπότε είναι κι αυτή αρκούντως παλιά: άνω των 65 ετών). Συν τοις άλλοις είναι δε και εταιρεία ευρωπαϊκή, με παρουσία στην Ελλάδα, οπότε είναι ευκολότερο να υποθέσουμε ότι μέσω αυτής έγινε γνωστή η ονομασία pomona για τις πομόνες. Ωστόσο και σε αυτήν την περίπτωση προσκρούουμε σε ένα αντικειμενικό πρόβλημα: Η Pomona τής Grundfos δεν είναι η αξονική στροβιλαντλία που έχουμε μάθει να αποκαλούμε πομόνα στα ελληνικά (βλ. προσπέκτους).
Στο σημείο αυτό καλό είναι να κάνουμε μια στάση και να ανασυγκροτήσουμε τη σκέψη μας, εξετάζοντας και την ανάγκη ενδεχομένως για μια διαφορετική προσέγγιση. Συμπυκνώνοντας σε λιγοστές λέξεις την έρευνα που διενήργησα, μπορώ να πω πολύ απλά ότι η αναζήτηση γενικότερα για pomona pumps (έτσι, στα αγγλικά) φέρνει πολυάριθμα ευρήματα, που όλα τους έχουν να κάνουν με υποβρύχιες, εμβαπτιζόμενες, πολυβάθμιες, κατακόρυφες, αξονικές, αρδευτικές ή γεωτρητικές αντλίες. Δεν μπορεί λοιπόν, υπάρχει κάποιος κοινός παράγοντας από τον οποίον εκπορεύεται το ότι όλες αυτές οι αντλίες με κάποιον τρόπο σχετίζονται με τον χαρακτηρισμό pomona. Και, μόλις ανακαλύψουμε αυτόν τον κοινό παρανομαστή, θα έχουμε κατ' ουσίαν ξεκλειδώσει το μυστικό τής ετυμολογίας και του ελληνικού όρου.
Μια καλή πηγή για να αντλήσουμε (pun intended) στοιχεία είναι τα Google Books. Αρχικά διαβάζουμε στο Early Pomona τού Mickey Gallivan (Historical Society of Pomona Valley), σελ. 9-10:
Entrepreneurial leadership and innovation allowed Pomona to lead the valley in all major categories for many decades. The long-distance transmission of electricity, use of alternating current, the first semi-automatic switchboard west of the Mississippi, direct distance dialing, and the first aluminum ladder all began in Pomona. The Pomona pump, which allowed liquids to be transported to the surface, is credited with preventing more starvation in the world than any other single device and was invented and manufactured in Pomona. The Pomona Pump Company's water-lubricated design later revolutionized deep well pumping.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι στα Google Books αναφέρονται και κατάλογοι καθώς και εγχειρίδια για αντλίες τύπου πομόνας, κατασκευής τής Pomona Pump Co. (εδώ μιλάμε για την αρχική, αμερικανική εταιρεία, κι όχι για την αυστραλέζικη που προαναφέραμε), που χρονολογούνται από τις δεκαετίες 1920 & 1930 και αποδεικνύουν ότι ήδη εκείνη την εποχή ήταν πλήρως ανεπτυγμένη η δραστηριοποίηση της τοπικής βιομηχανίας στην κατασκευή πομονών. Το δε Virginia Municipal Review αναφέρει υμνητικά εν έτει 1935: «Pomona engineering skill has met and solved every conceivable problem involving the delivery of water out of a well. Industrially, municipally and agriculturally, Pomona experience is comprehensive and exhaustive. Every out-of-the-ordinary condition has been carefully studied and then satisfied by straightforward engineering.[...] Pomona leadership is admitted — by imitation. But only Pomona can build a Pomona Pump.» Πλήθος άλλα δημοσιεύματα, ιδίως σε εξειδικευμένα περιοδικά των δεκαετιών 1930 & 1940 σχετικά με τη μηχανολογία, την τεχνολογία, την υδραυλική, τις εξορύξεις κλπ μνημονεύουν ονομαστικά τις αντλίες βαθέων φρεάτων τής Pomona Pump Co. και τις καθιστούν συνώνυμες με τον όρο pomona pump.
Κι έτσι έρχεται στην επιφάνεια, σαν το νερό που άοκνα και πεισματάρικα τραβάνε στον κάμπο οι πομόνες, και η ουσία τού πράγματος από ετυμολογική άποψη: Στα τέλη τού 19ου και τις αρχές τού 20ού αι., στην Πομόνα τής Καλιφόρνιας, οι μηχανικοί που ασχολήθηκαν με την επίλυση του προβλήματος έλλειψης επαρκών ποσοτήτων νερού στην περιοχή ανέπτυξαν και τελειοποίησαν έναν τύπο στροβιλαντλίας που επέτρεπε την αποτελεσματική άντληση από μεγάλα βάθη. Η τοπική εταιρεία κατασκευής αυτών των αντλιών έφερε περήφανα το όνομα της περιοχής όπου αυτές γεννήθηκαν: The Pomona Pump Company. Γρήγορα το όνομα pomona έγινε συνώνυμο της ποιοτικής αντλίας γεώτρησης κι αργότερα κάθε αντλίας αυτού τού τύπου, αρχικά στις ΗΠΑ και κατόπιν στον υπόλοιπο κόσμο συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας (κάτι αντίστοιχο με ονομασία προέλευσης σαν τη σαμπάνια, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση οι φυσαλίδες προκύπτουν από σπηλαίωση στα πτερύγια της στροβιλαντλίας, αν με νιώθετε τι εννοώ) — γι' αυτό και άλλοι κατασκευαστές όπου γης με την πρώτη ευκαιρία υιοθέτησαν την ονομασία πομόνα και για τα δικά τους προϊόντα. Έχουμε λοιπόν εδώ άλλη μια περίπτωση όπως και με τη λέξη ζέρσεϊ, όπου ένας τόπος αποτελεί το έτυμον ενός αντικειμένου, λόγω αρχικής από εκεί προέλευσης.
Όμως το ετυμολογικό ταξίδι δεν σταματάει εδώ: Η περιοχή Πομόνα ονομάστηκε έτσι προς τιμή τής ρωμαϊκής θεότητας Pomona (λατ. Pōmōna), όνομα το οποίο προέρχεται από το λατ. pōmus / pōmum "οπωροφόρο δέντρο | φρούτο" (από τη λέξη αυτήν έχει προέλθει το γαλλ. pomme και, έπειτα από κάποια περιπλάνηση, και το δικό μας πομιντόρι αλλά και η πομάδα). Είναι για μένα γοητευτικό που η ρωμαϊκή θεότητα Πομόνα, προστάτιδα των οπωρών και των οπωροκήπων, έχει σήμερα μετεμψυχωθεί —με τη βοήθεια και της τεχνολογίας— σε ζωοδότρα δύναμη (μέσω της άρδευσης) για τις οπωροκαλλιέργειες.
Η παλαιότερη γραφή τής ρωμαϊκής αυτής θεότητας είναι Πομώνα (έτσι στον Πάπυρο, και β' τύπος στη ΜΑΕ), και δεν είναι λίγοι όσοι γράφουν πομώνα και την αντλία. Βέβαια, τα λεξικά τής λατινικής γράφουν την Πομόνα με μακρά αμφότερα τα ο (δηλ. Pōmōna), οπότε δεν ξέρω μήπως θα έστεκε και γραφή Πωμώνα (κάποιοι ελάχιστοι γράφουν έτσι και την αντλία).
Κάπου εδώ τελειώνει το ταξίδι μας στους υδροφόρους ορίζοντες της ετυμολογίας. Σίγουρα είναι συναρπαστικό για κάθε εραστή τής γλώσσας, αλλά γεμίζει πολύ περισσότερο όποιον έχει δει από κοντά πομόνα να δουλεύει ακάθεκτη κάτω απ' τον αδυσώπητο αυγουστιάτικο ήλιο. Έτσι σου 'ρχεται να παρετυμολογήσεις τη λέξη που περιγράφει αυτόν τον ακαταπόνητο εργάτη τού κάμπου από την υπομονή, και δεν θα 'χες και πολύ άδικο.
Last edited by a moderator:
