Διαφέρει η μετάφραση υποτίτλων από τη μετάφραση διαλόγων σε μυθιστόρημα;

[nickel]

Προεισαγωγικά: Η σχέση μου με τους υπότιτλους ως χρήστη είναι κακή. Εξηγώ: Σπάνια τους παρακολουθώ όταν ξέρω τη γλώσσα που μιλάνε στο έργο, έστω και τσάτρα-πάτρα. Προτιμώ να παρακολουθώ αυτά που θέλει να δείξει ο σκηνοθέτης — και σπάνια θέλει να δείξει τη λωρίδα στο κάτω μέρος της οθόνης. Αλλά δεν μπορώ και χωρίς υπότιτλους. Όχι μόνο στα γαλλικά, ας πούμε. Τους θέλω και στα αγγλικά, γιατί με πιάνει υστερία αν δεν ακούσω κάτι καλά. Και θα τους ήθελα και στα ελληνικά. Γιατί κι εκεί όλο και κάτι μου ξεφεύγει – κάτι η βαρηκοΐα, κάτι οι ηχοληψίες…
Αν, από την άλλη, στην ταινία μιλάνε μια γλώσσα στην οποία δεν καταλαβαίνω ούτε τα κύρια ονόματα, εκεί με πιάνει άλλου είδους υστερία: η αίσθηση ανημπόριας από το γεγονός ότι βρίσκομαι στο έλεος του υποτιτλιστή. Ιδιαίτερα αν νιώθω ότι ο υποτιτλιστής «κλέβει» στο μοίρασμα (πράγμα που κάνει και στις πιο πάνω ταινίες, αλλά εκεί… δεν το παίρνω χαμπάρι).
Η σχέση μου με τους υπότιτλους ως μεταφραστή είναι επίσης κακή. Μία ή δύο φορές έχει χρειαστεί να μεταφράσω, και όχι τίποτα στρεσαριστικό. Και δεν έχω και ιδιαίτερη θεωρητική κατάρτιση.

Εισαγωγικά: Είχαμε πει σε συναντήσεις μας να αρχίσουμε συζήτηση για τον υποτιτλισμό. Έριξα προ ολίγου μια ματιά σ' αυτή την εργασία.
http://www.itl.auth.gr/anakoinoseis/synantisi-metafr/praktika_metafrastwn/PDF/Kostopoulou.pdf
Και μου γεννιέται η εξής απορία:

Στο ψαχνό: Αν εξαιρέσουμε τον γνωστό περιορισμό χώρου και χρόνου (δηλ. ότι ο μεταφραστής πρέπει να «κλέψει» για να χωρέσει ό,τι είναι να γράψει στο χώρο που προβλέπει η εταιρεία, έτσι που να προλάβει και ο θεατής να διαβάσει), ποιες διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στη μετάφραση των διαλόγων μιας ταινίας (δεν με νοιάζει εδώ για τα ντοκιμαντέρ) και τη μετάφραση των διαλόγων ενός μυθιστορήματος;

Δεν βιάζομαι να πάρω απάντηση. Με την ησυχία σας.

 

[pit]

Οι διαφορές είναι πολλές.

Καταρχάς, πέρα από τους γνωστούς, όπως είπες κι εσύ, χωροχρονικούς περιορισμούς, στον υποτιτλισμό έχουμε και την ευχέρεια να διακρίνουμε εάν κάτι είναι όντως σημαντικό για την πλοκή του έργου. Αν κάτι είναι αυτονόητο από κινήσεις των ηθοποιών ή από την ίδια την πλοκή, παραλείπεται. π.χ. Το "Yes" πολλές φορές δε γράφεται, ενώ στα βιβλία δεν το παραλείπουμε ποτέ. Αν πει κάποιος δυο μικρές φράσεις που στην ουσία σημαίνουν το ίδιο πράγμα, ακόμη και αν χωράνε στους υπότιτλους, γράφουμε τη μία ή το νόημα των δύο μαζί. π.χ. αν πει ένας ηθοποιός "I love you, i love you. I really do", δε χρειάζεται να τα γράψουμε όλα. Προφανώς θα γράψουμε κάτι τέτοιο «Πραγματικά σ' αγαπώ» ή «Σ' αγαπώ, πραγματικά σ' αγαπώ».
Επίσης, αν τύχει και κάτι είναι «ξέμπαρκο», όπως μ' αρέσει να τα λέω αυτά, δηλαδή κάτι άσχετο με την ταινία, όπως τα λόγια ή το τραγούδι ενός περαστκού, τότε δεν τα γράφουμε. Στα βιβλία πρέπει να μεταφράσουμε ό,τι βλέπουμε.
Κάτι επίσης σημαντικό είναι οι καπιτάλε σκηνές, όπως λέγονται. Είναι σκηνές μεγάλης έντασης/πάθους/αγωνίας/τρόμου, κατά τις οποίες ο θεατής θέλει να δει τι θα γίνει και όχι τι θα γράψει ο υποτιτλιστής. π.χ. Σε ερωτικές σκηνές, όπως αυτές του Τιτανικού, είναι κρίμα να χαλάς την εικόνα ή ακόμη και ένα παθιασμένο φιλί των πρωταγωνιστών για να πεις κάτι όχι τόσο ουσιώδες. Τέτοιες καίριες σκηνές πιάνουν συνήθως όλη την οθόνη, έτσι, όπου κι αν μπουν οι υπότιτλοι (πάνω, κάτω ή στη μέση) ζημιά θα κάνουν.

Αυτά είχα να πω εγώ. Ας προσθέσει και η Αλεξάνδρα κάτι.

 

[sunshine]

Επίσης να προσθέσω σε όσα είπε ο πιτ, ότι κάποιες εταιρείες υποτιτλισμού δε δέχονται τις βρισιές. Έτσι σε ένα λογοτεχνικό βιβλίο μπορείς να βρεις διαλόγους με πολύ χοντρές βρισιές, αλλά σε υπότιτλους να δεις κάτι του στιλ "άντε χάσου, καθίκι" "είσαι κόπανος" και τέτοια χαριτωμένα.

 

[Ambrose]

Και κάποιοι εκδοτικοί οίκοι επίσης απαιτούν τον εξωραϊσμό βρισιών και σκηνών σεξ.

 

[Palavra]

Disclaimer: δεν έχω υποτιτλίσει ποτέ. Δυο βιαστικές παρατηρήσεις.

αν πει ένας ηθοποιός "I love you, i love you. I really do", δε χρειάζεται να τα γράψουμε όλα. Προφανώς θα γράψουμε κάτι τέτοιο «Πραγματικά σ' αγαπώ» ή «Σ' αγαπώ, πραγματικά σ' αγαπώ».

Αυτό μπορεί να γίνει και σε διάλογο βιβλίου, ανάλογα με το πόσο φυσικό ακούγεται αυτό που μεταφράζουμε.

Όσο για αυτό που λέει η Sunshine, ισχύει και για τους εκδοτικούς οίκους και πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το βιβλίο Αιδοία που ο πρωτότυπος τίτλος του είναι Coños και καμία σχέση δεν έχει με το υφολογικό επίπεδο που χρησιμοποιήθηκε στη μετάφρασή του.

 

[kapa18]

Και κάποιοι εκδοτικοί οίκοι επίσης απαιτούν τον εξωραϊσμό βρισιών και σκηνών σεξ.

Π.χ. η χρήση πληθυντικού ευγενείας: "Σκύψτε, ευλογημένη!" :-D

 

[Ambrose]

Μέσα σ' όλα σε βρίσκω. Κάποια στιγμή, ίσως να μοιραστώ το περίβλεπτο (coveted) ανθολόγιό μου μαζί σου ;)

 

[kapa18]

Spread the knowledge, Αμβρόσιε!

 

[stathis]

Επίσης να προσθέσω σε όσα είπε ο πιτ, ότι κάποιες εταιρείες υποτιτλισμού δε δέχονται τις βρισιές. Έτσι σε ένα λογοτεχνικό βιβλίο μπορείς να βρεις διαλόγους με πολύ χοντρές βρισιές, αλλά σε υπότιτλους να δεις κάτι του στιλ "άντε χάσου, καθίκι" "είσαι κόπανος" και τέτοια χαριτωμένα.

Ενίοτε συμβαίνει και το πολύ εκνευριστικό αντίστροφο: νορμάλ εκφράσεις γίνονται πολύ πιο "χοντρές" στα ελληνικά, με καταστροφικά αποτελέσματα για το ύφος και την ατμόσφαιρα.

Θυμάμαι ακόμη μια κορυφαία περίπτωση από την ταινία "Υπάλληλοι" (Clerks) του Κέβιν Σμιθ (καλοκαίρι του '95). Κάποιος έχει πεθάνει από καρδιά, και η ιατροδικαστής λέει σοβαρή-σοβαρή ότι ο άτυχος άνθρωπος "έπαθε καρδιακή ανακοπή ενώ μαλακιζόταν". Το ρήμα στα αγγλικά ήταν το masturbate βέβαια...

 

[kapa18]

Χμ..μήπως η ιατροδικαστής γνώριζε το θύμα προσωπικά; :-D

 

[stathis]

Και κάποιοι εκδοτικοί οίκοι επίσης απαιτούν τον εξωραϊσμό βρισιών και σκηνών σεξ.

... Με αποτέλεσμα ο ταλαίπωρος ο μεταφραστής να αργκοσβήνει.

 

[Alexandra]

Θυμάμαι ακόμη μια κορυφαία περίπτωση από την ταινία "Υπάλληλοι" (Clerks) του Κέβιν Σμιθ (καλοκαίρι του '95). Κάποιος έχει πεθάνει από καρδιά, και η ιατροδικαστής λέει σοβαρή-σοβαρή ότι ο άτυχος άνθρωπος "έπαθε καρδιακή ανακοπή ενώ μαλακιζόταν". Το ρήμα στα αγγλικά ήταν το masturbate βέβαια...

Χαχαχα... Μ' έκανες να τρέξω στο αρχείο μου για να δω μήπως έκανα κι εγώ τέτοια χοντράδα. Εγώ (που σημειωτέον έκανα τον υποτιτλισμό για τη βιντεοκασέτα, και μάλιστα χωρίς σενάριο) έχω γράψει "αυνανιζόταν".

Πολύ κλασικός εξωραϊσμός, και μάλιστα χωρίς λόγο, γιατί δεν μιλάω για υποτιτλισμό σε σεμνότυφο κανάλι είναι να μεταφράζουν το "what the hell" ως "τι στο καλό".