Φυγόκεντρος και κεντρόφυγος. Είναι από τις λέξεις που με έκαναν να θαυμάζω την ευελιξία της ελληνικής. Ενώ στα αγγλικά λέμε headache, αφού είναι πόνος, και αποκλείεται να πούμε achehead, στα ελληνικά δεν είχαμε πρόβλημα να πούμε και κεφαλόπονος και πονοκέφαλος και να χρησιμοποιούμε και τα δύο και συχνότερα το ανώμαλο.
Στο ΛΝΕΓ έχει ένα πλαίσιο με την ιστορία των αποδόσεων για τους ξένους όρους centripetal και centrifugal που ρίχνει λίγο φως στο πώς έφτιαχναν ορολογία τις μέρες που δεν υπήρχαν τα ISO και η Ελέτο.
Σε κάποια λεξικά (π.χ. ΠαπΛεξ, ΛΚΝ, Αντίστροφο) θα βρούμε το ουσιαστικό φυγοκέντριση:
Ωστόσο, στο διαδίκτυο θα ανακαλύψουμε ότι είναι διπλάσιες οι χρήσεις του ουσιαστικού φυγοκέντρηση από τη φυγοκέντριση. Ελάχιστοι χρησιμοποιούν τον όρο φυγοκέντρωση.
Φυγοκέντριση η livepedia, φυγοκέντρηση η Βικιπαίδεια, πιο πολλά τα πρώτα από τα δεύτερα στα σχολικά βιβλία στο pi-schools.gr, ενώ το Google, κάθε φορά που του γράφω φυγοκέντριση, θέλει να με διορθώσει.
Η φυγοκέντριση προϋποθέτει και ρήμα φυγοκεντρίζω. Στο ρήμα, ωστόσο, όπου το ζήτημα δεν είναι απλώς ορθογραφικό, τα φυγοκεντρείται είναι απείρως περισσότερα από τα φυγοκεντρίζεται και το ίδιο συμβαίνει και στους άλλους ρηματικούς τύπους, που σημαίνει ότι έχουμε μια περίπτωση παρόμοια με εκείνη του καταχωρίζω / καταχωρώ, όπου η χρήση δείχνει κάποια στιγμή να προτιμά τύπους που δεν είναι κατάδηλα μεταβατικοί.
Κι όλα αυτά επειδή κάποιος φίλος των θετικών επιστημών αναρωτήθηκε για ένα φυγοκεντρηθεί στο κυριακάτικο άρθρο του Ν. Ξυδάκη:
Υπό το βάρος της μνημονιακής πολιτικής που εφάρμοσε, το ΠΑΣΟΚ ίσως φυγοκεντρηθεί σε εκσυγχρονιστές - νεοφιλελεύθερους, λαϊκιστές - πατριώτες, κεντρώους κ.λπ.
Στο ΛΝΕΓ έχει ένα πλαίσιο με την ιστορία των αποδόσεων για τους ξένους όρους centripetal και centrifugal που ρίχνει λίγο φως στο πώς έφτιαχναν ορολογία τις μέρες που δεν υπήρχαν τα ISO και η Ελέτο.
φυγόκεντρος - κεντρόφυγος - κεντρομόλος. Στις αρχές τού 18ου αι. πλάστηκαν στη λόγια Λατινική τής εποχής οι λ. centripetus και centrifugus, για να δηλώσουν αντιστοίχως στη φυσική την κίνηση μιας δυνάμεως προς το κέντρο (centripetus) και την κίνηση μιας δυνάμεως από το κέντρο (centrifugus). H προς το κέντρο κίνηση δηλώθηκε από τα λατ. centrum «κέντρο» + petere «ζητώ» (> centripetus), ενώ η από το κέντρο απομάκρυνση, φυγή με τα λατ. centrum «κέντρο» + fugere «φεύγω, απομακρύνομαι» (> centrifugus). Έτσι πλάστηκαν (από τους νεολατινικούς όρους) οι γαλλ. όροι centripète (1700) και centrifuge (1700), από όπου οι αγγλ. centripetal και centrifugal. Από τους ξένους όρους οι Έλληνες διαφωτιστές τού 18ου αι. έπλασαν τους ελλην. όρους κεντρόμολος (< κέντρο + -μόλος < αρχ. αόρ. β΄ έ-μολ-ον «ήλθα» τού ρ. βλώσκω [πβ. μολών λαβέ]) και κεντρόφυξ, -υγος (< κέντρο + -φυξ < θ. φυγ-από αόρ. β΄ έ-φυγ-ον τού φεύγω [πβ. πρόσ-φυξ «πρόσφυγας»]). Και οι δύο όροι πρωτομαρτυρούνται στον διαμορφωτή τής καθαρεύουσας Νικηφόρο Θεοτόκη (1766) και στον διδάσκαλο τού Γένους Ευγένιο Βούλγαρι (1766). Ωστόσο, έναντι τού αρχαίου τύπου κεντρόμολος (που θα ήταν και ορθότερος [πβ. αυτόμολος]), ο άλλος διδάσκαλος τού Γένους, ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος, το έτος 1812 υποστήριξε (και επέβαλε) τον τονισμό κεντρομόλος. Για το κεντρομόλος προτάθηκαν και άλλες αποδόσεις (κεντροπετής, Σπυρ. Μαυρογένης 1863, κεντρόποδες δυνάμεις, Χριστόδ. Ακαρνάν 1786, κεντροφερής και κεντροδιώκτις δύναμη, Γαλλοελληνκό Λεξικό Μ. Σχινά και Ι. Λεβαδέως), που δεν επικράτησαν. Για το κεντρόφυξ / κεντρόφυγος προτάθηκε από τον πολύ Κωνσταντίνο Ασώπιο (1843) ο τ. φυγόκεντρος, ο οποίος και επικράτησε (ο τ. φυξίκεντρος που προτάθηκε από τον Ηρακλή Μητσόπουλο [1845] δεν επικράτησε).
Σε κάποια λεξικά (π.χ. ΠαπΛεξ, ΛΚΝ, Αντίστροφο) θα βρούμε το ουσιαστικό φυγοκέντριση:
φυγοκέντριση η : διαδικασία κατά την οποία εφαρμόζεται, αξιοποιείται η φυγόκεντρη δύναμη σε διάφορους μηχανισμούς, συσκευές κτλ. για ορισμένους σκοπούς: Mε τη φυγοκέντριση επιτυγχάνεται ο διαχωρισμός ορισμένων στερεών συστατικών που περιέχονται σε ένα υγρό σώμα. Στέγνωμα των ρούχων με φυγοκέντριση. [λόγ. φυγοκεντρ(ικός) -ισις > -ιση μτφρδ. γαλλ. centrifugation] (ΛΚΝ)
Ωστόσο, στο διαδίκτυο θα ανακαλύψουμε ότι είναι διπλάσιες οι χρήσεις του ουσιαστικού φυγοκέντρηση από τη φυγοκέντριση. Ελάχιστοι χρησιμοποιούν τον όρο φυγοκέντρωση.
Φυγοκέντριση η livepedia, φυγοκέντρηση η Βικιπαίδεια, πιο πολλά τα πρώτα από τα δεύτερα στα σχολικά βιβλία στο pi-schools.gr, ενώ το Google, κάθε φορά που του γράφω φυγοκέντριση, θέλει να με διορθώσει.
Η φυγοκέντριση προϋποθέτει και ρήμα φυγοκεντρίζω. Στο ρήμα, ωστόσο, όπου το ζήτημα δεν είναι απλώς ορθογραφικό, τα φυγοκεντρείται είναι απείρως περισσότερα από τα φυγοκεντρίζεται και το ίδιο συμβαίνει και στους άλλους ρηματικούς τύπους, που σημαίνει ότι έχουμε μια περίπτωση παρόμοια με εκείνη του καταχωρίζω / καταχωρώ, όπου η χρήση δείχνει κάποια στιγμή να προτιμά τύπους που δεν είναι κατάδηλα μεταβατικοί.
Κι όλα αυτά επειδή κάποιος φίλος των θετικών επιστημών αναρωτήθηκε για ένα φυγοκεντρηθεί στο κυριακάτικο άρθρο του Ν. Ξυδάκη:
Υπό το βάρος της μνημονιακής πολιτικής που εφάρμοσε, το ΠΑΣΟΚ ίσως φυγοκεντρηθεί σε εκσυγχρονιστές - νεοφιλελεύθερους, λαϊκιστές - πατριώτες, κεντρώους κ.λπ.
