Who ever loved...
- Thread starter sunshine
- Start date
Μετάφραση του Ε. Μπελιέ:
Ο μόνος έρωτας είν’ ο κεραυνοβόλος.
Μετάφραση Β. Ρώτα («Όπως αγαπάτε»):
Δεν είν’ αγάπη, αν δεν είν’ απ’ την πρώτη τη ματιά.
Ο Σέξπιρ το αναφέρει μέσα σε εισαγωγικά, σαν τίτλο του ποιήματος του Μάρλοου.
Ο μόνος έρωτας είν’ ο κεραυνοβόλος.
Μετάφραση Β. Ρώτα («Όπως αγαπάτε»):
Δεν είν’ αγάπη, αν δεν είν’ απ’ την πρώτη τη ματιά.
Ο Σέξπιρ το αναφέρει μέσα σε εισαγωγικά, σαν τίτλο του ποιήματος του Μάρλοου.
Προτιμώ το Όπως αγαπάτε για εντελώς προσωπικούς και όχι γλωσσολογικούς ή μεταφραστικούς λόγους. Βέβαια, δεν είσαι υποχρεωμένη να ακολουθήσεις κάποια μεταφραστική παράδοση, ούτε καν στον τίτλο, πολύ λιγότερο στην απόδοση κάποιου αποσπάσματος. Δεν θα έπρεπε να σε απασχολήσει πώς ταιριάζει η φράση στον Μάρλοου; Και επίσης δεν έχεις καμιά υποχρέωση στη γραφή Σαίξπηρ — έδειξα πώς γραφόταν στην αρχή του 20ού αιώνα: Σακεσπείρος!
Δες, ας πούμε, μια τρίτη εκδοχή:
Υπάρχει έρωτας που να μην είναι απ’ την πρώτη τη ματιά;
Τι αλλαγές έχει: κρατάει τη (ρητορική, έστω) ερώτηση και γυρνάει τη δίσημη αγάπη σε έρωτα. Δεν έχει τη συντομία του πρώτου, που μπορεί να είναι απαραίτητη κάπου. Εκείνο πάλι θα μπορούσε να γίνει ερώτηση: Υπάρχει έρωτας που δεν είν’ κεραυνοβόλος;
Υπάρχει έρωτας που να μην είναι απ’ την πρώτη τη ματιά;
Τι αλλαγές έχει: κρατάει τη (ρητορική, έστω) ερώτηση και γυρνάει τη δίσημη αγάπη σε έρωτα. Δεν έχει τη συντομία του πρώτου, που μπορεί να είναι απαραίτητη κάπου. Εκείνο πάλι θα μπορούσε να γίνει ερώτηση: Υπάρχει έρωτας που δεν είν’ κεραυνοβόλος;
Κι ακόμη πιο λακωνικά: Ποιος έρωτας δεν είν' κεραυνοβόλος;
Η παλαιότατη μορφή του ονόματος του Σαίξπηρ στα ελληνικά δεν είναι Σακεσπείρος αλλά Εγχέσπαλος (!!!) Είναι μετάφραση των δύο συνθετικών του ονόματος "έγχος" ("spear") και "πάλλω" ("shake")! Το είχα διαβάσει σε άρθρο του ιστορικού του θεάτρου Γιάννη Σιδέρη, σε τεύχος του περιοδικού "Θέατρο", αν δεν κάνω λάθος. Αν μπορεί κανείς ας το ψάξει. Όποιου του αρέσει, ας το επαναφέρει.
Εγχέσπαλος δεν ήταν επίθετο που αποδιδόταν στον Διομήδη; (λέει το σοφό νέτι...)
Μετά το "μεινεσμένα νερά", τώρα το "εγχέσπαλος Διομήδης";!
Με έχεις χτυπήσει κάτω από τη ζώνη δύο φορές τις τελευταίες μέρες, δόκτορα...
Με έχεις χτυπήσει κάτω από τη ζώνη δύο φορές τις τελευταίες μέρες, δόκτορα...
Το είχα αναφέρει κι εγώ στο φόρουμ που έχει φυλακισμένα τα γραφτά μας κάτω από ξένα ονόματα (εκεί είχα αναφέρει και τον δορυσσόο του Ησίοδου σαν λέξη με την ίδια σημασία), αλλά είναι γνώση 30-40 χρόνων, ίσως ατεκμηρίωτη και τότε. Κάποιος γράφει «πληροφορίες από το "Θέατρο" του Νίτσου, αφιέρωμα στον Σαίξπηρ του 1964». Εσύ ή όποιος άλλος έχει άκρες σε ψηφιακές βιβλιοθήκες, ας το ψάξει.
Στους παλιούς έχουμε και Σαικσπείρο από τον Πολυλά και τον Βικέλα, ενώ στον Δρανδάκη είναι Σαίκσπηρ.
ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΥΤΟΥ: ΕΓΧΕΣΠΑΛΟΣ!
Η ιδιοτυπία της αγγλικής προφοράς κ’ οι ποικίλες γλωσσικές αντιλήψεις των ελλήνων λογίων και των μεταφραστών του περασμένου αιώνα, έκαναν αγνώριστο ακόμα και τ’ όνομα του Σαίξπηρ. Ήδη, ο Βικέλας στα σαιξπηρικά «Προλεγόμενά» του, στην έκδοση του 1876, θίγει το θέμα: Αλλά και οι ίδιοι οι Άγγλοι—γράφει—«δεν συμφωνούσιν... γράφοντες ποτέ μεν Shakespear, και Shakespeare, ή Shakspeare και Shakspear, ποτέ δε Shakespere ή Shakspere. Συγγνωστέα λοιπόν κατά μείζονα λόγον η παρ’ ημίν ασυμφωνία ως προς την ελληνικήν ορθογραφίαν αυτού». Ο ιστορικός του Νεοελληνικού Θεάτρου Γιάννης Σιδέρης κατέγραψε για το Αφιέρωμα του «Θεάτρου» τις ελληνικές αποδόσεις του ονόματος του Σαίξπηρ. Έχουμε, λοιπόν, κατά χρονολογική σειρά: Αρχαϊκά, Εγχέσπαλος και ακολούθως: Σχακεσπεάρης, Σακεσπήρος, Ουϊλιέλμος Σέξπηρ, Σαιξπείρος, Σακεσπήρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ, Σέϊξπηρ, Σαιξπήρ, Σεξπήρος, Σαίξπεαρ, Σαίξπιαρ, Σαίξπηρ, Σαίξπειρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ. Ύστερα από τόσες περιπέτειες, τ’ όνομά του σταθεροποιήθηκε πια: Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.
Θέατρο τόμ. 3, τεύχ. 16 (Ιούλ.-Αύγ. 1964), σ. 10.
Η ιδιοτυπία της αγγλικής προφοράς κ’ οι ποικίλες γλωσσικές αντιλήψεις των ελλήνων λογίων και των μεταφραστών του περασμένου αιώνα, έκαναν αγνώριστο ακόμα και τ’ όνομα του Σαίξπηρ. Ήδη, ο Βικέλας στα σαιξπηρικά «Προλεγόμενά» του, στην έκδοση του 1876, θίγει το θέμα: Αλλά και οι ίδιοι οι Άγγλοι—γράφει—«δεν συμφωνούσιν... γράφοντες ποτέ μεν Shakespear, και Shakespeare, ή Shakspeare και Shakspear, ποτέ δε Shakespere ή Shakspere. Συγγνωστέα λοιπόν κατά μείζονα λόγον η παρ’ ημίν ασυμφωνία ως προς την ελληνικήν ορθογραφίαν αυτού». Ο ιστορικός του Νεοελληνικού Θεάτρου Γιάννης Σιδέρης κατέγραψε για το Αφιέρωμα του «Θεάτρου» τις ελληνικές αποδόσεις του ονόματος του Σαίξπηρ. Έχουμε, λοιπόν, κατά χρονολογική σειρά: Αρχαϊκά, Εγχέσπαλος και ακολούθως: Σχακεσπεάρης, Σακεσπήρος, Ουϊλιέλμος Σέξπηρ, Σαιξπείρος, Σακεσπήρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ, Σέϊξπηρ, Σαιξπήρ, Σεξπήρος, Σαίξπεαρ, Σαίξπιαρ, Σαίξπηρ, Σαίξπειρ, Σαικεσπήρος, Σεξπίρ. Ύστερα από τόσες περιπέτειες, τ’ όνομά του σταθεροποιήθηκε πια: Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.
Θέατρο τόμ. 3, τεύχ. 16 (Ιούλ.-Αύγ. 1964), σ. 10.
Το σημείωμα είναι ανώνυμο. Είναι όμως σαφές ότι δεν είναι γραμμένο από τον Γιάννη Σιδέρη, αφού τον μνημονεύει σε τρίτο πρόσωπο και συνοψίζει τα ευρήματά του. Μάλλον το έγραψε ο Νίτσος. Το 1964 εορτάζονταν τα τετρακόσια χρόνια από τη γέννηση του Σαίξπηρ. Το περιοδικό Θέατρο συμμετείχε με άρθρα σε όλα τα τεύχη του εκείνης της χρονιάς, και αφιέρωσε ολόκληρο το τεύχος 16 (Ιουλίου-Αυγούστου) στον Σαίξπηρ. Ο Γιάννης Σιδέρης δημοσίευσε μια μεγάλη μελέτη για τον Σαίξπηρ στην Ελλάδα, που απλώθηκε και στα έξι τεύχη της χρονιάς εκείνης. Για λόγους βιβλιογραφικής ακρίβειας, και για όποιον (όποτε…) θελήσει να ανατρέξει (πρόκειται για μελέτη-σταθμό), ιδού τα στοιχεία:
Γιάννης Σιδέρης. «Ο Σαίξπηρ στην Ελλάδα». Θέατρο τόμ. 3 (1964):
τεύχ. 13 (Ιαν.-Φεβ. 1964), σ. 27-33 (Μέρος I: «Πρώτες γνωριμίες με τον ποιητή»)
τεύχ. 14 (Μάρ.-Απρ. 1964), σ. 56-62 (Μέρος II: «Έργα, μεταφράσεις, πρωταγωνιστές»)
τεύχ. 15 (Μάι.-Ιούν. 1964), σ. 21- 28 (Μέρος III: «Φωτισμένοι και στείροι μεταφραστές»)
τεύχ. 16 (Ιούλ.-Αύγ. 1964), σ. 28-38 (Μέρος IV: «Σκηνοθέτες κ’ ερμηνευτές στο ΙΘ΄ αιώνα»)
τεύχ. 17 (Σεπ.-Οκτ. 1964), σ. 35-38 (Μέρος V: «Σκηνοθέτες κ’ ερμηνευτές στον Κ΄ αιώνα»)
τεύχ. 18 (Νοέ.-Δεκ. 1964), σ. 23-35 (Μέρος VI: «Οι σκηνοθεσίες του Φώτου Πολίτη»)
τεύχ. 14 (Μάρ.-Απρ. 1964), σ. 56-62 (Μέρος II: «Έργα, μεταφράσεις, πρωταγωνιστές»)
τεύχ. 15 (Μάι.-Ιούν. 1964), σ. 21- 28 (Μέρος III: «Φωτισμένοι και στείροι μεταφραστές»)
τεύχ. 16 (Ιούλ.-Αύγ. 1964), σ. 28-38 (Μέρος IV: «Σκηνοθέτες κ’ ερμηνευτές στο ΙΘ΄ αιώνα»)
τεύχ. 17 (Σεπ.-Οκτ. 1964), σ. 35-38 (Μέρος V: «Σκηνοθέτες κ’ ερμηνευτές στον Κ΄ αιώνα»)
τεύχ. 18 (Νοέ.-Δεκ. 1964), σ. 23-35 (Μέρος VI: «Οι σκηνοθεσίες του Φώτου Πολίτη»)
Η αναδίφηση στον Σιδέρη αποδείχθηκε πολλαπλά επωφελής, με πληροφορίες όχι μόνο ιστορικού ενδιαφέροντος αλλά και γλωσσικο-λογοτεχνικού. Απανθίζω μερικές που νομίζω ότι θα ενδιέφεραν τους θαμώνες τούτου εδώ του φόρουμ.
- Πρώτα πρώτα οι ειδήσεις για το πώς έγινε ο Σ. γνωστός στην Ελλάδα, αρκετά αργοπορημένα, από μεταφράσεις του 19ου αιώνα.
- Η πρώτη γνωστή αναφορά στον Σ. γίνεται το 1817 από τον Πλ. Πετρίδη σε μετάφραση των Ωρών του Thomson, όπου σε υποσημείωση μνημονεύεται «ο μέγας Σχακεσπεάρης».
- Το 1819 το περιοδικό Ερμής ο Λόγιος της Βιέννης δημοσιεύει άρθρο με τίτλο: «Σύνοψις της παρούσης καταστάσεως της παιδείας εις Γερμανίαν» (σ. 893-94), όπου μεταξύ άλλων και η είδηση: «Ο κ. Α. Γ. Σλέγελος εξέδωκε θαυμασίαν μετάφρασιν των δραματικών συγγραμμάτων του Σακεσπήρου». Και παρακάτω: «Ο δε Σαιξπήρος εις την Δραματικήν και ο Βηθουήνος εις την Μουσικήν...» όπου Βηθουήνος (με περισπωμένη) είναι ο Μπετόβεν.
- Ο Σολωμός στον «Διάλογο», στην παθιασμένη του αποστροφή εναντίον των σοφολογιότατων, αναφωνεί (είναι τόσο συγκινητικό που θα μου επιτρέψετε να παραθέσω κάπως εκτεταμένα):
Χαίρετε λοιπόν θείοι τόνοι! οξεία, βαρεία, περισπωμένη! Χαίρετε θαυμαστά πνεύματα, ψιλό, δασύ!!! τελείες, στιγμές, μεσοστιγμές, υποστιγμές, ερωτηματικές, υποδιαστολές, απόστροφοι, χαίρετε! ο κόσμος τρέμει το κράτος σας, και ουδέ ποιητής ουδέ πεζός ουδέ ιστορικός γράφει λόγον χωρίς να σας υποταχτή· εσείς, τότες πριν γεννηθήτε, εσείς εμπνεύσετε τον Όμηρο... εσείς τον Σέϊκσπηρ, όταν επαράσταινε τον Λέαρ, τον Άμλετ, τον Οτέλλο, τον Μάκβεθ και ανατρίχιαζεν ο κόσμος της Αγγλίας.
- Ο ίδιος συνέθεσε «Μίμηση του τραγουδιού της Δεσδαιμόνας», ενώ αρκετά αργότερα, το 1876, ο Δημήτριος Βικέλας έκανε μετάφραση «εις το άσμα της Δισδαιμόνας». Το όνομα της Δυσδαιμόνας δεν είχε παγιωθεί ακόμη. Ούτε άλλωστε και της Jessica στον Έμπορο της Βενετίας: το 1874 Γέσικα, το 1905 Ιεσικά, το 1906 Γιεσίκα, το 1927 και πάλι το 1940 Γέτσικα, το 1931-32 Γεσίκα.
- Πολύ πρώιμη μετάφραση, το 1842, Μακβέθ, τραγωδία συντεθείσα μεν παρά του Άγγλου Σεκεσπίρ, μεταφρασθείσα δε παρά του Κερκυραίου ρήτορος Ανδρέου Βαρώνος Θεοτόκου («ρήτορος» σημαίνει νομικού, και το "βαρώνος" είναι γενική, ο βαρών, του βαρώνος).
- 1849 Ρωμαίος και Ιουλίσκη, μετάφραση Κ. Φωστηρόπουλου από γαλλική μετάφραση («υπό Πεκατιέ»).
- 1858 Αμλέτος, κατά μετάφρασιν Περβάνογλου: οι δύο φίλοι του πρίγκιπα ονομάζονται Ροδόκοσμος και Γιλδεστέρνης.
- Και τέλος το όνομα Σαίξπηρ έχει δώσει ελληνικά όχι μόνο τα επίθετα σαιξπηρικός και σαιξπήρειος αλλά και σαιξπηρισμός (και αντισαιξπηρισμός) και σαιξπηριστής, σαιξπηρογνώστης (ο διευθυντής της Ακροπόλεως Βλάσης Γαβριηλίδης) και σαιξπηρομανής.
Last edited:
Ευχ, Εάριον! [πώς το λέτε εσείς τα ξωτικά;]
Οία απόλαυσις! Του Βηθουήνου ακροωμένη, η δέσποινα ημικλινής ανέγνω δακρύουσα τα του Ρωμαίου και της Ιουλίσκης πάθη κατά περιγραφήν του μεγίστου Εγχεσπάλου...
(Διορθώστε ελεύθερα...)
Οία απόλαυσις! Του Βηθουήνου ακροωμένη, η δέσποινα ημικλινής ανέγνω δακρύουσα τα του Ρωμαίου και της Ιουλίσκης πάθη κατά περιγραφήν του μεγίστου Εγχεσπάλου...
(Διορθώστε ελεύθερα...
)
Marinos
¥
Σήμερα ο Δημοκίδης τσιτάρει Εαρίονα --αν και αυτό που τσιτάρει ως Εαρίονα είναι Εαρίων που τσιτάρει ανώνυμο. :)
Καλημέρα. Πώς καταφέρνει ο Δημοκίδης και δεν αφήνει το μάτι του να παίξει πάνω κάτω και να καταγράψει τρεις σημαντικές μεταγραφές! Τον Σαικσπείρο από τον Πολυλά και τον Βικέλα, τον Σαίκσπηρ από τη Μεγάλη Εγκυκλοπαιδεία του Δρανδάκη. Και βέβαια τον Σέξπιρ της απλοποίησης (το Θέατρο έχει δύο «Σεξπίρ»).