Τη λέξη
χρυσός για το πολύτιμο μέταλλο φαίνεται πως ίσως τη γνώριζαν ακόμη και οι Μυκηναίοι.
|
Αριστερά
: η λέξη
ku-ru-so
, δεξιά το ιδεόγραμμα
χρυσός
Στις πινακίδες της γραμμικής Β που έχουν σωθεί, παρουσιάζεται πιθανώς με τη μορφή που αποδίδεται με τα συλλαβογράμματα που είναι γνωστά ως
ku-ru-so και αποτελείται από τα τρία σύμβολα της πρώτης εικόνας, όσο και με τη μορφή του ιδεογράμματος
χρυσός (aurum, κωδ. 141), στη δεύτερη εικόνα (στοιχεία από J. T. Hooker,
Εισαγωγή στη Γραμμική Β, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994).
Για την ετυμολογία της λέξης
χρυσός, το ΛΝΕΓ (2005) γράφει:
ETYM. αρχ. (ήδη µυκ, ku-ru-so). σηµιτ, δάνειο. πβ. εβρ. hāruş, ακκαδ. hurāşu, φοιν. hrş. Δεν φαίνεται πιθ. η εκδοχή της ύπαρξης τ. *χυρυσό- (όπως φαίνεται από το μυκ, ku-ru-so) > χρυσός (µε συγκοπή), αφού η γρ. τού µυκ. τ. είναι αµφίβολη. Είναι ενδιαφέρον ότι οι άλλες ΙΕ γλώσσες χρησιµοποιούν συγγενείς λ. για τον χρυσό, που ανάγονται είτε στην ΙΕ ρίζα *ghel- «χρυσίζω, λάµπω» (λ.χ. σανσκρ, hiranya-. αγγλ. gold. γερµ. Gold κ.ά.) είτε σε ΙΕ τ. µε τη σημ. «χρυσός- (λ.χ. λατ. aurum > γαλλ. οr. τοχ. wüs. αρχ. πρωσ. ausis).
Για το ουσιαστικό
χρυσός το ΛΚΝ δίνει τρεις κύριες σημασίες:
1. το χημικό στοιχείο, πολύτιμο μέταλλο με κίτρινο χρώμα και μεταλλική λάμψη, μαλακό, ελατό και ανοξείδωτο, που υπάρχει σε πετρώματα ή στην άμμο των ποταμών,
2. σύμβολο μεγάλου πλούτου και
3. (μτφ.) κτ. που θεωρούμε πολύτιμο (περισσότερα εδώ). Και για τις τρεις σημασίες δίνει τρεις αντίστοιχες συνώνυμες σημασίες για το
χρυσάφι. Το χρυσάφι προέρχεται από το ελληνιστικό
χρυσάφιον, υποκοριστικό του χρυσός.
Για το
μάλαμα όμως, που
κατά το ΛΚΝ, είναι παρωχημένο συνώνυμο του χρυσού, το ΛΝΕΓ (2005) έχει ελαφρώς διαφορετική άποψη:
μάλαμα (το) |μαλάματος | χωρ. γεν. πληθ. | 1. (λαϊκ.) το χρυσάφι* (κατ’ επέκτ.) κάθε πολύτιμο μέταλλο 2. (μτφ.-καθημ.) άνθρωπος με εξαιρετική καλοσύνη και αγάπη για τους άλλους, αλλά και (σκωπτ.) για πρόσωπο μικρής αξιοπιστίας, με αρνητική συμπεριφορά [ΕΤΥΜ. μεσν. < μτγν. μάλαγμα < αρχ. μαλάσσω]
Και τα δύο μεγάλα λεξικά συμφωνούν βέβαια στην ετυμολογία της λέξης μάλαμα.
Και για επιδόρπιο, μερικές χρυσοστόλιστες
φράσεις (πάλι από το ΛΚΝ) για να προσθέσετε κι άλλες ή να δώσετε τις μεταφράσεις τους (στα αγγλικά ή σε όποιες άλλες γλώσσες προαιρείστε :)) και να μεγαλώσουμε και να συμπληρώσουμε σιγά-σιγά τον πίνακα:
H αγάπη αξίζει όσο ο χρυσός όλου του κόσμου
Δίψα για χρυσό
Κολυμπάει στο χρυσό
Οι συμβουλές του είναι χρυσάφι
Η σιωπή είναι χρυσός
Τρώει με χρυσά κουτάλια
Τον έκανα χρυσό να έρθει
Το πλήρωσα χρυσό
Βάζω το χρυσό δοντάκι
Ζει σε χρυσό κλουβί
Είναι χρυσή μετριότητα
Έχει χρυσή καρδιά
Xρυσέ μου / χρυσή μου / χρυσό μου!
Είναι ένα κομμάτι μάλαμα
(ειρων.) Να παιδί, να μάλαμα!