Ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνο

Με αυτόν τον τρόπο είναι εύκολο να ονομάσουμε στην προφορική μας συνεννόηση αυτή τη χρονική στιγμή, ανάμεσα στην κατάσταση όπου ακόμα κοιμόμαστε και την κατάσταση όπου έχουμε ξυπνήσει και ελέγχουμε 100% τις αισθήσεις μας. Πώς θα πούμε όμως τον ξύπνο με λόγιο τρόπο; Πώς θα αποδίδατε αυτό το «ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνο» χωρίς ολόκληρη την περιγραφή που έδωσα πιο πάνω;

Σημείωση: Μπαμπινιώτης και Χρηστικό λημματογραφούν τη λέξη στο λ. ξύπνιος.

Μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης;

Αφύπνιση, αγρύπνια, εγρήγορση· όλες είναι λέξεις που κτγμ δείχνουν μια ελαφρώς διαφορετική χρονική στιγμή ή κατάσταση.

Δύο είναι οι ερωτήσεις, σωστά; 1) Πώς λέμε λόγια τον "ξύπνο" και 2) Πώς λέμε μονολεκτικά (ή περίπου) την κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνου. Για το (2), σκέφτομαι το "πρωτοξύπνημα", που βέβαια μόνο λόγιο δεν είναι. Για το (1), νομίζω ότι "εγρήγορση" και "ξύπνος" είναι συνώνυμα.

rogne said:

Για το (1), νομίζω ότι "εγρήγορση" και "ξύπνος" είναι συνώνυμα.

Click to expand...

Νομίζω ότι για την εγρήγορση μας μπερδεύει η αρχαία σημασία. Εγώ το αντιλαμβάνομαι όπως ακριβώς στο ερμήνευμα, δηλαδή μια αυξημένη κατάσταση επιφυλακής. Να και το λήμμα από το ΛΚΝ:

εγρήγορση η [eγríγοrsi] Ο32α : η κατάσταση της συνείδησης που είναι έτοιμη να αντιληφθεί και να ενεργήσει: Πνευματική / ηθική ~. || (απαρχ. έκφρ.) εν εγρηγόρσει, σε εγρήγορση, σε επαγρύπνηση.
[λόγ. < αρχ. ἐγρήγορ(σις) `το να είναι κανείς ξυπνητός΄ -ση & σημδ. γαλλ. vigilance]

Η κατάσταση ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνιο (ή τον ξύπνο) είναι το γνωστό μαχμουρλίκι — σίγουρα στην περίπτωσή μου.

Λόγιες λέξεις δεν γνωρίζω. Όπως βλέπουμε, τα λεξικά δεν βρήκαν χώρο ούτε για τον ξύπνο. Ούτε η γλώσσα: «ανάμεσα στον ύπνο και τον ξύπνιο» λένε οι περισσότεροι. Οι διάφορες αποδόσεις που έχει ένα λεξικό για το wakefulness (αϋπνία | αγρυπνία, εγρήγορση, κατάσταση του μη κοιμωμένου | επαγρύπνηση) δεν κάνουν. Να επαναφέρουμε τον ξύπνο, λοιπόν, με πλήρη δικαιώματα.

Και το άλλο ας είναι το «μεταίχμιο μεταξύ ύπνου και ξύπνου».

drsiebenmal said:

Νομίζω ότι για την εγρήγορση μας μπερδεύει η αρχαία σημασία. Εγώ το αντιλαμβάνομαι όπως ακριβώς στο ερμήνευμα, δηλαδή μια αυξημένη κατάσταση επιφυλακής. Να και το λήμμα από το ΛΚΝ:

εγρήγορση η [eγríγοrsi] Ο32α : η κατάσταση της συνείδησης που είναι έτοιμη να αντιληφθεί και να ενεργήσει: Πνευματική / ηθική ~. || (απαρχ. έκφρ.) εν εγρηγόρσει, σε εγρήγορση, σε επαγρύπνηση.
[λόγ. < αρχ. ἐγρήγορ(σις) `το να είναι κανείς ξυπνητός΄ -ση & σημδ. γαλλ. vigilance]

Click to expand...

Μα έχει χάσει όντως η "εγρήγορση" την αρχαία σημασία της; Δεν προλαβαίνω να το ψάξω ιδιαίτερα, αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος ότι σε ιατρικά συμφραζόμενα τουλάχιστον χρησιμοποιείται κανονικά με την έννοια του ξύπνου.

Χμ, για τα ιατρικά δείχνει να έχεις δίκιο, rogne. Εδώ πάλι όμως, η εγρήγορση είναι αυτό που καταλαβαίνω εγώ και έχει διαβαθμίσεις και παραπομπή σε υπνηλία...

Με κάλυψε ο Νίκελ. Η εγρήγορση και στο δικό μου το μυαλό είναι κάτι με αυξημένη σημασία.

drsiebenmal said:

Χμ, για τα ιατρικά δείχνει να έχεις δίκιο, rogne. Εδώ πάλι όμως, η εγρήγορση είναι αυτό που καταλαβαίνω εγώ και έχει διαβαθμίσεις και παραπομπή σε υπνηλία...

Click to expand...

Τέλος πάντων, εγώ την "εγρήγορση" ως αντίθετο του ύπνου συνεχίζω να βλέπω και στο λινκ σου, Δρ. Σίγουρα έχει διαβαθμίσεις (μειωμένη/αυξημένη), υπνηλίες κλπ., όντας όμως πάντα "ξύπνος", εκτός αν κάτι χάνω. Βλέπω επίσης στο ίδιο λινκ μια πιο-λόγια-δεν-γίνεται απάντηση στην ερώτησή σου (εννοώ αυτή του τίτλου του νήματος): "ουδός αφύπνισης"!

κατώφλι του ύπνου

κατώφλι της εγρήγορσης

Διαβάζει κανείς τα ευρήματα και παίρνει αποφάσεις. Καταλήξαμε με πολλές επιλογές. :)

ώρες του ξύπνου (5 ευρήματα)
ώρες του ξύπνιου (24 ευρήματα)
ώρες της εγρήγορσης (24 ευρήματα)

Σημερινό, από το ΦΒ του Χρήστου Χωμενίδη:

".... Αρχές Απριλίου, μού ήρθε η έμπνευση. Βρισκόμουν μεταξύ ύπνου και ξύπνου –είχα μισοξυπνήσει επειδή με πίεζε η κύστη μου- όταν συνέλαβα ένα μυθιστόρημα-ποταμό. Μια πολυφωνική σύνθεση. Ένα ψηφιδωτό της ανθρώπινης φύσης. Εκείνο θα’ταν το μεγάλο μου έργο! Το αριστούργημά μου. Ό,τι είχα και δεν είχα μέχρι τότε γράψει θα έβρισκε στις σελίδες του την ολοκλήρωση και τη δικαίωσή του. Συνέλαβα -για να το πω χωρίς ψευτοσεμνότητες- μια διαφορετική ματιά στον κόσμο! Πετάχτηκα από το κρεββάτι σε κατάσταση αμόκ. Δεν έβλεπα τη στιγμή να ξεκινήσω.»
«Τι θέμα θα’χε;» ρώτησε η κυρία Σουζάνα.
«Δεν θυμάμαι…» ομολόγησα. «Δεν θυμάμαι απολύτως τίποτα. Τα πάντα έχουν σβηστεί. Μονάχα η μνήμη του ενθουσιασμού μου μένει…»
«Ίσως το θέμα του μυθιστορήματος να ήταν ο ενθουσιασμός.»..."

...
Της μοναξιάς ο ύπνος μισοθάνατος

Tης μοναξιάς ο ύπνος μισοθάνατος·
γυρίζει τις εικόνες διψασμένα όνειρα,
είν' ο βυθός τα χρώματα...
Ξαναγυρίζει στη ζωή με μουσικές παράξενες,
γι' αυτό δεν είναι θάνατος,
κυκλόφερτου ανέμου αλλαγή
δίνει καιρό να συλλογίζομαι
σαν ξελογιάζεις τα όνειρα
ξύπνε· και ντύνω νυφικό ζωής
τα κλώνια χειμωνιάτικου βραχνά
με μαγικά λουλούδια άνοιξης.
Tο δίκοπο μαχαίρι της ζωής κρατάς!

Δ.Ι. Αντωνίου
από τα Ποιήματα, Eρμής 1998

http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=348&author_id=78

Στην ιατρική υπάρχουν και οι έννοιες του "υπναγωγικού σταδίου" και του "υπνοπομπικού σταδίου", όπου εμφανίζονται αντίστοιχα οι υπναγωγικές και υπνοπομπικές ψευδαισθήσεις/εμπειρίες.

Τι είναι η Υπνική Παράλυση (μόρα);​

Η υπνική παράλυση, η λεγόμενη μόρα στον ύπνο που όλοι έχουμε ακουστά, είναι μια μορφή παραϋπνίας. Η παραϋπνία περιλαμβάνει ανεπιθύμητα γεγονότα που συμβαίνουν στη διάρκεια του ύπνου. Η υπνική παράλυση προκαλείται επειδή δεν μπορούμε να κουνήσουμε το σώμα μας σε δύο συγκεκριμένες φάσεις:

• Όταν αποκοιμιόμαστε (στο υπναγωγικό στάδιο)
• Όταν ξυπνάμε από τον ύπνο (στο υπνοπομπικό στάδιο)

Στην παράδοση διαφόρων χωρών υπάρχουν διάφορες λαογραφικές εξηγήσεις για τη μόρα, που την αποδίδουν σε δαιμονικές επισκέψεις και υπερφυσικές οντότητες οι οποίες κάθονται πάνω στο στήθος ή δεσμεύουν τα άκρα, ενώ αντιμετωπίζονται συνήθως με προσευχές.