Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε για τη γλωσσική κατάσταση τον καιρό της Επανάστασης του '21 είναι ότι δεν έχει μεγάλη σχέση με τη διαδεδομένη εντύπωση για τη μία και ενιαία και αδιαίρετη και αδιάκοπη ελληνική γλώσσα, που διδάσκεται στα «κρυφά σχολειά». Πολλοί δεν μιλάνε καν ελληνικά. Μιλάνε αρβανίτικα, τούρκικα, βλάχικα, εβρέικα, φράγκικα. Πολλοί μιλάνε μόνο τη δική τους διάλεκτο· άλλοι, για να εμπορευτούν πρέπει να τα κουτσοκαταφέρνουν σε πολλές γλώσσες και πολλές διαλέκτους· τις εύκολες διαλέκτους, γιατί τα ιταλιώτικα και τα ποντιακά και τα καππαδόκικα δεν είναι πιάτο εύπεπτο. Από κοντά οι γραμματισμένοι που προσπαθούν να οργανώσουν σε πιο κανονική μορφή τη γλώσσα, άλλοι ξεκινώντας από τις ντοπιολαλιές κι άλλοι γυρνώντας στην αρχαία γλώσσα και ξεφορτώνοντας τη σύγχρονη από τα στοιχεία που θεωρούν βάρβαρα αποτελέσματα της σκλαβιάς. Όμως τα κείμενα που σώζονται είναι, λιγότερο ή περισσότερο, «καθαρισμένα» και μόνο αποσπασματικά μπορούν οι ερευνητές να σχηματίσουν τις εικόνες τους, συχνά με δουλειά αντάξια αστυνομικού επιθεωρητή της αμερικάνικης τηλεόρασης.
Η Βαβυλωνία (ολόκληρη εδώ) του Δημ. Βυζάντιου από το 1836 είναι ένα ευρύτερα γνωστό θεατρικό έργο που παρουσιάζει ιδιαίτερα ζωντανά αυτή την κατάσταση. Λιγότερο γνωστό είναι το σατιρικό θεατρικό έργο του Ρίζου Ιακωβάκη Νερουλού (εδώ βιογραφικά στοιχεία, εδώ για εργογραφία) τα Κορακιστικά ή διόρθωσις της Ρωμαίικης γλώσσας, από το 1813 (μπορείτε να το κατεβάσετε ολόκληρο σε pdf από την Ανέμη εδώ).
Ο Νερουλός γελοιοποιεί και τους αγροίκους που μιλάνε τις διαλέκτους, και τους σχολαστικούς που προσπαθούν να διδάξουν μια ψεύτικη γλώσσα. Εδώ σας αντέγραψα την αρχή της τρίτης σκηνής, όπου οι τρεις αγροίκοι φτάνουν στο σπουδαστήριο για να βρεθούν αντιμέτωποι με την αστυνομία, που θα τους ρίξει πρώτα πρώτα στην καραντίνα (την Τεσσαρακοστήν). Ζητώ συγγνώμη, αλλά δεν μπορώ πια να γράψω πολυτονικά· την έχω χάσει οριστικά αυτή την τέχνη. Αξίζει να ρίξετε μια ματιά και στο πρωτότυπο για να θυμηθείτε όλα τα σημαδάκια που ταλαιπωρούσαν τα κείμενά μας...
Η Βαβυλωνία (ολόκληρη εδώ) του Δημ. Βυζάντιου από το 1836 είναι ένα ευρύτερα γνωστό θεατρικό έργο που παρουσιάζει ιδιαίτερα ζωντανά αυτή την κατάσταση. Λιγότερο γνωστό είναι το σατιρικό θεατρικό έργο του Ρίζου Ιακωβάκη Νερουλού (εδώ βιογραφικά στοιχεία, εδώ για εργογραφία) τα Κορακιστικά ή διόρθωσις της Ρωμαίικης γλώσσας, από το 1813 (μπορείτε να το κατεβάσετε ολόκληρο σε pdf από την Ανέμη εδώ).
Ο Νερουλός γελοιοποιεί και τους αγροίκους που μιλάνε τις διαλέκτους, και τους σχολαστικούς που προσπαθούν να διδάξουν μια ψεύτικη γλώσσα. Εδώ σας αντέγραψα την αρχή της τρίτης σκηνής, όπου οι τρεις αγροίκοι φτάνουν στο σπουδαστήριο για να βρεθούν αντιμέτωποι με την αστυνομία, που θα τους ρίξει πρώτα πρώτα στην καραντίνα (την Τεσσαρακοστήν). Ζητώ συγγνώμη, αλλά δεν μπορώ πια να γράψω πολυτονικά· την έχω χάσει οριστικά αυτή την τέχνη. Αξίζει να ρίξετε μια ματιά και στο πρωτότυπο για να θυμηθείτε όλα τα σημαδάκια που ταλαιπωρούσαν τα κείμενά μας...
ΣΚΗΝΗ ΤΡΙΤΗ
ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ οι ΞΕΝΟΙ και ο υπηρέτης της Αστυνομίας
ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ οι ΞΕΝΟΙ και ο υπηρέτης της Αστυνομίας
ΣΩΤΗΡΙΟΣ
Αμμή υσείς τι είνι το οποίον να με είπητε θέλετε πράγμα;ΓΙΑΝΝΙΩΤΑΙΣ
Μεις ακούσαμαν 'ς το βιλαέτι μας, πως εδώ οι αθρώποι καζαντίζουν γρόσα περισσά για να μάθουν μιά γλώσσα απού καινουργής φκιασμένη, και τόμ' αφικρασθούν έκσ μήνες· το διδάσκαλο, ποσώνουν όλη τη σοφία, και γίνουνται περίσσα προυκουμένοι· κ' εμείς· έτζι τ' απεικάσαμεν, σηκωθηκαμεν και είπαμε. μορ παιδιά παρά να τρέχουμεν σα πάνου, σα κάτου για να μάσουμεν γρόσα, αϊδίτε νά πάγουμεν τζάκ 'ς τη δική σας τη χώρα δω, για να μάσουμεν γρόσα, και να μάθουμεν όλου του ντουνιά τα γράμματα, και να κουβενδιάζουμεν κ' ημείς σα γραμματισμένοι.ΧΙΩΤΑΙΣ
Έινδα να σου πούμενναι κ' εμείς, σελεππή. έπεσ' ακρίδα 'ς το τόππο μας 'ς τη χχιό, κ' εφτωχύνναμεν, και εν ευρίσκομμέναι να γιουμίσουμμε τη ποραδορμέννη μας. και οδηγήσασσί μας μερικοί, πως εδώ μαθένουσι μια γλώσσα χωρίς να δρώσσουσι, και πως τη χωριάτικην τη γλώσσα εδώ κάτιν τι βγάζουσίν της απ' ομπρός, κάτιν τι βάζουσίν της απ' επίσω , κάτιν τι ξεφλουδιάζουσίν της απ' την μέσην της, και κάμουσίν την περί γραμμάτου. κ' εμείς είδα διάοντρο νά κάμουμένναι. είπαμένναι δα του τόπουμμας το λακιρδί. όποιος περπατεί κάτι ηύρεν, κ' ήφα. κ' όποιος εν περπατεί κάτις τον ήφα. κ' ήρθαμεν' εδώ για να μάθουμέννε τα γράμματα, και για να μας πληρώνετε για να τα μάθουμένναι. την άλήθεια, σελεππή, εν μας πληρώννετε, ε διαβάζουμένναι.ΚΥΠΡΙΩΤΑΙΣ.
Μεις είμαστε τζιπρικώταις. είχαμεν ένα περιβόλιν με το νίκιν, τρακόσι' άργιάλια το είχαμεν πακτωμένον, τζ' ήρθασιν οι Αγαρηνοί, τζαι σύρασι την πουμπούρα τους, τζαι ράστ' απάνου μας, τζαι μας διαγουμίσασιν το έχειν μας, το σιτάριν μας, το παμπάκιν μας, τζαι μας εξεγυμνώσασιν, τζαι μας εκάμασιν περιπάτιν. τζ' εμείς οι δύστυχοι γενήκαμεν ζήτουλες, τζ' επηγέναμεν 'ς το κονάκιν πότε του Κυττέων, πότε του Πάφφου, τζαι μας ξονειδίζασιν οι άγιοι, τζαι μας εσπρώχνασιν, τζαι μας ελέγασιν σκυλίν τζαι γαϊδούριν. τζ' ευρεθήκασιν μερικοί, τζαι μας είπασι να έρθουμεν εδώ, οπού πληρώνωσιν για να προκόφτουσιν τους ανθρώπους. τζ' εμείς ήρθαμεν εδώ, αν θέλετε να μας πληρώνεται, να μάθουμεν από σας, ό,τι θέλ' η όρεξίς σας.ΣΩΤΗΡΙΟΣ προς τον υπηρέτην.
Έπαραι τούτους όλους να φυλάξωσι Τεσσαρακοστήν.