Τι απέγινε το κι...
- Thread starter Ambrose
- Start date
Το σωστό είναι, όταν γράφουμε πιο επίσημα κείμενα, να χρησιμοποιούμε παντού τον πλήρη τύπο και. Σε καθημερινά κείμενα, επιστολές ηλεμηνύματα, φόρουμ κ.λπ., το «κι» είναι απολύτως αποδεκτό (και δεν έχει πεθάνει καθόλου), όπως επίσης και σε καταγραφή προφορικού λόγου, θέατρο κ.τ.ό.
Η ίδια διαφοροποίηση γίνεται και για άλλες εκφάνσεις του προφορικού λόγου, π.χ. τις περιπτώσεις της έκκρουσης και της αποστρόφου. Σε επίσημα κείμενα δεν γράφουμε σ’ το έδωσα, το ’ξερα, απ’ την αρχή.
Η ίδια διαφοροποίηση γίνεται και για άλλες εκφάνσεις του προφορικού λόγου, π.χ. τις περιπτώσεις της έκκρουσης και της αποστρόφου. Σε επίσημα κείμενα δεν γράφουμε σ’ το έδωσα, το ’ξερα, απ’ την αρχή.
Dr Moshe
¥
Αγαπητέ μου, χαίρομαι που διατυπώσατε αυτό το εύστοχο ερώτημα.
Όταν ο πολύχρηστος σύνδεσμος και βρίσκεται προ φωνήεντος, το φωνήεν [e] επειδή είναι αρθρωτικώς ασθενέστερο από τα υπόλοιπα, εκθλίβεται (κατά την παραδοσιακή γραμματική) ή εκκρούεται (κατά τη σύγχρονη ορολογία) από ισχυρότερα φωνήεντα. Επειδή το σύμφωνο που απομένει είναι το ουρανικό [c] και όχι το υπερωικό [k], ο μόνος τρόπος να δηλωθεί στη συμβατική ορθογραφία ήταν με τη μορφή κι. Δεν επικράτησε η γραφή κ', που μεταχειρίζονταν πολλοί συγγραφείς στο παρελθόν, διότι άφηνε περιθώριο αμφιβολιών ως προς την αρθρωτική φύση τού κ. Συνεπώς:
[ce 'alos] > [c 'alos]: κι άλλος (κ' άλλος: πιθανόν να διαβαστεί [k'alos])
[ce 'omos] > [c 'omos]: κι όμως
[ce 'epita] > [c 'epita]: κι έπειτα
[ce 'ute] > [c 'ute]: κι ούτε
[ce 'istera] > [c 'istera]: κι ύστερα
Ήδη στη Γραμματική Τριανταφυλλίδη (σ. 75, παρ. 161) παρετηρείτο ότι δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση της έκθλιψης στη γραπτή γλώσσα. Η τάση αυτή επέδωσε με την αύξηση των επιστημονικών συγγραμμάτων και σήμερα δεν συστήνεται να εκκρούονται τα φωνήεντα σε επίσημα γραπτά κείμενα, εκτός αν πρόκειται για παράθεση διαλόγων. Είναι συνετό να διατηρείτε ακέραιο τον τύπο των λέξεων που χρησιμοποιείτε, έχοντας κατά νου ότι ο γραπτός λόγος διαφέρει από τον προφορικό και δεν αποσκοπεί να εκφράσει όλες τις δυνατότητές του.
Την τάση αποφυγής των εκκρούσεων στον γραπτό λόγο διαπιστώνει επίσης ο Τσοπανάκης (Γραμματική, σελ. 159). Παρακαλώ δείτε ακόμη το σχόλιο του ΛΣΓ στο λήμμα κι (σελ. 505).
Ευχαριστώ.
Όταν ο πολύχρηστος σύνδεσμος και βρίσκεται προ φωνήεντος, το φωνήεν [e] επειδή είναι αρθρωτικώς ασθενέστερο από τα υπόλοιπα, εκθλίβεται (κατά την παραδοσιακή γραμματική) ή εκκρούεται (κατά τη σύγχρονη ορολογία) από ισχυρότερα φωνήεντα. Επειδή το σύμφωνο που απομένει είναι το ουρανικό [c] και όχι το υπερωικό [k], ο μόνος τρόπος να δηλωθεί στη συμβατική ορθογραφία ήταν με τη μορφή κι. Δεν επικράτησε η γραφή κ', που μεταχειρίζονταν πολλοί συγγραφείς στο παρελθόν, διότι άφηνε περιθώριο αμφιβολιών ως προς την αρθρωτική φύση τού κ. Συνεπώς:
[ce 'alos] > [c 'alos]: κι άλλος (κ' άλλος: πιθανόν να διαβαστεί [k'alos])
[ce 'omos] > [c 'omos]: κι όμως
[ce 'epita] > [c 'epita]: κι έπειτα
[ce 'ute] > [c 'ute]: κι ούτε
[ce 'istera] > [c 'istera]: κι ύστερα
Ήδη στη Γραμματική Τριανταφυλλίδη (σ. 75, παρ. 161) παρετηρείτο ότι δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση της έκθλιψης στη γραπτή γλώσσα. Η τάση αυτή επέδωσε με την αύξηση των επιστημονικών συγγραμμάτων και σήμερα δεν συστήνεται να εκκρούονται τα φωνήεντα σε επίσημα γραπτά κείμενα, εκτός αν πρόκειται για παράθεση διαλόγων. Είναι συνετό να διατηρείτε ακέραιο τον τύπο των λέξεων που χρησιμοποιείτε, έχοντας κατά νου ότι ο γραπτός λόγος διαφέρει από τον προφορικό και δεν αποσκοπεί να εκφράσει όλες τις δυνατότητές του.
Την τάση αποφυγής των εκκρούσεων στον γραπτό λόγο διαπιστώνει επίσης ο Τσοπανάκης (Γραμματική, σελ. 159). Παρακαλώ δείτε ακόμη το σχόλιο του ΛΣΓ στο λήμμα κι (σελ. 505).
Ευχαριστώ.
Last edited:
Μια χρήσιμη παρατήρηση τεχνικής φύσης:
Για να απολαμβάνετε τα κείμενα του Dr Moshe στη γραμματοσειρά που ο ίδιος προτιμά, θα πρέπει να κατεβάσετε από αυτή τη διεύθυνση τα Gentium, τα οποία είναι πραγματικά πανέμορφα και δεν υπάρχουν πάντα στο υπολογιστή σας από τη μαμά του.
Για να απολαμβάνετε τα κείμενα του Dr Moshe στη γραμματοσειρά που ο ίδιος προτιμά, θα πρέπει να κατεβάσετε από αυτή τη διεύθυνση τα Gentium, τα οποία είναι πραγματικά πανέμορφα και δεν υπάρχουν πάντα στο υπολογιστή σας από τη μαμά του.
Ambrose
¥
Ευχαριστώ πολύ για τις αναλυτικές σας απαντήσεις Νίκο κι εσάς Dr. Moshe για την εξαιρετικά αναλυτική και κατατοπιστική σας απάντηση.
Πάνω-κάτω κι εγώ αυτή την εντύπωση είχα, ότι δηλ. σε κείμενα σχετικά "επίσημα" δεν μπαίνει "κι". Απλά, παρατηρώ ότι σε κείμενα όχι και τόσο επίσημα, έχει διαμορφωθεί η τάση το "κι" να γίνεται "και" κι αυτό κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν είναι σωστό γιατί προσδίδει μια σοβαροφάνεια, η οποία εμένα προσωπικά με ξενίζει. Δηλ. από εκεί που ο Τριανταφυλλίδης έλεγε να μην γίνεται κατάχρηση του "κι", σήμερα -έχω εγώ την αίσθηση- ότι φτάσαμε στο αντίθετο άκρο και γίνεται κατάχρηση του "και". Αλλά, ίσως να είναι δικό μου υποκειμενικό ζήτημα. Ποιος ξέρει..;
Σας ευχαριστώ πολύ και τους δύο.
Πάνω-κάτω κι εγώ αυτή την εντύπωση είχα, ότι δηλ. σε κείμενα σχετικά "επίσημα" δεν μπαίνει "κι". Απλά, παρατηρώ ότι σε κείμενα όχι και τόσο επίσημα, έχει διαμορφωθεί η τάση το "κι" να γίνεται "και" κι αυτό κατά την ταπεινή μου γνώμη, δεν είναι σωστό γιατί προσδίδει μια σοβαροφάνεια, η οποία εμένα προσωπικά με ξενίζει. Δηλ. από εκεί που ο Τριανταφυλλίδης έλεγε να μην γίνεται κατάχρηση του "κι", σήμερα -έχω εγώ την αίσθηση- ότι φτάσαμε στο αντίθετο άκρο και γίνεται κατάχρηση του "και". Αλλά, ίσως να είναι δικό μου υποκειμενικό ζήτημα. Ποιος ξέρει..;
Σας ευχαριστώ πολύ και τους δύο.
Σε αυτόν τον κανόνα ίσως θα έπρεπε να συμπεριλάβουμε και το "ν" στο "δεν". Βλέπω πολλές φορές σε κείμενα που δεν είναι παράθεση διαλόγων, ούτε ανεπίσημη γραπτή επικοινωνία μεταξύ φίλων, να γράφεται "δε" αντί για "δεν" και ομολογουμένως δεν μου αρέσει καθόλου.
Eγώ το "κι" πάντως το γράφω συχνά.
(έγινα σενιορίτα; ουάου... πάω να το γιορτάσω)
(έγινα σενιορίτα; ουάου... πάω να το γιορτάσω)
Dr Moshe
¥
Αγαπητή Έλσα, η ερώτησή σας είναι απολύτως λογική και προσφέρει την ευκαιρία να διευκρινιστεί ότι η περίπτωση του για [ja] διαφέρει ριζικά από τις υπόλοιπες.
Ο λόγος είναι ότι η λέξη λήγει σε [a], που είναι το ισχυρότερο των φωνηέντων και διατηρείται σε κάθε συνάντησή τους. Συνεπώς:
για έναν μόνο λόγο
για όποιον ενδιαφέρεται
για ύστερα
για ούλα και δόντια
Κατά τη συνάντηση ομοίων φωνηέντων, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει επίσης από [a], η μόνη περίπτωση προαιρετικής απαλοιφής τού -a είναι στην προθετική φράση γι' αυτό [j aft'o] (πάντοτε με απόστροφο), αν έχετε ανεπίσημο κείμενο. Αυτό οφείλεται στην υψηλή παγίωση της φράσης και δεν ισχύει σε άλλες συνεκφορές, όπως και αν εκφέρονται στον προφορικό λόγο:
Μου μένουν δύο μήνες για άδεια (όχι γι' άδεια)
Αυτά πάνε για άχρηστα (όχι γι' άχρηστα)
Ελπίζω οι πληροφορίες αυτές να απαντούν στο ερώτημά σας. Ευχαριστώ.
Ο λόγος είναι ότι η λέξη λήγει σε [a], που είναι το ισχυρότερο των φωνηέντων και διατηρείται σε κάθε συνάντησή τους. Συνεπώς:
για έναν μόνο λόγο
για όποιον ενδιαφέρεται
για ύστερα
για ούλα και δόντια
Κατά τη συνάντηση ομοίων φωνηέντων, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει επίσης από [a], η μόνη περίπτωση προαιρετικής απαλοιφής τού -a είναι στην προθετική φράση γι' αυτό [j aft'o] (πάντοτε με απόστροφο), αν έχετε ανεπίσημο κείμενο. Αυτό οφείλεται στην υψηλή παγίωση της φράσης και δεν ισχύει σε άλλες συνεκφορές, όπως και αν εκφέρονται στον προφορικό λόγο:
Μου μένουν δύο μήνες για άδεια (όχι γι' άδεια)
Αυτά πάνε για άχρηστα (όχι γι' άχρηστα)
Ελπίζω οι πληροφορίες αυτές να απαντούν στο ερώτημά σας. Ευχαριστώ.
Να προσθέσω κι εγώ ότι, για τους λόγους που αναφέρει ο Dr Moshe, είναι πολύ συνηθισμένο πια να γράφεται το γι’ αυτό σαν μία λέξη, γιαυτό — και δεν το κάνει μόνο ο sarant. Τα λεξικά δεν το δέχονται (ούτε οι επιμελητές), αλλά δεν αποκλείεται να επικρατήσει αργότερα, ακριβώς επειδή είναι μία μοναδική περίπτωση — δεν θα είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία. (Μακριά από εμάς εμένα τα «μούπε».)
Έχω μια δυσκολία με τη διάκριση 'επίσημα/ανεπίσημα': Π.χ. ένα εγχειρίδιο μηχανήματος είναι επίσημο; Επίσης, ένας γραπτός λόγος που όμως πρόκειται να εκφωνηθεί ανήκει στην κατηγορία του 'και' ή του 'κι'; Γιατί και ο πρωθυπουργός να τον εκφωνήσει, μάλλον 'κι' θα πει (ο τωρινός πρωθυπουργός ίσως και όχι γιατί μιλάει αργά). Εμένα πάντως μου το'χουν απαγορεύσει από το Λύκειο το 'κι', κι έτσι σπανίως το χρησιμοποιώ:)
Mod: Άνοιξα νήμα για σχετική συζήτηση εδώ.
Mod: Άνοιξα νήμα για σχετική συζήτηση εδώ.
Dr Moshe
¥
Αγαπητέ μου,
Το ερώτημά σας είναι πολύ ενδιαφέρον. Μολονότι δεν είναι εύκολο να δοθεί κατηγορηματική απάντηση, φαίνεται ότι και οι δύο γραφές, κ' και κι, είναι μεσαιωνικές. Σε χειρόγραφα του Ερωτοκρίτου και της Ερωφίλης που έχω δει χρησιμοποιείται η γραφή κ', παρ' ότι οι εκδότες κατά κανόνα το μετατρέπουν σε κι.
Από τα στοιχεία φαίνεται λογικό να προηγήθηκε η γραφή με την απόστροφο, ωστόσο αυτό δεν είναι τόσο αυτονόητο αν λάβουμε υπ' όψιν ότι λέξεις ήδη μεσαιωνικές, όπως τα επιρρήματα κιόλας (απαντά στον Διγενή, στην Πανώρια του Χορτάτζη, στον Φορτουνάτο και αλλού) και κιας «τουλάχιστον» (στον Ερωτόκριτο και στην Ερωφίλη) έδειχναν ήδη τον δρόμο προς τη γραφή κι (αφού η παράλειψή του θα οδηγούσε σε παρανάγνωση). Όταν μελετούσα τους μεσαιωνικούς ποσοδείκτες κάποιος, κάπου, κανείς κτλ., είχα βρει στο υλικό τύπους όπως κιανείς, κιανένας, που θεωρώ ότι ενισχύουν την παραπάνω εικόνα.
Δεν νομίζω ότι θα απείχε πολύ από την αλήθεια η εκτίμηση ότι οι μορφές κ' / κι είναι όψιμες μεσαιωνικές.
Ευχαριστώ.
Το ερώτημά σας είναι πολύ ενδιαφέρον. Μολονότι δεν είναι εύκολο να δοθεί κατηγορηματική απάντηση, φαίνεται ότι και οι δύο γραφές, κ' και κι, είναι μεσαιωνικές. Σε χειρόγραφα του Ερωτοκρίτου και της Ερωφίλης που έχω δει χρησιμοποιείται η γραφή κ', παρ' ότι οι εκδότες κατά κανόνα το μετατρέπουν σε κι.
Από τα στοιχεία φαίνεται λογικό να προηγήθηκε η γραφή με την απόστροφο, ωστόσο αυτό δεν είναι τόσο αυτονόητο αν λάβουμε υπ' όψιν ότι λέξεις ήδη μεσαιωνικές, όπως τα επιρρήματα κιόλας (απαντά στον Διγενή, στην Πανώρια του Χορτάτζη, στον Φορτουνάτο και αλλού) και κιας «τουλάχιστον» (στον Ερωτόκριτο και στην Ερωφίλη) έδειχναν ήδη τον δρόμο προς τη γραφή κι (αφού η παράλειψή του θα οδηγούσε σε παρανάγνωση). Όταν μελετούσα τους μεσαιωνικούς ποσοδείκτες κάποιος, κάπου, κανείς κτλ., είχα βρει στο υλικό τύπους όπως κιανείς, κιανένας, που θεωρώ ότι ενισχύουν την παραπάνω εικόνα.
Δεν νομίζω ότι θα απείχε πολύ από την αλήθεια η εκτίμηση ότι οι μορφές κ' / κι είναι όψιμες μεσαιωνικές.
Ευχαριστώ.
Ένα πρόχειρο ψάξιμο που έκανα έδειξε στο λεξικό του Κριαρά παραδείγματα από τον Απόκοπο του Μπεργαδή, που λένε ότι γράφτηκε στις αρχές του 15ου αιώνα.
Επίσης βρίσκω πολλά «κι» στην Recensio poetica (recensio R) της Φυλλάδας του Μεγαλέξαντρου (Γέννησις, κατορθώματα και θάνατος Αλεξάνδρου του Maκεδόνος, Βενετία, 1529) του Δημητρίου Ζήνου.
Αλλά δεν έχω άλλη πρόσβαση σε πηγές.
Επίσης βρίσκω πολλά «κι» στην Recensio poetica (recensio R) της Φυλλάδας του Μεγαλέξαντρου (Γέννησις, κατορθώματα και θάνατος Αλεξάνδρου του Maκεδόνος, Βενετία, 1529) του Δημητρίου Ζήνου.
Αλλά δεν έχω άλλη πρόσβαση σε πηγές.
...
Τα νήματα θωρώ πολλά,
μα για ευχές κιανένα
του καθενός προσωπικά
γενέθλια τιμημένα
...
Όσες φορές κι ανε τα δω
αν είναι να διαλέξω
κιανένα απ' αυτά τα δυο
δε μου βαστά να ψέξω
...
Τα νήματα θωρώ πολλά,
μα για ευχές κιανένα
του καθενός προσωπικά
γενέθλια τιμημένα
...
Όσες φορές κι ανε τα δω
αν είναι να διαλέξω
κιανένα απ' αυτά τα δυο
δε μου βαστά να ψέξω
...
Και όσο για τη «δαψιλή» που μου 'πιδαψιλεύεις,
δώσε κιανένα δα ψιλό, αντί να με παινεύεις,
που με στιχάκια σου 'πλεξα μίαν υμνογραφίαν
κι αν με ρογέψεις για καλά, τάζω σου ιχνογραφίαν
δώσε κιανένα δα ψιλό, αντί να με παινεύεις,
που με στιχάκια σου 'πλεξα μίαν υμνογραφίαν
κι αν με ρογέψεις για καλά, τάζω σου ιχνογραφίαν
pidyo
New member
Dr. Moshe και nickel, ευχαριστώ αμφοτέρους.
Η απορία μου ήταν ιδιοτελής: έχω εναλλαγή ενός «και» (πριν από σύμφωνο) και ενός «κη» (πριν από φωνήεν) σε κείμενο της ύστερης ρωμαιοκρατίας και αναρωτιόμουν αν το κη πρέπει να ερμηνευθεί ως απλή γραφική σύγχυση στην απόδοση του (/e/) της πρώην διφθόγγου ή ως πρώιμη εμφάνιση της στένωσης του άτονου /e/ σε /i/ (γραμμένο με ήτα λόγω ιωτακισμού). Αν είναι τόσοι αιώνες η απόσταση ως το κι, να ξεχάσω το δεύτερο.
Η απορία μου ήταν ιδιοτελής: έχω εναλλαγή ενός «και» (πριν από σύμφωνο) και ενός «κη» (πριν από φωνήεν) σε κείμενο της ύστερης ρωμαιοκρατίας και αναρωτιόμουν αν το κη πρέπει να ερμηνευθεί ως απλή γραφική σύγχυση στην απόδοση του (/e/) της πρώην διφθόγγου ή ως πρώιμη εμφάνιση της στένωσης του άτονου /e/ σε /i/ (γραμμένο με ήτα λόγω ιωτακισμού). Αν είναι τόσοι αιώνες η απόσταση ως το κι, να ξεχάσω το δεύτερο.