Χρυσαφιά κλωστή δεμένη

Εντάξει, το ξέρω ότι η δεμένη κλωστή είναι κόκκινη. Επίσης ξέρω ότι είναι βάρβαρο να αποκαλείς τα νήματα ενός φόρουμ κλωστές. Έλα όμως που αυτός είναι ο σκοπός του νήματος αυτού, του χρυσού νήματος στη Λεξιλογία: Να δέσει με μια χρυσαφιά κλωστή πληροφορίες γλωσσικές, μεταφραστικές, τεχνολογικές, λαογραφικές, οικονομικές, ιστορικές, καλλιτεχνικές, γαστριμαργικές και ό,τι άλλο μπορεί να προκύψει και να κεντήσει ένα αστραφτερό ολόχρυσο σύνολο.

Και μη διστάσετε να ξεκινήσετε επιμέρους συζητήσεις (και διαφωνίες). Εύκολα μπορεί να ξεπεταχτούν από εδώ ξεχωριστά ειδικευμένα νήματα, αφήνοντας πίσω τους μόνο έναν σύνδεσμο για παραπομπή.

Ας συζητήσουμε λοιπόν για χρυσάφια και μαλάματα. Αφού δεν τα έχουμε στα χέρια μας... :)

Τη λέξη χρυσός για το πολύτιμο μέταλλο φαίνεται πως ίσως τη γνώριζαν ακόμη και οι Μυκηναίοι.


Στις πινακίδες της γραμμικής Β που έχουν σωθεί, παρουσιάζεται πιθανώς με τη μορφή που αποδίδεται με τα συλλαβογράμματα που είναι γνωστά ως ku-ru-so και αποτελείται από τα τρία σύμβολα της πρώτης εικόνας, όσο και με τη μορφή του ιδεογράμματος χρυσός (aurum, κωδ. 141), στη δεύτερη εικόνα (στοιχεία από J. T. Hooker, Εισαγωγή στη Γραμμική Β, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994).

Για την ετυμολογία της λέξης χρυσός, το ΛΝΕΓ (2005) γράφει:

Για το ουσιαστικό χρυσός το ΛΚΝ δίνει τρεις κύριες σημασίες: 1. το χημικό στοιχείο, πολύτιμο μέταλλο με κίτρινο χρώμα και μεταλλική λάμψη, μαλακό, ελατό και ανοξείδωτο, που υπάρχει σε πετρώματα ή στην άμμο των ποταμών, 2. σύμβολο μεγάλου πλούτου και 3. (μτφ.) κτ. που θεωρούμε πολύτιμο (περισσότερα εδώ). Και για τις τρεις σημασίες δίνει τρεις αντίστοιχες συνώνυμες σημασίες για το χρυσάφι. Το χρυσάφι προέρχεται από το ελληνιστικό χρυσάφιον, υποκοριστικό του χρυσός.

Για το μάλαμα όμως, που κατά το ΛΚΝ, είναι παρωχημένο συνώνυμο του χρυσού, το ΛΝΕΓ (2005) έχει ελαφρώς διαφορετική άποψη:
Και τα δύο μεγάλα λεξικά συμφωνούν βέβαια στην ετυμολογία της λέξης μάλαμα.

Και για επιδόρπιο, μερικές χρυσοστόλιστες φράσεις (πάλι από το ΛΚΝ) για να προσθέσετε κι άλλες ή να δώσετε τις μεταφράσεις τους (στα αγγλικά ή σε όποιες άλλες γλώσσες προαιρείστε :)) και να μεγαλώσουμε και να συμπληρώσουμε σιγά-σιγά τον πίνακα:

γκόλντεν

Σε κανένα πάντως από τα λεξικά μας, μεγάλα και μικρά, δεν θα βρείτε ένα συνώνυμο για το επίθετο χρυσός που κυκλοφορεί τελευταία στη γλώσσα μας: το γκόλντεν από τα αγγλικά (golden).

Αν και το γκουγκλ δίνει πάνω από 45.000 ευρήματα για γκόλντεν (και –μα είναι δυνατόν;– πάνω από 150.000 για γκόλτεν), το επίθετο αυτό μοιάζει να εδραιώθηκε τελευταία στη γλώσσα μας, μετά από την επέλαση των γκόλντεν μπόις, των χρυσόπουλων του χρηματιστηρίου και του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.


Όμως, από παλιά είχαμε τα μήλα γκόλντεν ντελίσιους, τη ράτσα σκυλιών γκόλντεν ριτρίβερ, και (όπως γνωρίζουν οι πιο ειδικοί) το κυπαρισσοειδές γκόλντεν κρεστ.

Ακόμη, οι φίλοι του ΝΒΑ και του αμερικάνικου μπάσκετ γνωρίζουν τους Γκόλντεν Στέιτ Γουόριορς (ακόμη και αν δεν γνωρίζουν ούτε ότι η «χρυσή πολιτεία» είναι η Καλιφόρνια, ούτε το γιατί), ενώ οι στιβικοί αποχαιρέτησαν φέτος την γκόλντεν λιγκ της IAAF (που από το 2010 θα είναι διαμαντένια).

Τέλος, δεν μπορεί να μην έχει κατέβει κάποιος έστω και μια φορά στο λιμάνι του Πειραιά τη δεκαετία του '80 να ταξιδέψει και να μην έχει ακουστά το Γκόλντεν Βεργίνα, που μετονομάστηκε το 1995 Εξπρές Σαμίνα όταν άλλαξε αφεντικό και βυθίστηκε στο φοβερό ναυάγιο στον ύφαλο Πόρτες, έξω από την Πάρο, το Σεπτέμβρη του 2000.

Χρυσό γκολ (golden goal)
Χρυσό κλειδί (golden key, lat. clavis aurea)

au

Τον χρυσό οβολό μου:

H αγάπη αξίζει όσο ο χρυσός όλου του κόσμου = Love is worth more than all the gold in the world.
δίψα για χρυσό = the thirst for gold (συνδυάζεται με τα the hunt for gold, the gold rush κ.τ.ό.)
Κολυμπάει στο χρυσό = He is rolling in money / dough / cash / it.
Οι συμβουλές του είναι χρυσάφι. = His advice is as good as gold.
Η σιωπή είναι χρυσός = Silence is golden. (βλ. ύπερθεν ασμάτιο)
Τρώει με χρυσά κουτάλια = He lives in the lap of luxury. (Σε σχέση με κάποια άλλα μεταφράσματα που είδα: He lives in clover: Πολλοί θα νομίζουν ότι πρόκειται για τοποθεσία. He was born with a sliver spoon in his mouth και He’s had everything given to him on a silver platter: Και τα δύο αναφέρονται στο παρελθόν.)
Τον έκανα χρυσό να έρθει = I promised him the moon and the stars to make him come with us
Το πλήρωσα χρυσό = I paid through the nose for it, it cost me an arm and a leg
Βάζω το χρυσό δοντάκι = receive / take holy communion
Ζει σε χρυσό κλουβί = live etc. in a golden cage
Έχει χρυσή καρδιά = He has a heart of gold.
Χρυσέ μου / χρυσή μου / χρυσό μου! = Love! Darling! Honey! My precious!
Είναι ένα κομμάτι μάλαμα = He has a heart of gold. (ως άνω)
(ειρων.) Να παιδί, να μάλαμα! = There’s a fine fellow for you!

Για το Είναι χρυσή μετριότητα θα ανοίξω νήμα.

Και αθλητικά:

Νίκη-χρυσάφι για την ομάδα του...
Τα χρυσά πόδια του Κριστιάνο Ρονάλντο...

Και περιγραφικά-ποιητικά:

Χρυσαφένια μαλλιά
Η δασκάλα με τα χρυσά μαλλιά

Και στον Όμηρο:

Η Χρυσηίδα

Και ο Περικλής:

Ο χρυσός αιώνας του Περικλή

Και άλλα:

Χρυσή εποχή
Ο λόγος του χρυσάφι
Έστρωσε χρυσάφι στα πόδια του για να τον πείσει να υπογράψει.
Το βάρος του σε χρυσό.

nickel said:

Τον χρυσό οβολό μου:
[...]
Τρώει με χρυσά κουτάλια = He lives in the lap of luxury. (Σε σχέση με κάποια άλλα μεταφράσματα που είδα: He lives in clover: Πολλοί θα νομίζουν ότι πρόκειται για τοποθεσία. He was born with a sliver spoon in his mouth και He’s had everything given to him on a silver platter: Και τα δύο αναφέρονται στο παρελθόν.)

Έχει χρυσή καρδιά = He has a heart of gold.
[...]

Click to expand...

He lives near the white diffs of Clover? (με τα στρέμματα βλαμμένα...)

Προς το παρόν, ο δικός μου οβολός είναι από βινύλιο. Και μια που πιάσαμε τα oldies but goldies:

Και το σχετικό, επίκαιρο *τρίβιο από τη Wikipedia: The song is famous for a unique "wobbly" vocal effect near the end of the song. To produce this effect, Tommy James plugged his microphone into a guitar amplifier, flipped the tremolo switch, and repeatedly sang the line "crimson and clover, over and over".
When it was released in November 1968, some listeners thought he was saying "Christmas is over" instead of "crimson and clover."

Επίσης:

The Real Price of Gold
In dollars and suffering, it's never been higher.

Κεντρικό άρθρο στο αφιέρωμα του Νational Geographic για τον χρυσό στο τεύχος Ιανουαρίου 2009. Φυσικά, με εντυπωσιακές φωτογραφίες.

Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός = All that glitters is not gold. / Not all that glitters is gold.

Από εδώ:
The original form of this phrase was 'all that glisters is not gold'. The 'glitters' version of the phrase long ago superseded the original and is now almost universally used.
Shakespeare is the best-known writer to have expressed this idea. The original Shakespeare editions of The Merchant of Venice, 1596, have the line as 'all that glisters is not gold'. 'Glister' is usually replaced by 'glitter' in renditions of the play:
Υπάρχει και παλαιότερη εκδοχή, βέβαια: The 12th century French theologian Alain de Lille wrote "Do not hold everything gold that shines like gold".

Και η παραλλαγή του Tolkien (Δεν λάμπει πάντα ο χρυσός; ) από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, στους στίχους που αναφέρονται στον Strider/Aragorn (περισσότερα εδώ):
Σχετικές μουσικές στα γιουτουμπάκια, να μη θαμπώσω το χρυσό νήμα. :)

(τα μεγάλα πνεύματα συναντήθηκαν στο ...δεν είναι χρυσός, οπότε αφήνω μόνο τον
Χρυσοδάκτυλο

Να προσθέσω και τη χρυσόσκονη, την οποία στη μεταφορική της σημασία οι αγγλόφωνοι εκτιμούν περισσότερο από μας, που μάλλον για ψευδαίσθηση, υποτιμητικά.
gold dust [uncountable]
1 gold in the form of a fine powder
2 be like gold dust British English to be very valuable and difficult to find:
Cup final tickets are like gold dust. (Longman)

Υποσχέθηκα πιο πάνω ξεχωριστό νήμα για τη χρυσή μετριότητα, οπότε αντιγράφω το ρεζουμέ:

Από τα ελληνικά στα αγγλικά:
χρυσή τομή = (μαθημ.) golden section | (μτφ.) golden mean, happy medium
χρυσός λόγος, χρυσή αναλογία = golden ratio, golden proportion
άκρος και μέσος λόγος (Ευκλείδη) = extreme and mean ratio
χρυσός κανόνας = (οικον.) (κανόνας χρυσού) gold standard | golden rule
χρυσή μετριότητα = overrated mediocrity

Από τα αγγλικά στα ελληνικά:
golden section = χρυσή τομή
golden ratio, golden proportion = χρυσός λόγος, χρυσή αναλογία
divine proportion = θεία αναλογία
golden mean = (γεωμ., τέχνες) χρυσή τομή | (μτφ.) χρυσή τομή, μέση λύση, μέση οδός
golden rule = χρυσός κανόνας | μέθοδος των τριών
gold standard = κανόνας χρυσού, χρυσός κανόνας

Περισσότερα στο νήμα Χρυσή τομή, χρυσός κανόνας και χρυσή μετριότητα.

Θα το πιστέψεις, ω μεγάλο πνεύμα του double tsiou, αν σου πω ότι αυτό ακριβώς ήθελα να προσθέσω στα γιουτουμπάκια, γιατί μετά τον διδάχτυλο πήγαινε γάντι ο χρυσοδάχτυλος, αλλά με πρόλαβες; Δεν πήγε χαμένη η πάσα, όμως· σκόραρες και πας για το χρυσό παπούτσι!

Παρεμπιπτόντως, το πλήρες όνομα του "κακού" Χρυσοδάκτυλου (Γκερτ Φρέμπε) ήταν Auric Goldfinger. Δηλαδή Χρυσαφένιος* Χρυσοδάκτυλος;
*με τρισθενή χρυσό, όμως.

Και για να εξαντλήσουμε το θέμα του Μποντ, οι τίτλοι αρχής των ταινιών του με... χρυσοφόρο τίτλο, χάρμα οφθαλμών κατά τη μακρά παράδοση του 007 (εκτός από το τρίτο, αλλά η πληρότης, βλέπετε):

Πώς μου ξέφυγε στα αθλητικά το χρυσό παπούτσι; Μπράβο, δαεμάνε!

azimuthios said:

Πώς μου ξέφυγε στα αθλητικά το χρυσό παπούτσι; Μπράβο, δαεμάνε!

Click to expand...

Είναι ο χρυσός οδηγός.

tsioutsiou said:

Είναι ο χρυσός οδηγός.

Click to expand...

Golden driver?

Zazula said:

Golden driver?

Click to expand...

Παρ' τον στον χρυσό (50ετία) γάμο σου να σου πει "και του χρόνου!" :)

...
All that glitters - Death In Vegas