Η λέξη της χρονιάς

[nickel]

Από τα Νέα:

«Ξεκάνω φίλο»· αλλιώς «unfriend».

Αυτή είναι η λέξη της χρονιάς από το νέο λεξικό της Οξφόρδης για φέτος. Το «ξεκάνω φίλο» σημαίνει ότι βγάζω κάποιον από την ένδειξη «φίλος» στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook.

Άλλες λέξεις που ήταν στον κατάλογο με τις φιναλίστ περιλαμβάνουν το «intexticated», το οποίο χρησιμοποιείται όταν ο οδηγός ενός αυτοκινήτου ξεχνιέται την ώρα που στέλνει μήνυμα στο κινητό, καθώς και το «sexting» που είναι η αποστολή τολμηρών σεξουαλικών SΜS και φωτογραφιών από το κινητό. Άλλη μια λέξη που διεκδίκησε την πρωτιά είναι το «funemployed», που αναφέρεται σε όσους έχασαν πρόσφατα τη δουλειά τους και αποφάσισαν να εκμεταλλευθούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους. ​

Ε, δεν θα έλεγα ότι το αντίθετο τού «κάνω φίλο» είναι «ξεκάνω φίλο» — λίγο... δραστικό το βρίσκω. :) «Τον έκοψε από φίλο», ναι. Και θυμήθηκα που, όταν ήμουν μικρός, στην Κρήτη, και μαλώναμε με κάποιον, κάναμε «ξεφίλια».

 

[drsiebenmal]

Στην εποχή μου στο δημοτικό, κόβαμε τους φίλους («κόψε» ρε!) προτείνοντας το δείκτη και το μέσο ενωμένα για να κόψει το δεσμό ο μέλλων τέως φίλος με το δάχτυλό του.
Λεξιπλασία: «κόβω-φίλο»

 

[Alexandra]

Το "ξεπαρεού" αυτό δεν σημαίνει;
Λάθος, σημαίνει "πάρε δρόμο".
http://www.slang.gr/lemma/show/ksepareou_2357/

 

[nickel]

Ξεχάσαμε το unfriend και την ανάγκη να το προσεγγίσουμε σαν νέο όρο. Δεν το ξέχασε ο κ. Βαλεοντής και έκανε στο translatum τις παρακάτω προτάσεις:

Στα ελληνικά υπάρχει το αρχαιότατο ρήμα φιλοποιώ = κάνω φίλο. Έψαξα, αλλά δεν βρήκα, το ξε-(κάνω φίλο). Φυσικά βρήκα το εχθροποιώ = κάνω εχθρό.

Είτε unfriend είτε defriend

η πρότασή μου για τα ελληνικά είναι:

(be)friend {ρήμα μεταβατικό} = κάνω φίλο, φιλοποιώ
(be)friending {γερούνδιο, ουσιαστικό} = φιλοποίηση
unfriend, defriend {ρήμα μεταβατικό} = καταργώ από φίλο, αποφιλοποιώ
unfriending, defriending {γερούνδιο, ουσιαστικό} = αποφιλοποίηση​

Καλώς προστέθηκε και το «διαγράφω από φίλο»*. Για τη φιλοποίηση και τη αποφιλοποίηση δεν βλέπω να διαγράφεται λαμπρό μέλλον, αλλά ποτέ δεν ξέρεις (μελανό σημείο, ο φιλοποιητής: στον Πλάτωνα, αυτός που αγαπά τους ποιητές). Το φίλιωμα (και το φιλιώνω, που σήμερα έχουν να κάνουν με τη συμφιλίωση και όχι τη σύναψη φιλίας) και τα άγνωστα ξεφίλιωμα – ξεφιλιώνω παραείναι … ποιητικά για ορολογική χρήση.

* Προσθήκη: Στα κοινά και (γιατί όχι) και στο διαδίκτυο: «ξεγράφω από φίλο». :)

 

[Ambrose]

Ένα-δύο πράγματα που πρέπει να επισημανθούν:

1. το befriend δεν είναι νεολογισμός. Αντιθέτως, είναι λέξη που χρησιμοποιείται ευρύτατα εδώ και αιώνες και σε ποικίλα registers. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως νεολογισμός. Υπάρχουν πολλές πιθανές αποδόσεις (προσεγγίζω, κάνω φίλο, φέρομαι φιλικά κ.ο.κ.), αν και το μεταβατικό είναι πολλές φορές δύστροπο και μερικές φορές δημιουργεί προβληματάκια στη μετάφραση.
2. Αντιθέτως, το unfriend είναι νεολογισμός. Και σ' αυτή την περίπτωση θα μπορούσαμε να δεχτούμε απόδοση με νεολογισμό/λεξιπλασία ή κάτι ανάλογο.

 

[pit]

1. το befriend δεν είναι νεολογισμός. Αντιθέτως, είναι λέξη που χρησιμοποιείται ευρύτατα εδώ και αιώνες και σε ποικίλα registers. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως νεολογισμός. Υπάρχουν πολλές πιθανές αποδόσεις (προσεγγίζω, κάνω φίλο, φέρομαι φιλικά κ.ο.κ.), αν και το μεταβατικό είναι πολλές φορές δύστροπο και μερικές φορές δημιουργεί προβληματάκια στη μετάφραση.

Συμφωνώ. Εγώ το έχω ήδη χρησιμοποιήσει πολλές φορές στο παρελθόν.

 

[sarant]

To befriend ασφαλώς δεν είναι νεολογισμός, αλλά εδώ χρησιμοποιείται με εντελώς άλλη σημασία, ότι σε βάζω στους φίλους μου στο φέισμπουκ. Άλλωστε, αν δεν είναι νεολογισμός το befriend είναι το to friend someone.

Την είχα δει τη φιλοποίηση αλλά την είχα αφήσει ασχολίαστη. Αποφιλοποίηση, τι να πω... Ακόμα κι αν ξεχάσουμε τις ομοηχίες με το φύλο, είναι αχώνευτη λέξη.

Τα παιδιά πάντως, το λένε περιφραστικά. Επειδή είναι λαϊκός όρος, αν θέλουμε οπωσδήποτε μιαν απόδοση, το φίλιωμα-ξεφίλιωμα είναι κτγμ χίλιες φορές καλύτερο από την... αποφιλοποίηση.

 

[sarant]

Α, υπόψη, υπέρ του ξεφιλιώματος: υπάρχει δόκιμο το ξαρραβώνιασμα (τίτλος ποιήματος μεταξύ άλλων).

Αποαρραβωνοποίηση, σύμφωνα με την Ελετώ της εποχής.

 

[Ambrose]

Συγγνώμη, δεν είχα καταλάβει ότι αναφερόταν αποκλειστικά στη χρήση για το Facebook. Και σε αυτή την περίπτωση όμως άνετα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι κλασικές αποδόσεις του befriend: τον/την κάνω φίλο (στο Facebook). Εμείς σε αυτή την περίπτωση πάντως λέμε "τον/την κάνω add (as friend)."

 

[sarant]

Μια και ξεθύμανε η κουβέντα εδώ, τη μετέφερα, ας πούμε, εκεί (αν και αλλιώς):
http://sarantakos.wordpress.com/2009/12/16/leksixronias/

 

[nickel]

Από την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία:

Οι λέξεις του 2009
Της ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΚΑ

Μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες λίστες που σφραγίζουν το τέλος κάθε χρονιάς, είναι εκείνες με τις λέξεις που γεννήθηκαν ή έγιναν πολύ δημοφιλείς κατά τη διάρκειά της.

Διάσημα έγιναν τα γουρούνια μέσα στη χρονιά. Ο όρος «Η1Ν1», η επιστημονική ονομασία της γρίπης των χοίρων πήρε την τρίτη θέση στην κατάταξη. Διάσημα έγιναν τα γουρούνια μέσα στη χρονιά. Ο όρος «Η1Ν1», η επιστημονική ονομασία της γρίπης των χοίρων πήρε την τρίτη θέση στην κατάταξη. Το 2009 μας αποχαιρέτησε αφήνοντας πίσω του διεθνείς όρους όπως η «γρίπη των χοίρων» και η επαπειλούμενη «αποκάλυψη»* (εκ του αγγλικού «πορκ», που σημαίνει «γουρούνι») που θα βίωνε η ανθρωπότητα από τη διάδοσή της. Άφησε, όμως, και όρους έντονου τοπικού ενδιαφέροντος, όπως τα «σταζ» και τα «σπρεντ», που γνώρισαν ιδιαίτερη δόξα στην Ελλάδα.

Οι λέξεις, όμως, που έκλεψαν την παράσταση ήταν εκείνες που γεννιούνται από τη σαρωτική διάδοση των νέων τεχνολογιών. Η λέξη της χρονιάς ήταν, σύμφωνα με το Νέο Αμερικανικό Λεξικό της Οξφόρδης, η «unfriend», δηλαδή το ρήμα που χρησιμοποιεί κάποιος όταν διαγράφει από φίλο κάποιον με τον οποίο ήταν συνδεδεμένοι σε κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook.

Για το επιτελείο του συγκεκριμένου λεξικού, η ανακοίνωση της «λέξης της χρονιάς» αποτελεί τη σημαντικότερη ετήσια παρέμβασή τους. Ταυτοχρόνως δημοσιοποιούν και μια λίστα με τις υπόλοιπες υποψήφιες λέξεις-φιναλίστ (βλ. πίνακα), που δίνουν και το περίγραμμα της εξέλιξης της αγγλικής γλώσσας.

Ανάλογη λίστα δημοσιεύουν και άλλοι φορείς όπως η Αμερικάνικη Διαλεκτική Κοινότητα** (www.americandialect.org) και το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο της Γλώσσας (www.languagemonitor.com). Το Παρατηρητήριο καταλήγει στις δημοφιλέστερες λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιήθηκαν ετησίως στο αγγλόφωνο κομμάτι του πλανήτη (που σήμερα υπολογίζουν ότι αριθμεί 1,58 δισ. ανθρώπους), μετρώντας με αλγορύθμους (sic) τη χρήση τους στα ΜΜΕ, το Ιντερνετ, τα μπλογκ και άλλα κοινωνικά δίκτυα.

Το 2009, πρώτη στη λίστα είναι η λέξη «Twitter», δηλαδή «η ικανότητα να συμπυκνώνει κανείς τη σκέψη του σε 140 χαρακτήρες» απαντώντας στο ερώτημα «τι κάνεις τώρα;». Δεύτερο έρχεται το όνομα «Ομπάμα» και τρίτος ο όρος «Η1Ν1», η επιστημονική ονομασία της γρίπης των χοίρων, που τελικά μετονομάστηκε «νέα γρίπη».

Ενδιαφέρον έχει η θέση 8 της λίστας, με το «αδρόνιο», το σωματίδιο που έγινε διάσημο από το περίφημο πείραμα του CERN.

Ακολουθούν η «διαφάνεια» (ως στόχος πολλών κυβερνήσεων), η «οργή» (για τα μπόνους στελεχών σε εταιρείες που πτώχευσαν), η «ανεργία» και ο όρος «foreclosure» που σημαίνει τον αποκλεισμό από το πιστοληπτικό σύστημα λόγω αδυναμίας αποπληρωμής δόσεων δανείου, δηλαδή κάτι σαν τον δικό μας «Τειρεσία». Όπως φαίνεται, το 2009 έπεσε λίγο βαρύ στο ίδιο κοινό που ένα χρόνο νωρίτερα είχε αναδείξει ως κυρίαρχη λέξη το περίφημο σύνθημα «change» (αλλαγή) του προέδρου Ομπάμα.

Έτσι, και η φράση «μανία για τον Ομπάμα»*** (Obama-mania) έπεσε φέτος μία θέση και είναι δεύτερη δημοφιλέστερη, κάτω από τον «Βασιλιά της Ποπ» Μάικλ Τζάκσον που αποχαιρέτησε τα εγκόσμια. Τρίτη φράση είναι η «κλιματική αλλαγή» (ήταν πρώτη το 2007) και τέταρτη η «γρίπη των χοίρων».

Αντίστοιχες λίστες αμιγώς ελληνικού ενδιαφέροντος δεν εντοπίζονται μέχρι σήμερα. Μπορούμε, όμως, να πάρουμε μια ιδέα για τους όρους που αναζητάμε συχνότερα μέσω της δημοφιλέστερης μηχανής αναζήτησης της Google:

Ως δημοφιλέστεροι προηγούνται η «eurovision», το «facebook», το «youtube», η ίδια η «google», ο «καιρός», ο «paok», ο «olympiakos» και η «aek». Υπερβολική αύξηση, όμως, καταγράφηκε φέτος στις αναζητήσεις για τη «γρίπη», την «απόσυρση», τον «ΑΜΚΑ» (Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης, που έγινε υποχρεωτικός) αλλά... και τις «playmate» των καλλιστείων.

Στην Ελλάδα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε δύο ξένους όρους που εκτοξεύτηκαν στην κορυφή του ειδησεογραφικού ενδιαφέροντος λόγω της οικονομικής κρίσης και των εκλογών του περασμένου Οκτωβρίου. Το «σπρεντ», ας πούμε, εισέβαλε στη ζωή μας μαζί με την οικονομική κρίση. Μάθαμε ότι είναι η διαφορά που χωρίζει την απόδοση των ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου από αυτό του γερμανικού. Ουσιαστικά δείχνει πόσο παραπάνω απόδοση (σε σύγκριση με το γερμανικό ομόλογο) ζητούν οι επενδυτές για να δανείσουν το ελληνικό Δημόσιο. Τους τελευταίους μήνες έχει φτάσει το 3% από περίπου 1% που ήταν όταν αγνοούσαμε την ύπαρξή του.

Αυτό που μάθαμε για τα καλά, πάντως, ήταν τα «σταζ» (από τον γαλλικό όρο «stage») που για καιρό αποκαλούσαμε λανθασμένα και «στέιτζ». Πρόκειται για την περίοδο πρακτικής άσκησης που δίνει σε νέους εργαζόμενους χρήσιμη προϋπηρεσία ώστε να μπουν ευκολότερα στην «επίσημη» αγορά εργασίας. Μόνο που στην ελληνική τους εκδοχή τα «σταζ» αποδείχτηκαν μια ωραία μέθοδος αφ' ενός για κομματικές προσλήψεις και αφ' ετέρου για να κάνουν τη «λάντζα» των δημοσίων υπηρεσιών άνθρωποι χωρίς εργασιακά δικαιώματα.​

* Εννοεί «απορκάλυψη» ή, καλύτερα, aporkalypse (the 'epigdemic'). :)
** Η American Dialect Society δεν πιστεύω ότι θα έπρεπε να μεταφραστεί Αμερικάνικη Διαλεκτική Κοινότητα. Νηματάκι;
*** Ομπαμαμανία.

 

[nickel]

Από την Κυριακάτικη Καθημερινή:

Λέξεις της δεκαετίας

Tης Mαριαννας Tζιαντζη

Εκτός από τα σημαντικά γεγονότα της δεκαετίας που έφυγε και τα οποία καταγράφονται στα αφιερώματα του Τύπου, υπάρχουν και οι λέξεις που πέρασαν, που διέγραψαν σύντομες ή μακρές τροχιές στις συνειδήσεις και την καθημερινή ζωή μας. Πολλές από αυτές ίσως να μας φαίνονταν ανοίκειες ή ακατανόητες αν τις ακούγαμε πριν από το 2000, όπως Δίδυμοι Πύργοι, Γκουαντάναμο, Νταρφούρ, τόξα του Καλατράβα, γρίπη των χοίρων, νόσος των πουλερικών, Τwitter, Facebook και torrents, κλιματική αλλαγή, ερημοποίηση, ανεξέλεγκτη χωματερή, Ασωπός και εξασθενές χρώμιο, δομημένο ομόλογο, σκάνδαλο της Siemens και [σκάνδαλο] του Βατοπεδίου, υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας, πραγματική οικονομία.

Η κρίση δεν εισήγαγε στο καθημερινό λεξιλόγιο τις ουρές των συσσιτίων, αλλά το επίδομα αλληλεγγύης, την κατάθεση πινακίδων, τα εκπτωτικά κουπόνια για ανέργους. Οι περικοπές, τα λουκέτα, τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, οι ακάλυπτες επιταγές, η ανεργία είναι οι πικρές καραμέλες των ημερών.

Στη δεκαετία που πέρασε, καταλάβαμε ότι δεν είναι μόνον η ζωή και ο έρωτας επισφαλείς, αλλά και η εργασία. Μάθαμε να προφέρουμε σωστά τους stagieurs (όχι πια «στέιτζερ»), ενώ πρωτακούσαμε για διευθέτηση του χρόνου εργασίας ή ενοικιαζόμενους εργαζόμενους, αλλά και για υπέρπτωχους, «χλιδάνεργους» και την ανατριχιαστική «ανάκαμψη χωρίς δουλειά» (jobless recovery).

Με νέες λέξεις εμπλουτίστηκαν η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως ηλεκτρονική διακυβέρνηση, παρατηρητήριο τιμών, αλλά και πλωτές φυλακές, φυλακές φαντάσματα και ενισχυμένη ανάκριση (ευφημισμός για τα βασανιστήρια). Τάξη, ασφάλεια και (αυτο)προστασία: πλούσια η σοδειά. Σαρωτής σώματος (σε αεροδρόμια), ανιχνευτής βαδίσματος, αεροπαγίδες, praetores urbanis, ζαρντινιέρα, σακίδια που φύονται, «αντιβανδαλιστικοί υαλοπίνακες», θωρακισμένα ρολά, νόμος για τις κουκούλες. Επίσης, όλο και πιο συχνά ακούμε λέξεις σχετικές όχι πια με το Χρηματιστήριο, αλλά με την οικονομία και τις τράπεζες, όπως αποκλιμακούμενο επιτόκιο, Τειρεσίας (μάντης και τιμωρός), μεταφορά υπολοίπου.

Στο πολιτικό λεξιλόγιο συναντήσαμε τις προσωπικές στρατηγικές και τους γαλάζιους αντάρτες, το όλον ΠΑΣΟΚ, το διακύβευμα, τους όρους μέλλοντος, το «ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό», τους «παραπλανηθέντες υπουργούς» (το ισοδύναμο της «αποπλανηθείς κόρης» του Μποστ), το κόμμα της παραλίας.

Και οι λέξεις της ελπίδας; Μην είναι οι ιδιωτικές τράπεζες βλαστοκυττάρων; Μην είναι τα τόξα του Καλατράβα και οι ανισόπεδοι κόμβοι; Ο Προαστιακός, το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, το μετρό είναι δροσερές σταγόνες μέσα στην ανταγωνιστική και ξιπασμένη δημόσια σφαίρα, όμως δεν αρκούν για να την κάνουν λιγότερο άνυδρη. Είναι αυτονόητο ότι η πρόοδος της επιστήμης και τα τεχνολογικά επιτεύγματα μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε, όμως αυτό ισχύει για κάθε εποχή, για κάθε δεκαετία.

Από τη «δεκαετία του φόβου» ή «[δεκαετία] του τίποτα», όπως χαρακτηρίστηκαν τα περασμένα δέκα χρόνια, φαίνεται να περνάμε στη δεκαετία των διλημμάτων, όπως «ή θα αφανίσουμε το δημόσιο χρέος ή το χρέος θα αφανίσει τη χώρα», «ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε». Και αλλάζουμε προς την κατεύθυνση που οι παγκόσμιοι αυτουργοί της κρίσης μάς επιβάλλουν, όχι προς αυτήν που δημοκρατικά επιλέγουμε.

Ποιες λέξεις να κρατήσουμε από τη δεκαετία που πέρασε; Ελευθερία, αξιοπρέπεια, αλληλεγγύη, ειρήνη, ισότητα, αντίσταση στην αδικία; Όσο και αν αυτές μοιάζουν να έρχονται από το βαθύ παρελθόν, ίσως να είναι πιο μοντέρνες από το δόγμα «επιβίωση με κάθε θυσία» που μας οδηγεί στην εποχή των σπηλαίων.​

 

[Alexandra]

Για να χαμογελάσουμε λίγο, συμβουλή για "defriending" από τη σημερινή στήλη της Dear Prudence:

Dear Prudence,
My ex-girlfriend's mom can't stop writing on my Facebook wall: giving me advice, telling me she cares about me, and debating my politics. I am not in touch with my ex. What should I do?
—So Over This

Dear So Over,
Situations like yours are why "defriending" was invented. Don't worry about hurting her feelings, just drop Mom.​

 

[Zazula]

Άλλες λέξεις που ήταν στον κατάλογο με τις φιναλίστ περιλαμβάνουν [...] το «sexting» που είναι η αποστολή τολμηρών σεξουαλικών SΜS και φωτογραφιών από το κινητό.

Στο σλανγκρ υπάρχει το γύμνημα (πληθ. γυμνήματα): http://www.slang.gr/lemma/show/gumnimata_9737/. Ομολογουμένως εμπνευσμένη λεξιπλασία, αλλά για να είναι ο δεύτερος όρος τής λεξικής διασταύρωσης το μήνυμα τότε θα έπρεπε να γράφεται γύμνυμα (πληθ. γυμνύματα) — διότι έτσι όπως είναι τώρα γραμμένο παραπέμπει σε β' όρο τη λέξη μνήμα (οπότε εγώ σκέφτομαι τούτο 'δώ: http://www.odditycentral.com/funny/how-is-this-for-a-gravestone.html).

 

[drsiebenmal]

Η παρατήρηση για ορθότερο γύμνυμα γίνεται και εκεί, στη σχετική συζήτηση.

 

[Zazula]

Δίκιο έχεις, τώρα το είδα — αλλά δεν κατάλαβα γιατί δεν το διόρθωσαν. :)

 

[Zazula]

Δεν ξέρω αν είναι η λέξη της χρονιάς, αλλά σίγουρα είναι η λεξιπλασία της δεκαετίας: bookkake.

 

[Zazula]

Ε, δεν θα έλεγα ότι το αντίθετο τού «κάνω φίλο» είναι «ξεκάνω φίλο» — λίγο... δραστικό το βρίσκω. :) «Τον έκοψε από φίλο», ναι. Και θυμήθηκα που, όταν ήμουν μικρός, στην Κρήτη, και μαλώναμε με κάποιον, κάναμε «ξεφίλια».

Το θέμα δεν είναι να τον βγάλεις τον άλλον από φίλο — είναι το «τι θα πουν οι μιούτουαλ»: :)

 

[Hellegennes]

Πώς το κατέχουν το αγγλικό στον ΟΤΕ...

 

[Zazula]

Πώς το κατέχουν το αγγλικό στον ΟΤΕ...

Αν αναφέρεσαι στην προφορά τού mutual, κι εγώ στη θέση τού συγκεκριμένου κειμενογράφου ακριβώς το ίδιο μ' εκείνον θα έκανα.