metafrasi banner

untranslatability = η μη μεταφρασιμότητα, το αμετάφραστο

nickel

Administrator
Staff member
Το παρακάτω είναι μέρος του κειμένου που υπάρχει σήμερα στη σελίδα της Wikipedia με τον τίτλο untranslatability. Το μεταφέρω χωρίς αλλαγές (ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν αποκλείεται να κάνω περικοπές ή και διορθώσεις). Το υπόλοιπο θα ακολουθήσει κάποια άλλη μέρα. Όπου το θεωρώ σκόπιμο, προσθέτω την ελληνική απόδοση κάποιων όρων. Η προσπάθεια γίνεται στο πλαίσιο συλλογής όρων της μετάφρασης μέσα από κείμενα για τη μετάφραση (δείτε εδώ).


Untranslatability [η μη μεταφρασιμότητα, το αμετάφραστο] is a property of a text, or of any utterance [εκφώνημα], in one language, for which no equivalent text or utterance can be found in another language.

Terms are, however, neither exclusively translatable nor exclusively untranslatable; rather, the degree of difficulty of translation depends on their nature, as well as on the translator's abilities.

Quite often, a text or utterance that is considered to be "untranslatable" is actually a lacuna, or lexical gap [λεξικό κενό, λεξιλογικό κενό]. That is, there is no one-to-one equivalence between the word, expression or turn of phrase in the source language [γλώσσα-πηγή] and another word, expression or turn of phrase in the target language [γλώσσα-στόχος]. A translator can, however, resort to a number of translation procedures to compensate for this.

Translation procedures

N.B.: The majority of examples and illustrations given below will involve translating to or from the English language.

The translation procedures that are available in cases of lacunae, or lexical gaps, include the following:

Adaptation [Προσαρμογή]

An adaptation, also known as a free translation [ελεύθερη μετάφραση], is a translation procedure whereby the translator replaces a social, or cultural, reality in the source text [κείμενο-πηγή, πρωτότυπο] with a corresponding reality in the target text [κείμενο-στόχος, μετάφρασμα]; this new reality would be more usual to the audience of the target text.

For example, in the Belgian comic book The Adventures of Tintin, Tintin's trusty canine sidekick Milou is translated as Snowy in English, Bobbie in Dutch, Kuttus in Bengali, and Struppi in German; likewise the detectives Dupont and Dupond become Thomson and Thompson in English, Jansen and Janssen in Dutch, Jonson and Ronson in Bengali, Schultze and Schulze in German, Hernández and Fernández in Spanish, and 杜本 and 杜朋 (Dùběn and Dùpéng) in Chinese. [Στα ελληνικά: Ντυπόν και Ντιπόν.]

This is particularly notable in the translation of the names of Disney characters, as many names employ similar vocal sounds or puns.

Adaptation is often used when translating poetry, works of theatre, and advertising.

Borrowing [Δανεισμός]

See also: Loanword

Borrowing is a translation procedure whereby the translator uses a word or expression from the source text in the target text unmodified.

In English text, borrowings [δάνεια] not sufficiently anglicised are normally in italics.

Calque [Μεταφραστικό δάνειο, έκτυπο]

Calque entails taking an expression, breaking it down to individual elements and translating each element into the target language word for word. For example, the German word "Alleinvertretungsanspruch" can be calqued to "single-representation-claim", but a proper translation would result in "Exclusive Mandate". Word-by-word translations [κατά λέξη μεταφράσεις] usually have comic value, but can be a means to save as much of the original style as possible, especially when the source text is ambiguous [αμφίσημο, ασαφές] or undecipherable [μη αποκρυπτογραφήσιμο, παντελώς ακατανόητο] to the translator.

Compensation [Αναπλήρωση]

Compensation is a translation procedure whereby the translator solves the problem of aspects [πτυχές, όψεις, διαστάσεις] of the source text that cannot take the same form in the target language by replacing these aspects with other elements or forms in the source text.

For example, many languages have two forms of the second person pronoun, namely an informal form and a formal form. This is known as T-V distinction, found in French (tu vs. vous), Spanish ( vs. usted), Russian (ты vs. вы), Dutch (jij vs. u) and German (du vs. Sie), for example, but not contemporary English. Hence, to translate a text from one of these languages to English, the translator may have to compensate by using a first name or nickname, or by using syntactic phrasing that are viewed as informal in English (I'm, you're, gonna, dontcha, etc.), or by using English words of the formal and informal registers, to preserve the level of formality.

Paraphrase [Περίφραση, περιφραστική απόδοση]

Paraphrase, sometimes called periphrasis, is a translation procedure whereby the translator replaces a word in the source text by a group of words or an expression in the target text.

An extreme example of paraphrase can be found in the BBC reports of June 22, 2004, of the identification of the "most untranslatable" word. The word chosen is Ilunga, a word supposedly from a language in the Democratic Republic of the Congo. The BBC article states that "Ilunga means 'a person who is ready to forgive any abuse for the first time, to tolerate it a second time, but never a third time'."

Incidentally, the word Ilunga is of questionable provenance, as some Congolese (notably the Congo government) claim that it is simply a name, without additional connotations. See the article Ilunga for more information.

Another example of paraphrase is the Portuguese word saudade, which is often translated at a loss into English as "the feeling of missing a person who is gone". Yet another example, similar to the Portuguese "saudade", is "dor" in Romanian, translated into English as "missing someone or something that's gone and/or not available at the time".

An example of untranslatability is seen in the Dutch language through the word gezelligheid, which does not have an English equivalent, though the German equivalent Gemütlichkeit is sometimes used. Literally, it means cozy, quaint, or nice atmosphere, but can also connote time spent with loved ones, the fact of seeing a friend after a long absence, or general togetherness. Such gaps often lead to word borrowing, and have done so historically.

Translator's note [Σημείωση του μεταφραστή]

A translator's note is a note (usually a footnote [υποσημείωση] or an endnote [σημείωση τέλους]) added by the translator to the target text to provide additional information pertaining to the limits of the translation, the cultural background [πολιτισμικό υπόβαθρο], or any other explanations.

Some translation exams allow or demand such notes. Some translators regard resorting to notes as a failure, although this view is not shared by most professionals.
 

Attachments

  • Untranslatability_en.wikipedia.org.pdf
    187.4 KB · Views: 187
Last edited:

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
An example of untranslatability is seen in the Dutch language through the word gezelligheid, which does not have an English equivalent, though the German equivalent Gemütlichkeit is sometimes used. Literally, it means cozy, quaint, or nice atmosphere, but can also connote time spent with loved ones, the fact of seeing a friend after a long absence, or general togetherness.

Απλώς να προσθέσω ότι στα γερμανικά υπάρχει και η, πρακτικά ίδια, λέξη Geselligkeit, που αντιστοιχεί σε πολλές από τις πιο πάνω έννοιες της ολλανδικής (για να μην δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αποδίδεται στα γερμανικά μόνο ως Gemütlichkeit).
 

nickel

Administrator
Staff member
Θα ήθελα να προσθέσω, μήπως και μας διαβάσει κανείς που ενδιαφέρεται, τα παρακάτω για τα επίθετα σε –ιμος:

-ιμος -ιμη -ιμο & -σιμος -σιμη -σιμο & -ξιμος -ξιμη -ξιμο & -ψιμος -ψιμη -ψιμο, ανάλογα με το χαρακτήρα του συνοπτικού ρηματικού θέματος από το οποίο παράγεται : επίθημα επιθέτων παράγωγων από ρήματα• δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο είναι κατάλληλο, μπορεί ή πρέπει να δεχτεί την ενέργεια που εκφράζει το ρήμα από το οποίο παράγεται: (εκλέγω) εκλέξιμος, (εκπαιδεύω) εκπαιδεύσιμος, (επεξεργάζομαι) επεξεργάσιμος, (κολάζω) κολάσιμος, (φορολογώ) φορολογήσιμος, (αρδεύω) αρδεύσιμος, (διαγράφω) διαγράψιμος. || σε παραγωγή από ουσιαστικά: (σύνταξη) συντάξιμος.
ΛΚΝ

Τα επίθετα αυτά φτιάχνουν το αρνητικό τους όχι με στερητικό α–, αλλά με το μόριο μη, π.χ.
μη αναγνωρίσιμος = non-identifiable
με ανανεώσιμος = non-renewable
μη αγώγιμος
μη ανακοινώσιμος
μη ανακτήσιμος
μη ανατρέψιμος
μη αξιοποιήσιμος
μη απασχολήσιμοι
μη βελτιώσιμος
μη εκλόγιμος
μη ενέσιμα
μη επεξεργάσιμος
μη εφαρμόσιμος
μη κατοικήσιμος
μη κοινοποιήσιμος
μη μεταδόσιμες
μη ρευστοποιήσιμα
μη συντάξιμα

κ.ο.κ.

Όπως είπαμε κάπου αλλού, νομίζω, αυτά θα έπρεπε να φτιάχνουν χωριστά λήμματα στα λεξικά, ιδίως τα δίγλωσσα, αφού συχνά έχουν μονολεκτικές αποδόσεις.

Με το μόριο μη φτιάχνουν αρνητικό και τα ουσιαστικά, π.χ. μη αναγνωρισιμότητα κ.ο.κ.

Υπάρχουν και τα επίθετα σαν το αμετάφραστος (αναξιοποίητος, ανεφάρμοστος, ανεπεξέργαστος κ.ο.κ.), αλλά έχουμε το γνωστό πρόβλημα της δισημίας, δηλ. αμετάφραστος είναι αυτός που δεν μπορεί να μεταφραστεί, αλλά πιο συχνά αυτός που δεν μεταφράστηκε.

Δεν πιστεύω ότι είμαστε έτοιμοι για νεοπλασίες (sic) του είδους *αναναγνωρίσιμος, *αναναγνωρισιμότητα.
 

SBE

¥
Οι Ντυπόν και Ντιπόν του Τεντέν, δεν είναι ελαφρώς διαφήμιση κατά της απλογράφησης των ξένων ονομάτων;
 
Last edited by a moderator:
Καλημέρα!

Δεν συμφωνώ απόλυτα με το free translation ως συνώνυμο του adaptation.

Επίσης, για όλα αυτά υπάρχουν απείρως καλύτερες πηγές από τη Wiki... αλλά είμαι σίγουρος πως το ξέρεις. :)

Τέλος, κάποιες θεωρίες λένε πως δεν υπάρχει untranslatability, αλλά αν υπήρχε εγώ θα διάλεγα το αμετάφραστο ως απόδοση.
 

nickel

Administrator
Staff member
Οι Ντυπόν και Ντιπόν του Τεντέν, δεν είναι ελαφρώς διαφήμιση κατά της απλογράφησης των ξένων ονομάτων;

Καλημέρα. Οι οπαδοί της αντιστρεψιμότητας έχουν και καλύτερα επιχειρήματα, αλλά δεν με έχουν πείσει ούτε τα καλύτερα (π.χ. τα ι, η και υ δεν φτάνουν για να καλύψουν την ποικιλία των και [i:]). Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι και λίγο αστείο. Το πρώτο θα το προφέρουμε με παχύ «υ» σε περίπτωση που έχουμε πραγματική διαφορά αυτού του είδους;

Αλλά εδώ δεν έχουμε οδηγό για την ορθογραφία της λέξης στην ξένη γλώσσα, δεν μας πάει σε Dupont και Dipont. Το γαλλικό είναι διακωμώδηση της διαφορετικής ορθογραφίας με την ίδια προφορά (Dupond et Dupont) και στα ελληνικά διακωμωδούν το φαινόμενο με την περίπτωση των δικών μας ομόηχων Ντυπόν και Ντιπόν. Δεν ξέρω αν το συλλογικό les Dupondt αποδόθηκε στα ελληνικά με «οι Ντυιπόν».

Οι υπέρμαχοι της απλοποίησης είναι πάντως διατεθειμένοι να δεχτούν εξαιρέσεις: ο κ. Ι να γράφεται Υ για να μπορούμε έτσι να φτάσουμε στο Hue. ;)
 
Οι οπαδοί της αντιστρεψιμότητας έχουν και καλύτερα επιχειρήματα, αλλά δεν με έχουν πείσει ούτε τα καλύτερα (π.χ. τα ι, η και υ δεν φτάνουν για να καλύψουν την ποικιλία των και [i:]).

Το ότι δεν έχω 5 μαρκαδόρους για να αποδώσω τα 5 χρώματα που βλέπω, αλλά έχω τρεις, πώς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επομένως είναι καλύτερο να τα ζωγραφίσω και τα 5 με έναν, σε μονοχρωμία;

Γιατί για το όνομα Ευτύχης Ευτυχίδης να θεωρήσουμε καλύτερη μεταγραφή το Eftihis Eftihidis από το Eftyhis Eftyhidis?
 

nickel

Administrator
Staff member
Το ότι δεν έχω 5 μαρκαδόρους για να αποδώσω τα 5 χρώματα που βλέπω, αλλά έχω τρεις, πώς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επομένως είναι καλύτερο να τα ζωγραφίσω και τα 5 με έναν, σε μονοχρωμία;

Γιατί για το όνομα Ευτύχης Ευτυχίδης να θεωρήσουμε καλύτερη μεταγραφή το Eftihis Eftihidis από το Eftyhis Eftyhidis?

Ένα επιχείρημα θα ήταν ότι με τις λέξεις μπορεί να θέλουμε να κάνουμε δουλειά, όχι να ζωγραφίσουμε. Όταν μιλάμε, μας αρκεί να επικοινωνούμε με ένα «ι». Στα προφορικά έχουμε φτάσει σε απλοποίηση που τα γραφτά, με το καθρέφτισμα της ιστορίας, δεν θέλουμε ακόμα να πάρουν. Θα υπάρχει αιωνίως η αντίθεση ανάμεσα στον απλοποιημένο ήχο και τα ετυμολογικά σκέλεθρα στο γραπτό; Προς τα πού θα γίνει η αλλαγή; Θα γίνει ο ήχος των λέξεων πιο περίπλοκος ή το γραφτό πιο απλό; Ήδη απλοποιήσαμε τον τρόπο που γράφουμε τις ξένες λέξεις, υποτίθεται ότι απλοποιούμε και τα ξένα ονόματα. Γίνεται και το αντίστροφο: ο Eftihis Eftihidis μπορεί να είναι μια λύση όταν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε αν πρέπει να είναι Eftyhidis ή Eutichides — και το δεύτερο δεν έχει καμιά σχέση με τον ήχο της λέξης. Με άλλα λόγια, η απλοποίηση είναι το μέλλον. Ναι, κάποια μέρα θα γράφουμε ο Εφτιχίδις ατίχισε. :)

(Όπως κατάλαβες, μου αρέσει να σου σερβίρω τα εφιαλτικά μου σενάρια για το μέλλον.)
 
Το 'εφιαλτικό' σενάριο ο Εφτιχίδις ατίχισε δεν με ενοχλεί καθόλου, αντιθέτως (τόσο που στο μπλογκ μου παλιότερα είχα γράψει κείμενα ακριβώς έτσι, και έτσι τα έχω αφήσει). :) Αλλά όσο έχουμε το παλιό σύστημα, ας το χρησιμοποιούμε στις μεταγραφές για λόγους διάκρισης. Δηλαδή, και να ζαλωνόμαστε στα ελληνικά το φορτίο των πέντε , και να μην το χρησιμοποιούμε σε περιπτώσεις που κατά τη γνώμη μου θα μας ξελάσπωνε εν μέρει από μεταγραφικά αδιέξοδα, αυτό το θεωρώ αυτοτιμωρητικό. Αν μια μέρα κάνουμε το μεγάλο βήμα προς τη ριζική απλοποίηση στη γραφή, τότε βεβαίως η ζημιά από την απώλεια των πολλών της μεταγραφής θα είναι τελείως ασήμαντη μπροστά στο κέρδος από την απλοποίηση της ελληνικής γραφής.
 

nickel

Administrator
Staff member
Μα αυτό είναι το θέμα με τα μεταβατικά στάδια: κάποιοι θα γράφουν Έρμανν Έσσε, κάποιοι Χέρμαν Χέσε και οι περισσότεροι κάτι που δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. :)
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Δηλαδή, και να ζαλωνόμαστε στα ελληνικά το φορτίο των πέντε , και να μην το χρησιμοποιούμε σε περιπτώσεις που κατά τη γνώμη μου θα μας ξελάσπωνε εν μέρει από μεταγραφικά αδιέξοδα, αυτό το θεωρώ αυτοτιμωρητικό.

Συμφωνώ απόλυτα μ' αυτό.
 

nickel

Administrator
Staff member
*Eunoirophrenia = The peace of mind that comes with having pleasant dreams.

Το σωστό είναι Euneirophrenia, βέβαια. Όνειρα γλυκά... :-)
(Για όσους θέλουν να πιάσουμε τα 5 εκατομμύρια λέξεις.)
 

Zazula

Administrator
Staff member
Adronitis = Frustration with how long it takes to get to know someone

Μπα, κι εγώ που 'λεγα πως «αδρονίτιδα» θα 'ναι μάλλον το στερητικό σύνδρομο απ' την απαγόρευση χρήσης δρόνων... :D
 
Και γιατί σε αυτό το ακαδημαϊκό κείμενο οι θεσμικές ονομασίες "House of Commons" και "House of Lords" αντιμετωπίστηκαν σαν "λεξιλογικά κενά" και μη μεταφράσιμες, δεν μπορώ να καταλάβω. Κι έτσι έχουμε το παρακάτω κείμενο σε ωραία, στρωτά ελληνικά:

«Ο βασιλιάς έπρεπε να διαπραγματεύεται με τα δύο Houses σχετικά με το νομοθετικό έργο, ενώ η μίξη μοναρχικών, αριστοκρατικών και δημοκρατικών στοιχείων, όπως εκφραζόταν από την τριμερή σχέση μεταξύ Στέμματος, House of Lords και House of Commons, ήταν θεμελιώδης για τη λειτουργία του βασιλείου. Ο βασιλιάς χρειαζόταν τη στήριξη του House of Lords, το House of Lords τη στήριξη του House of Commons και αυτό με τη σειρά του την υποστήριξη του εκλεκτορικού σώματος. Το House of Lords, με τη λήξη του αγγλικού εμφυλίου, σταμάτησε να λειτουργεί για 12 έτη (1649-1660) κατόπιν απόφασης του House of Commons, σύμφωνα με την οποία "το House of Lords είναι άχρηστο και επικίνδυνο και πρέπει να καταργηθεί", όμως επανήλθε με την Παλινόρθωση».
:eek:
 
Top