—ίδικο ή —ήδικο;

Με άλλα λόγια: μερακλίδικος ή μερακλήδικος; Σουβλατζίδικο ή σουβλατζήδικο; Παρηγορηθείτε: Δεν μπερδεύεστε μόνο εσείς. Μπερδεύονται και τα λεξικά, μπερδεύτηκε και η καινούργια γραμματική.

Η γραμματική του Τριανταφυλλίδη, στον κεφάλαιο για την Παραγωγή αναφέρει (§280, Ουσιαστικά από Ουσιαστικά > Τοπικά):


Πέραν τούτου, νομίζω, ουδέν. Οπότε καταφεύγω στο ΛΚΝ, όπου οι πληροφορίες δίνονται απλόχερα.


Αλλά και για τα επίθετα από ουσιαστικά, για τα οποία δεν βρήκα κάτι στη Γραμματική («δεν βρήκα» δεν σημαίνει «δεν υπάρχει»):


Στα παραπάνω μπορούμε, αν και περισσεύουν, να προσθέσουμε την υποκατηγορία των —τζήδων και των —τζίδικων:


(Το επίθετο, π.χ. ψιλικατζίδικος, που σχηματίζεται από το ουσιαστικό, δηλ. ψιλικατζής, δανείζει το ουδέτερό του για να χαρακτηρίσει παιδιά, π.χ. ο καβγατζής, η καβγατζού, το καβγατζίδικο, αλλά και για να φτιάξει το τοπικό ουσιαστικό, π.χ. το ψιλικατζίδικο.)

Προσέξτε ότι στην ετυμολογία του επιθήματος —ίδικος το ΛΚΝ μιλάει για ορθογραφική απλοποίηση. Αυτή η ορθογραφική απλοποίηση ήρθε με την επίσημη εφαρμογή της δημοτικής. Δεν υπήρχε νωρίτερα στα λεξικά, π.χ. Δημητράκος και Σταματάκος έχουν μερακλήδικος. Μερακλήδικος ωστόσο γράφει και το ΝΕΛ του Κριαρά, όπως και ατζαμήδικος, θεριακλήδικος, καβγατζήδικος, καϊμακλήδικος, σκιτζήδικος, τζαμπατζήδικος. Και ψιλικατζήδικο. Κάπου ξεχνιέται και δίνει γουρλίδικος, ζοριλίδικος, ραχατλίδικος.

Το ΛΝΕΓ και τα άλλα λεξικά του Κέντρου διατηρούν με απόλυτη συνέπεια την παλιά ορθογραφία με –η–. Στο ΕΛΝΕΓ, στο λήμμα —ήδικο, γράφει:


Έτσι, ενώ στο Μείζον και το ΛΚΝ, που ομνύουν στην ορθογραφία της σχολικής γραμματικής, αλλά και στο Αντίστροφο (που προσαρμόζει τα ευρήματά του στη σχολική ορθογραφία), έχουμε τα παρακάτω έτσι που τα βλέπετε, τα ίδια στο ΛΝΕΓ και τα άλλα λεξικά Μπαμπινιώτη γράφονται με –ήδικο–.


Η καινούργια σχολική γραμματική τα έχει λίγο μπερδεμένα. Ενώ στις Παράγωγες λέξεις (σ. 159), γράφει για τα τοπικά ουσιαστικά (ένα παράδειγμα με —ίδικο, βρε παιδιά!):


όταν πας στα «επίθετα» σε —ής (σ. 47-48) διαβάζεις (πάλι χωρίς παράδειγμα):

Παράδειγμα δεν υπάρχει, αλλά μπέρδεμα υπάρχει.

Οπότε, τι κάνουμε; Σουβλατζίδικο ή σουβλατζήδικο;

Πριν πάρετε θέση, να σας πω ότι τα ευρήματα στο διαδίκτυο, ιδιαίτερα στις πιο κοινές απ’ αυτές τις λέξεις, είναι συντριπτικά υπέρ του —ίδικο. Δηλαδή, το διαδίκτυο ψήφισε. Και ψήφισε σουβλατζίδικο.

Εγώ που είμαι της παλιάς γραμματικής, δεν είχα ποτέ αμφιβολία ότι όταν πρόκειται για κατάστημα ή τόπο είναι με γιώτα. Γιατί μου προκαλείς αμφιβολίες τώρα;;;;

Εγώ πάλι χάρηκα που είδα ότι έγραψες «ψιλικατζίδικος» σ' ένα προηγούμενο μήνυμά σου, αν και διατηρείς αρκετές από τις προ απλοποίησης ορθογραφίες. Ομολογώ ότι δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το χέρι μου πάει να γράψω —ήδικο. Ωστόσο, δεν θυμάμαι καθόλου μα καθόλου αν πριν από το 1976, έξω από τα λεξικά, επικρατούσε το —ήδικο ή το —ίδικο.

Και μια απαραίτητη διόρθωση: Γράφω ότι το ΛΝΕΓ και το ΕΛΝΕΓ υποστηρίζουν το —ήδικο, αλλά τα μικρότερα λεξικά του Κέντρου Λεξικολογίας (δηλ. το Σχολικό, το Ορθογραφικό και το Μικρό) επειδή απευθύνονται κυρίως σε μαθητές λημματογραφούν με τέρμα το —ίδικο(ς),

Τώρα αισθάνομαι παλαιάς κοπής! Δεν θυμάμαι ποτέ να έλεγε κανένα σχολικό βιβλίο για -ηδικος αντί για -ίδικος, αλλά φυσικά δεν θυμάμαι και τα πάντα, το αποτέλεσμά τους μόνο φαίνεται στα γραπτά μου.

nickel said:

—άδικο, —ίδικο: […] παπουτσής, παπουτσίδικο

Click to expand...

Υπάρχει άνθρωπος που να λέει «παπουτσίδικο»; Μα, αυτό είν' άδικο! Γι' αυτό και λέγεται παπουτσ-άδικο. Τυχαίο; Δεν νομίζω!

nickel said:

Προσέξτε ότι στην ετυμολογία του επιθήματος —ίδικος το ΛΚΝ μιλάει για ορθογραφική απλοποίηση. Αυτή η ορθογραφική απλοποίηση ήρθε με την επίσημη εφαρμογή της δημοτικής. [...]

Το ΛΝΕΓ και τα άλλα λεξικά του Κέντρου διατηρούν με απόλυτη συνέπεια την παλιά ορθογραφία με –η–. Στο ΕΛΝΕΓ, στο λήμμα —ήδικο, γράφει:

ν.ελλ. τέρμα που προέρχεται από τον πληθ. —ήδ(ες) ουσιαστικών σε —ής (π.χ. παλιατζ-ής, —ήδες — ταξιτζ-ής, —ήδες, — παγωτατζ-ής, —ήδες) + παράγ. τέρμα –ικο(ς), ίσως κατά το πρότυπο ορισμένων επιθέτων σε —ήδικος (πβ. μερακλ-ήδικος, κολπατζ-ήδικος, ατζαμ-ήδικος, αεριτζ-ήδικος).

Ορθογραφία: —ήδικο
Εφόσον το τέρμα προέρχεται από το μόρφημα —ήδ(ες) και επίθημα —ικο(ς), είναι προφανές ότι ορθογραφείται κατάλληλα με –ή– (—ήδικο). Η γραφή —ίδικο της σχολικής γραμματικής δεν έχει ετυμολογική βάση.​

Click to expand...

Στο Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής (Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, 2014) το σχετικό λήμμα [-ίδικο: -ήδικο ή -ίδικο;] καταλήγει: «[...] Συνεπώς, το επίθημα ορθογραφείται -ήδικο (με -η-): παγωτατζ-ήδικο, ψιλικατζ-ήδικο, σουβλατζ-ήδικο. Στη σχολική γραμματική ακολουθείται η γραφή -ίδικο (με -ι-), επειδή προκρίνεται η απλογράφηση του επιθήματος.»