gourmet = εκλεκτοφάγος

[nickel]

Στο κείμενο που έγραψε ο Χρίστος Ζουράρις στην Καθημερινή με παρέπεμψε ένα καλό πουλάκι για να δω την «περίπυστη θεωρία» (περίπυστος = περίφημος), αλλά εμένα το μάτι έπεσε στον εκλεκτοφάγο.

Το άρθρο είναι παρουσίαση της ελληνικής μετάφρασης τού Physiologie du goût του Μπριγιά-Σαβαρέν (με ενωτικό, παρακαλώ). Αν δεν έχετε ακούσει το όνομα του Γάλλου γαστρονόμου και συγγραφέα της Φυσιολογίας της γεύσης, το σαβαρέν σας θα το έχετε φάει πάντως.


Ας δούμε μερικούς γαστρονομικούς όρους, σύμφωνα με την ιεραρχία της γαστρονομίας.

gastronome
Η γαστρονομία είναι ελληνικότατη λέξη (τίτλος ενότητας του ποιήματος Ηδυπάθεια, με γαστρονομικό περιεχόμενο, που έγραψε κάποιος Αρχέστρατος και μέρος του οποίου διέσωσε ο Αθήναιος στον Δειπνοσοφιστή). Πήρε τη λέξη μετά ο Γάλλος Berchoux, την έκανε τίτλο δικού του ποιήματος (La Gastronomie) και η λέξη ξαναμπήκε στις γλώσσες για να δηλώσει την τέχνη της υψηλής μαγειρικής και της απόλαυσης του καλού φαγητού. Με την επιστροφή της στην Ελλάδα, η γαστρονομία κουβάλησε τον γαστρονόμο και το επίθετο γαστρονομικός. Ο γαστρονόμος βρίσκεται στην κορυφή της γαστρονομικής ιεραρχίας.

gourmet
ο καλοφαγάς, ο γκουρμέ (κοινώς ο γκουρμές) και, τώρα, ο εκλεκτοφάγος (ο πρωτολογισμός, σύμφωνα με τον Ζουράρι, ανήκει στη Σεσίλ Μαργέλου).

epicure
Ο επικούρειος, ο ευδαιμονιστής, όταν έχουμε να κάνουμε με μια γενικότερη φιλοσοφία για τη ζωή (pig philosophy, η φιλοσοφία του γουρουνιού, κατά τον Καρλάιλ). Αλλά στα αγγλικά έχει πρωτίστως τη σημασία του εκλεκτοφάγου (πρέπει να βάλω όλες τις πτώσεις του νεολογισμού, για τις αναζητήσεις του Γκουγκλ).

gourmand
Ο γαστρίμαργος. Εδώ μπερδεύουν τα πράγματα, και στα αγγλικά και στα ελληνικά. Μάργος ήταν ο άπληστος στα αρχαία και ο γαστρίμαργος, σύμφωνα με το ΛΝΕΓ, είναι ο λαίμαργος, ο φαγάς, ο κοιλιόδουλος, ο λιχούδης. Στα αγγλικά ο gourmand ήταν συνώνυμο του glutton, αλλά συχνά χρησιμοποιείται και σαν συνώνυμο του gourmet, οπότε προσοχή στη σημασία που έχει στο κείμενο. Πάντως, ίσως από μεταφραστική επιρροή, ο γαστρίμαργος και, κυρίως, το επίθετο γαστριμαργικός χρησιμοποιούνται συχνά με θετική σημασία.
(Trivia: Οι Γάλλοι διαμαρτύρονται που η λίστα της Καθολικής εκκλησίας με τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα χρησιμοποιεί τη λέξη gourmandise για τη λαιμαργία και ζητούν να αντικατασταθεί από την gloutonnerie.)

glutton
Ο φαγάς, όχι ο καλοφαγάς. Ο κοιλιόδουλος, ο λαίμαργος. Εδώ ξεκαθαρίζουν τα πράγματα. Εδώ πια φτάσαμε στη φιλοσοφία του γουρουνιού. Βλέπε και Επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Ή απλώς το Seven. (Αν και υπάρχει και η ακόμα πλησιέστερη στο γουρούνι κατηγορία του greedy pig, του greedy-guts, γαλλιστί goinfre.)


Στο συναφές λεξιλόγιο θα πρέπει να δούμε και τις παρακάτω λέξεις:

food (and wine) connoisseur
Ο γευσιγνώστης. Και ο wine connoisseur, οινογνώστης (αν θέλετε να εξειδικεύσετε). Αυτός το έχει κάνει επάγγελμα. (Αλλά δεν μου μίλησαν αρκετά νωρίς γι' αυτό, στον επαγγελματικό προσανατολισμό.)

foodie
Ο καλοφαγάς. Προτείνω να πάρουμε τον όρο από τον gourmet και να τον δώσουμε στον αγγλικό νεολογισμό.

bon vivant, bon viveur
Ο καλοζωιστής. Το σωστό γαλλικό είναι το πρώτο, το bon vivant, αλλά εμείς προτιμήσαμε το λάθος: μπον βιβέρ.

 

[nickel]

Για τις διαφορές στις σημασίες των αγγλικών λέξεων:

Cassell Guide to Related Words

gastronome gourmet gourmand glutton

These nouns refer to people who have an intense interest in food.
Gourmet indicates someone who is a connoisseur of good cooking and is knowledgeable and discriminating about food preparation and service. Gourmet suggests a taste for elegance and a concern for all aspects of the ritual of dining, including the selection of foods and wines that are thought to harmonize with each other: as much a gourmet of Indian as of Mexican or Chinese cuisine; thinking to pass himself off as a gourmet by criticizing the modest rose she had chosen to accompany their dinner.

Gastronome is a more formal substitute for gourmet but, if anything, suggests even more knowledge about everything pertaining to food: expatiating like a true gastronome on the effect to be obtained by spicing the dish with marjoram instead of thyme.

Gourmand suggests someone for whom the eating of food itself is the primary interest. Although the gourmand may appreciate good cooking, he or she judges this more by its taste than by the canon of rules and regulations to which the gourmet or gastronome may be privy. [Some wives treat their husbands like gourmets only to find them responding like gourmands. A gourmand must have originated the notion that the proof of the pudding is in the eating.]

Glutton is in sharp contrast to all these nouns by suggesting a person totally indifferent to the fine points of cooking and perhaps even to the taste of food. The main emphasis is on insatiable appetite and the devouring of food in great quantities: food so tasteless and ill-prepared that it could appeal only to a starving man or a glutton. Glutton is often used with humorous intention to describe an insatiable craving for a particular food: hot spells that turn some of us into gluttons for icecream.​

Webster’s New Dictionary of Synonyms

Epicure, gourmet, gourmand, glutton, bon vivant, gastronome mean one who takes pleasure in eating and drinking.

An epicure is one who is choice and fastidious while at the same time voluptuous in enjoyment of food and drink; the term is also applied to a connoisseur in an art involving both feasting and delicacy of taste <I am become a perfect epicure in reading; plain beef or solid mutton will never do — Goldsmith> <an epicure in many of the delights of the senses — Canby>.

A gourmet is a connoisseur in delicate or exotic dishes, liquors, and wines; the term carries as its distinctive connotation the savoring as of each morsel of food or sip of wine, and the power to distinguish delicate differences in flavor or quality <the most finished gourmet of my acquaintance — Thackeray> <eating habits … of a determined gourmet, verging at times on those of a gourmand — Kahn).

Gourmand implies less fastidiousness and less discernment than gourmet, but it suggests a hearty interest in and enjoyment of good food and drink rather than, as glutton does, greedy and voracious eating and drinking <I dare say, their table is always good, for the Landgrave is a gourmand — Chesterfield> <youth is a gourmand when it cannot be a gourmet — McClure's Mag.> <it would be difficult to determine whether they were most to be distinguished as gluttons or epicures; for they were, at once, dainty and voracious, understood the right and the wrong of every dish, and alike emptied the one and the other — Burney>.

Bon vivant differs little from gourmand except in its stronger connotation of a lively or spirited enjoyment of the pleasures of the table, especially in the company of others <the Major was somewhat of a bon vivant, and his wine was excellent — Scott> <he was also a bon vivant, a diner-out, and a storyteller — Fraser's Mag.>

Gastronome is equivalent to epicure, with perhaps greater stress on expert knowledge and appreciation of fine food and wine and of the ritual of preparation and serving of them <a conversation on the mysteries of the table, which … a modern gastronome might have listened to with pleasure — Scott>.​

 

[nickel]

Γράφει στη βιβλιοπαρουσίαση ο Ζουράρις για τους είκοσι αφορισμούς που προτάσσει ο Μπριγιά-Σαβαρέν στο βιβλίο του. Τους παραθέτω στα γαλλικά και σε αγγλική μετάφραση. Για την ελληνική μετάφραση θα πρέπει να αγοράσετε το βιβλίο (εκδόσεις Στοχαστής).

APHORISMES DU PROFESSEUR
POUR SERVIR DE PROLÉGOMÈNES A SON OUVRAGE ET DE BASE ÉTERNELLE A LA SCIENCE

• I. L’univers n’est rien que par la vie, et tout ce qui vit se nourrit.
• II. Les animaux se repaissent; l’homme mange; l’homme d’esprit seul sait manger.
• III. La destinée des nations dépend de la manière dont elles se nourrissent.
• IV. Dis-moi ce que tu manges, je te dirai ce que tu es.
• V. Le Créateur, en obligeant l’homme à manger pour vivre, l’y invite par l’appétit, et l’en récompense par le plaisir.
• VI. La gourmandise est un acte de notre jugement, par lequel nous accordons la préférence aux choses qui sont agréables au goût sur celles qui n’ont pas cette qualité.
• VII. Le plaisir de la table est de tous les âges, de toutes les conditions, de tous les pays et de tous les jours; il peut s’associer à tous les autres plaisirs, et reste le dernier pour nous consoler de leur perte.
• VIII. La table est le seul endroit où l’on ne s’ennuie jamais pendant la première heure.
• IX. La découverte d’un mets nouveau fait plus pour le bonheur du genre humain que la découverte d’une étoile.
• X. Ceux qui s’indigèrent ou qui s’enivrent ne savent ni boire ni manger.
• XI. L’ordre des comestibles est des plus substantiels aux plus légers.
• XII. L’ordre des boissons est des plus tempérées aux plus fumeuses et aux plus parfumées.
• XIII. Prétendre qu’il ne faut pas changer de vins est une hérésie; la langue se sature; et après le troisième verre, le meilleur vin n’éveille plus qu’une sensation obtuse.
• XIV. Un dessert sans fromage est une belle à qui il manque un oeil.
• XV. On devient cuisinier, mais on naît rôtisseur.
• XVI. La qualité la plus indispensable du cuisinier est l’exactitude: elle doit être aussi celle du convié.
• XVII. Attendre trop longtemps un convive retardataire est un manque d’égards pour tous ceux qui sont présents.
• XVIII. Celui qui reçoit ses amis et ne donne aucun soin personnel au repas qui leur est préparé, n’est pas digne d’avoir des amis.
• XIX. La maîtresse de la maison doit toujours s’assurer que le café est excellent; et le maître, que les liqueurs sont de premier choix.
• XX. Convier quelqu’un, c’est se charger de son bonheur pendant tout le temps qu’il est sous notre toit.

• I. The universe would be nothing were it not for life, and all that lives must be fed.
• II. Animals fill themselves; man eats. The man of mind alone knows how to eat.
• III. The destiny of nations depends on the manner in which they are fed.
• IV. Tell me what kind of food you eat, and I will tell you what kind of man you are.
• V. The Creator, when he obliges man to eat, invites him to do so by appetite, and rewards him by pleasure.
• VI. Gourmandise is an act of our judgment, in obedience to which, we grant a preference to things which are agreeable, over those which have not that quality.
• VII. The pleasure of the table belongs to all ages, to all conditions, to all countries, and to all eras; it mingles with all other pleasures, and remains at last to console us for their departure.
• VIII. The table is the only place where one does not suffer from ennui during the first hour.
• IX. The discovery of a new dish confers more happiness on humanity than the discovery of a new star.
• X. Those persons who suffer from indigestion, or who become drunk, are utterly ignorant of the true principles of eating and drinking.
• XI. The order of food is from the most substantial to the lightest.
• XII. The order of drinking is from the mildest to the most foamy and perfumed.
• XIII. To say that we should not change our drinks is a heresy; the tongue becomes saturated, and after the third glass yields but an obtuse sensation.
• XIV. A dessert without cheese is like a beautiful woman who has lost an eye.
• XV. A cook may be taught, but a man who can roast, is born with the faculty.
• XVI. The most indispensable quality of a good cook is promptness. It should also be that of the guests.
• XVII. To wait too long for a dilatory guest, shows disrespect to those who are punctual.
• XVIII. He who receives friends and pays no attention to the repast prepared for them, is not fit to have friends.
• XIX. The mistress of the house should always be certain that the coffee be excellent; the master that his liquors be of the first quality.
• XX. To invite a person to your house is to take charge of his happiness as long as he be beneath your roof.

 

[daeman]

...τους είκοσι αφορισμούς που προτάσσει ο Μπριγιά-Σαβαρέν στο βιβλίο του.

• XIV. A dessert without cheese is like a beautiful woman who has lost an eye.
• XV. A cook may be taught, but a man who can roast, is born with the faculty.
• XX. To invite a person to your house is to take charge of his happiness as long as he be beneath your roof.

Και ο wine connoisseur, οινογνώστης (αν θέλετε να εξειδικεύσετε). Αυτός το έχει κάνει επάγγελμα. (Αλλά δεν μου μίλησαν αρκετά νωρίς γι' αυτό, στον επαγγελματικό προσανατολισμό.)

Ούτε εμένα!

Έξυπνοι οι αφορισμοί του Μπριγιά-Σαβαρέν!
κάποιους είχα διαβάσει ή ακούσει, αποσπασματικά όμως· ευχαριστώ.
Δεν έχω χρόνο, αλλά κοντοστέκομαι στους παραπάνω τρεις: στον 14ο για προσωπικούς λόγους διόλου ευνόητους, στον 15ο επειδή είναι προφανής σε όλους τους μερακλήδες σαρκοφάγους (και μου αρέσει αυτή η χρήση του faculty) και στον 20ό γιατί, αντικαθιστώντας το is to με and, ο αφορισμός γίνεται εύστοχος ορισμός των φιλοξενώ και entertain guests και φέρνει στο νου ευτυχισμένες στιγμές...

 

[anef]

Nickel, δηλαδή τη λέξη εκλεκτοφάγος την προτείνεις αντί για τη λέξη γκουρμέ ή καλοφαγάς; Γιατί εμένα μου φέρνει στο νου κάποιον που τρώει εκλεκτούς, όχι εκλεκτά φαγητά (όπως 'τουρκοφάγος' 'κομμουνιστοφάγος' κλπ.). Βλέπω στο αντίστροφο λεξικό της Αναστασιάδη-Συμεωνίδη ότι το πρώτο συνθετικό των σε -φάγος είναι συνήθως ουσιαστικό. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις (μοναχοφάγος, αυτός που τρώει μόνος του, υποθέτω, όχι αυτός που τρώει μοναχούς) αλλά πάλι δεν μου ταιριάζει για κάποιον που απολαμβάνει το φαγητό (μπορεί να φταίει και το ίδιο το 'φάγος').

 

[Count Baltar]

Nickel, δηλαδή τη λέξη εκλεκτοφάγος την προτείνεις αντί για τη λέξη γκουρμέ ή καλοφαγάς; Γιατί εμένα μου φέρνει στο νου κάποιον που τρώει εκλεκτούς, όχι εκλεκτά φαγητά (όπως 'τουρκοφάγος' 'κομμουνιστοφάγος' κλπ.). Βλέπω στο αντίστροφο λεξικό της Αναστασιάδη-Συμεωνίδη ότι το πρώτο συνθετικό των σε -φάγος είναι συνήθως ουσιαστικό. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις (μοναχοφάγος, αυτός που τρώει μόνος του, υποθέτω, όχι αυτός που τρώει μοναχούς) αλλά πάλι δεν μου ταιριάζει για κάποιον που απολαμβάνει το φαγητό (μπορεί να φταίει και το ίδιο το 'φάγος').

Ετοιμαζόμουν να γράψω ακριβώς τα ίδια... Με μια πιο θριλερωτή προσέγγιση, αλλά δεν πειράζει.

 

[EpsilonSigma]

Άμα δεν σας αρέσει το εκλεκτοφάγος, τότε πείτε το εκλεκτοφαγάς, κατ' αναλογίαν προς το καλοφαγάς: ‘ο τα εκλεκτά εδέσματα τρώγων’…

 

[Alexandra]

Συμφωνώ με την Anef και τον Κόμη.

 

[EpsilonSigma]

Τώρα πρόσεξα το μοναχοφάγος. Εγώ πάντα μοναχοφαγάς ήξερα και διάβαζα, πρώτη φορά ακούω τον ‘μοναχοφάγο’.

Και πάλι, τι πα να πει ότι το πρώτο συνθετικό των σε -φάγος είναι ουσιαστικό; Δηλαδή τα εκλεκτά είναι επίθετο και ο εκλεκτός είναι ουσιαστικό;

 

[anef]

@ Count Baltar: κρίμα που σ' το χάλασα...
@ EpsilonSigma: το μοναχοφάγος το βρήκα στο λεξικό της Αναστασιάδη, εγώ το ξέρω μοναχοφάης. Βέβαια με το Βατοπέδι και όλα αυτά, και την άλλη σημασία δεν την αποκλείω:)
Το εκλεκτός το εννοώ ουσιαστικοποιημένο, πώς λέμε οι Αδιάφθοροι;

 

[EpsilonSigma]

Οπότε, ομοιώς τα εκλεκτά μπορούμε να τα θεωρήσουμε ως ουσιαστικοποιημένα —«τα εκλεκτά» = «τα εκλεκτά εδέσματα».

 

[anef]

Ναι, αλλά ένα ουσιαστικοποιημένο οι εκλεκτοί αναφέρεται ξεκάθαρα σε ανθρώπους, ξέρεις για τι πράγμα μιλάς. Ενώ ένα ουσιαστικοποιημένο τα εκλεκτά νομίζω πως δεν σε παραπέμπει αναγκαστικά σε εδέσματα (μπορεί ας πούμε να πρόκειται για παιδάκια, όχι για παϊδάκια:))

 

[EpsilonSigma]

Εντάξει, αν το βλέπεις έτσι…
Αλλά τότε, το καλοφαγάς (κατ' αναλογίαν προς το οποίο πρότεινα το εκλεκτοφαγάς) γιατί να σημαίνει αυτόν που τρώει τα ‘καλά (εδέσματα)’ και όχι αυτόν που τρώει τον ‘καλό’ (ως ουσιαστικοποιημένο σημαίνει τον ‘αγαπημένο’, τον ερωτικό σύντροφο) ή αυτόν που τρώει τους …κάλους;

 

[Count Baltar]

Νέο αδιέξοδο, λοιπόν.

Διότι αν εγώ γράψω γκουρμές (το οποίο κλίνεται και υπέροχα) και ο επιμελητής μου το διορθώσει εκλεκτοφάγος, θα γίνει της Κορέας.

Ομοίως, αν είμαι εγώ ο επιμελητής και δω "εκλεκτοφάγος" θα το γυρίσω πίσω με την ευγενική παρατήρηση "Θες να πεις γκουρμές, ε;" (κι αυτά επειδή είμαι καλός, διαλλακτικός και ευγενικός άνθρωπος).

@έψιλον σίγμα, το καλοφαγάς υπάρχει ήδη στο λεξιλόγιο και ξέρουμε τι σημαίνει. Έτσι δεν είναι;

 

[sarant]

Το "εκλεκτοφάγος" το βρίσκω αποτυχημένο. Ο λόγος που φτιάχτηκε όμως, είναι απλός. Το "καλοφαγάς" έχει παραλαϊκέψει, κι ένας νεόπλουτος δεν μπορεί να λέγεται έτσι. Οπότε η ανάγκη για νεολογισμό.

 

[EpsilonSigma]

Ναι, ακριβώς επειδή υπάρχει ο καλοφαγάς στο λεξιλόγιο και ξέρουμε τι σημαίνει, θα μπορέσει ο αναγνώστης χωρίς πολλά-πολλά να συνάξει την σημασία του «εκλεκτοφαγά» ως εκείνου που τρώει τα εκλεκτά εδέσματα και όχι τους εκλεκτούς…

Άλλωστε, είναι η αμεσότερη ερμηνεία. Πρώτα θα προστρέξει σε αυτήν ο αναγνώστης και κατόπιν στην ερμηνεία που είναι έξω από την κουλτούρα του —δεν είμαστε κατά κυριολεξίαν ανθρωποφάγοι, έτσι;

 

[EpsilonSigma]

Και ναι, κ. Σαραντάκο, γι’ αυτό δημιουργήθηκε ο νεολογισμός αυτός. Δεν χρειάζεται να τον καταδικάσουμε. Δεν οδηγείται σε έκρηξη το σημειωτικό σύστημα της γλώσσας με αυτόν τον τρόπο. Αν εμμείνουμε στο «καλοφαγάς», τότε χάνουμε σημασιολογικό περιεχόμενο —χάνουμε ακριβώς αυτήν την σνομπαρία στην οποία αναφέρεσαι.

 

[Count Baltar]

Οκέι, ό,τι πεις.

 

[anef]

Το "εκλεκτοφάγος" το βρίσκω αποτυχημένο. Ο λόγος που φτιάχτηκε όμως, είναι απλός. Το "καλοφαγάς" έχει παραλαϊκέψει, κι ένας νεόπλουτος δεν μπορεί να λέγεται έτσι. Οπότε η ανάγκη για νεολογισμό.

Ακριβώς αυτό το κενό δεν καλύπτει ο γκουρμέ/ές; Αυτή την εντύπωση είχα. Μήπως δηλαδή το κενό που καλύπτεται με τον εκλεκτοφαγά/φάγο δεν είναι αυτό, αλλά το ότι ο γκουρμές δεν είναι αρκετά γαλανόλευκος;

 

[anef]

Εντάξει, αν το βλέπεις έτσι…
Αλλά τότε, το καλοφαγάς (κατ' αναλογίαν προς το οποίο πρότεινα το εκλεκτοφαγάς) γιατί να σημαίνει αυτόν που τρώει τα ‘καλά (εδέσματα)’ και όχι αυτόν που τρώει τον ‘καλό’ (ως ουσιαστικοποιημένο σημαίνει τον ‘αγαπημένο’, τον ερωτικό σύντροφο) ή αυτόν που τρώει τους …κάλους;

Γιατί (πάντα με επιφύλαξη) στο λεξικό της Αναστασιάδη, η συντριπτική πλειοψηφία των σε
-φάγος έχει πρώτο συνθετικό ουσιαστικό (άρα ίσως αυτό θα περιμέναμε κι από μια καινούρια λέξη). Στα σε -φαγάς τα πράγματα είναι μάλλον μοιρασμένα, και αν δούμε τις λέξεις μία-μία, ουσιαστικά μόνο το καλοφαγάς χρησιμοποιείται ευρέως, όλες οι άλλες είναι σπανιότατες (οικοπεδοφαγάς, ξενοφαγάς). Άρα η δική σου πρόταση (εκλεκτοφαγάς) ίσως να είναι λογικότερη. Αλλά πάλι, δεν πολυκαταλαβαίνω το νόημα ύπαρξης της λέξης. Καλή της τύχη όμως:)