Αίροντας αμφισημίες

Είναι γνωστό πως, πολύ συχνά, μια περίοδο μπορούμε να τη διαβάσουμε με πολλούς τρόπους, που δίνουν διαφορετικά νοήματα, και αυτό γιατί δεν μπορούμε να τονίσουμε με τη φωνή μας τις λέξεις εκείνες που θα ήραν αμέσως την αμφισημία της φράσης. Επίσης, ότι, αν στο διάβασμα σχηματίσεις μια προκαταρκτική ιδέα για το προς τα πού πορεύεται το νόημα, στη συνέχεια βαδίζεις βάσει αυτής της ιδέας και ερμηνεύεις και τα παρακάτω με βάση αυτό τον μπούσουλα που έχεις φτιάξει μέσα σου. Χρειάζεται να κοντοσταθείς αρκετά, μερικές φορές, για να δεις ότι κάτι δεν πάει καλά. Να ένα παράδειγμα, από το ξαναδιάβασμα που κάνω στο βιβλίο που μεταφράζω αυτό τον καιρό. Διάβαζα την εξής φράση, που την είχα γράψει πριν από λίγους μήνες:

Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία δεν ανέπτυξε ούτε μια στέρεη αστική τάξη που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.

Σκέφτηκα: "Τι λέει εδώ; τι πάει να πει 'ούτε μια στέρεη αστική τάξη...'; Είναι δυνατόν να υπάρχουν 'πολλές αστικές τάξεις' μέσα στην ίδια χώρα; ή μήπως κάτι τέτοιο είναι δυνατόν, μια και μιλάμε για την κατακερματισμένη σε σχετικά αυτόνομες περιφέρειες Ισπανία; Και παραπέρα, καλά, δεν ανέπτυξε ούτε μια αστική τάξη· μετά, το 'ούτε ένα πολιτικό κέντρο' δεν έπρεπε να έχει κόμμα πριν από το 'ούτε'; Κατά παράταξη σύνταξη δεν έχουμε; Ούτε μια γάτα, ούτε ένας σκύλος, ούτε ένα ποντίκι...

Σημειωτέον ότι δεν συμβουλεύομαι αμέσως το πρωτότυπο κείμενο, γιατί αυτό που θέλω όταν ξαναδιαβάζω το μετάφρασμά μου είναι να έχω την αίσθηση του Έλληνα αναγνώστη, αν ρέει δηλαδή και αν είναι κατανοητό το ελληνικό κείμενο, χωρίς προσφυγή στο πρωτότυπο. Τέλος πάντων, λέω: ας βάλω ένα κόμμα μετά το 'ανάπτυξη'. Αλλά μετά λέω, κάτσε τώρα να δω και το πρωτότυπο. Να τι λέει το πρωτότυπο:

As a result, Spain failed to develop either a solid bourgeoisie to promote its economic development or a lasting political center, comparable to London or Paris, to coordinate its political life.

Ώστε failed to develop either...or λέει ο μάγκας, αναφώνησα, όχι failed to develop a single..., a single! Ελεμένταρυ, μάι ντιαρ Ουότσον! Και όμως, όπως έλεγα στην αρχή, άμα το μυαλό του αναγνώστη πάρει μιαν ατραπό, δύσκολα την αλλάζει μετά (πβ. την υπογραφή μου :)). Με αποτέλεσμα, είτε να καταλάβει λάθος, αν είναι απρόσεχτος, είτε να αναγκαστεί να κοντοσταθεί, να σκεφτεί, να προβληματιστεί και ίσως να βρει το αληθινό νόημα. Και δεν είναι μόνο μεταφραστικό το πρόβλημα, γιατί η ελληνική περίοδος που παράθεσα θα μπορούσε κάλλιστα να είναι από ελληνικό πρωτότυπο κείμενο, η δε παρουσία κόμματος μετά το 'ανάπτυξη' είναι εντέλει ψιλά γράμματα. Διαβασμένη βέβαια φωναχτά, η περίοδος δεν θα είχε πρόβλημα, αφού αλλιώς θα τονίζαμε το ένα νόημα και αλλιώς το άλλο: στην πρώτη περίπτωση, του a single..., θα τονίζαμε κυρίως τα 'μια', 'ένα', ενώ στη δεύτερη –του σωστού νοήματος, του either...or– θα τονίζαμε τα δύο 'ούτε'. Τι να το κάνεις, όμως; Το πρόβλημα είναι πώς το γράφεις, ώστε να διαβαστεί νοερά σωστά.

Το συγκεκριμένο με προβλημάτισε αρκετά· δεν είναι εύκολος ο αποκλεισμός της λάθος ανάγνωσης. Θα μπορούσα να γράψω δύο φορές το ρήμα "ανέπτυξε", αλλά θα ήταν άσχημο (ούτε ανέπτυξε μια αστική τάξη...ούτε ανέπτυξε ένα πολιτικό κέντρο...)· προτιμώ άλλωστε τη λιτή, μαθηματική σύνταξη, το 2(a+b) από το 2a+2b. Κατέληξα έτσι στο εξής:

Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία ούτε μια στέρεη αστική τάξη ανέπτυξε, που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη, ούτε ένα πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο.

Είναι μεν κάπως λιγότερο αβίαστο σαν σύνταξη από το πρώτο που είχα γράψει, αλλά αποκλείει τη λάθος ρότα του αναγνώστη. Και, καθώς το βιβλίο δεν είναι λογοτεχνικό, προκρίνω τη σαφήνεια του νοήματος από το να δώσω μιαν αβίαστη σύνταξη που υπάρχει περίπτωση να οδηγήσει τον αβοήθητο αναγνώστη σε σφαλερά μονοπάτια ή/και σε άλυτα ερμηνευτικά διλήμματα, όπως οδήγησε εμένα όταν το διάβαζα.

Αυτά, και χρόνια πολλά στη Λεξιλογία!
 

nickel

Administrator
Staff member
Λοιπόν, τίποτα δεν με ενόχλησε στην πρώτη σου εκδοχή, διότι:

(α) Στα ψιλά γράμματα για τη στίξη λέει: ή τάν ή επί τάς. Δύο σκέλη, δεν χρειάζεται κόμμα. Ούτε κρύο ούτε ζέστη. Το ίδιο. Κόμματα αρχίζουμε και βάζουμε στις τρεις συνιστώσες («Ούτε μια γάτα, ούτε ένας σκύλος, ούτε ένα ποντίκι...») ή όταν οι ενδιάμεσες προτάσεις είναι παρενθετικές, π.χ. «ούτε μια στέρεη αστική τάξη, που είναι βέβαιο ότι θα προωθούσε την οικονομική της ανάπτυξη, ούτε…».

(β) Δεν είδα έμφαση του τύπου «not a single»· και δεν την είδα επειδή έγραφες «ούτε μια στέρεη αστική τάξη» — που θα μπορούσε να είναι «ούτε στέρεη αστική τάξη», αλλά σίγουρα δεν ήταν «ούτε μία στέρεη αστική τάξη». Δεν θα το είχα δει αν δεν υπήρχε θηλυκό.
Θα μπορούσες να απαλλαγείς από την όποια υποψία έμφασης ως εξής:
«Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία δεν ανέπτυξε ούτε στέρεη αστική τάξη που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ούτε κάποιο πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο».

Η αντιστροφή λειτουργεί, είναι από τα στριφογυρίσματα των όρων που κάνω κι εγώ για να ξεφεύγω από τον κορσέ της αγγλικής σύνταξης και να δίνω τις εμφάσεις που θέλω. Εξακολουθείς να μπορείς να απαλλαγείς από τα «μια» και «ένα»: «Το αποτέλεσμα ήταν ότι η Ισπανία ούτε στέρεη αστική τάξη ανέπτυξε που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ούτε καν κάποιο πολιτικό κέντρο μακράς πνοής, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, που να συντονίσει τον πολιτικό της βίο». Το «καν» είναι bonus, δεν υπάρχει στο αγγλικό και μπήκε ως εκ περισσού για να δείξει άλλη μια δυνατότητα που υπάρχει (άχρηστο εδώ, ίσως και λανθασμένο αν δείχνει κλιμάκωση στη θέση της απλής παράθεσης).

Μένει το θέμα της αναφορικής πρότασης:
Με κόμμα ή χωρίς; Αναφορική ή του αποτελέσματος;
Και ποια είναι η θέση τού «ανέπτυξε»; Υπάρχει και το απαίσιο: «... η Ισπανία ούτε στέρεη αστική τάξη που να προωθήσει την οικονομική της ανάπτυξη ανέπτυξε ούτε...».

Πολύχρονη/οι!
 

Zazula

Administrator
Staff member
Ευκαιρία να κάνω κι εγώ τη δημοσκόπησή μου: Όταν θέλετε να δηλώσετε την έμφαση κατά την ανάγνωση (να κατευθύνετε μαλλαλόγια τον αναγνώστη στο να διαβάσει με την έμφαση στο σωστό σημείο), χρησιμοποιείτε πλάγια γραφή ή όχι; [Στην αγγλική γραφή, όπου συχνά η πλάγια γραφή είναι δηλωτική ξενικών λέξεων, υπάρχει και η εναλλακτική για θέση τού σημείου έμφασης εντός αστερίσκων.]
 

nickel

Administrator
Staff member
Γρήγορη απάντηση: ναι, όταν δεν αρκεί η σύνταξη. Κατά κανόνα με πλάγια. Αποφεύγω τα κεφαλαία από τότε που το διαδίκτυο άρχισε να τα θεωρεί αγένεια. Οι αστερίσκοι ανήκουν στο αμορφοποίητο κείμενο, της γραφομηχανής ή του ηλεταχυδρομικού plain text. Και η υπογράμμιση επίσης ανήκει σε άλλους καιρούς.
 
@Zazula:
Ναι, κι εγώ με πλάγια. Το πρόβλημα είναι ότι αν γράφεις κάτι δικό σου, κάνεις ό,τι θέλεις. Αν μεταφράζεις όμως, και στο πρωτότυπο δεν έχει πλάγια, τα δικά σου πλάγια κάνουν μπαμ και μπορεί πιο εύκολα να θεωρηθούν υπερβολή από το διορθωτή, και να κοπούν. Αντιθέτως, μια πιο μακαρονική έκφραση για την πρόσδοση έμφασης, αλλά χωρίς πλάγια γράμματα, μπορεί μια διορθώτρια να την ενοχλήσει λιγότερο. Εξαρτάται βέβαια από το πρόσωπο.

@nickel:
α) δεν έχει σημασία αν σε ενόχλησε εσένα, αλλά αν μπορεί να πάρει στραβό δρόμο κάποιος τρίτος διαβάζοντάς το. Απ' τη στιγμή που μπαίνει κανείς σωστά στις ράγες του νοήματος, μετά δεν ενοχλεί τίποτα, το ξέρω· δεν συμφωνώ εν προκειμένω ότι αποκλείεται ένας επαρκής αναγνώστης να μπει σε λάθος ράγες (θεωρώ τον εαυτό μου επαρκή αναγνώστη, και όταν διορθώνω ένα μετάφρασμά μου κρίνω εξ ιδίων τα αλλότρια) με το επιχείρημα του 'μία' vs. 'μια', διότι
β) δεν συμφωνώ ότι η έμφαση είναι μόνο όταν γράφει 'μία' και όχι όταν γράφει 'μια': μπορεί κάλλιστα το "ούτε μια" να σημαίνει not a single·
γ) ωραία η πρότασή σου για απάλειψη του 'μια' και αντικατάσταση του 'ένα' με το 'κάποιο'· κι εγώ, μη νομίζεις ότι δεν κόβω τα περισσότερα ένας-μία-ένα, χωρίς πάντως να είμαι και αδυσώπητος εχθρός τους· απλώς, στη μέση της διόρθωσης σταμάτησα κι έγραψα αυτά που έγραψα, κυρίως για την αντιστροφή των όρων, γιατί στη βράση...πλέκεται το νήμα. Σίγουρα, η διόρθωση δεν ολοκληρώθηκε (άσε που θ' ακολουθήσει κι άλλη :mad:...)
 

nickel

Administrator
Staff member
Σίγουρα, η διόρθωση δεν ολοκληρώθηκε (άσε που θ' ακολουθήσει κι άλλη :mad:...)
Τελειώνει ποτέ; Αν δεν υπήρχαν οι προθεσμίες και άλλα τινά, ακόμα σ' εκείνο το πρώτο βιβλίο θα γυρίζαμε...

Συμφωνώ και με όλα τ' άλλα που λες: δεν είναι υπόθεση ενός αναγνώστη (ούτε μιας ή μίας αναγνώστριας). :)
 
Τελειώνει ποτέ; Αν δεν υπήρχαν οι προθεσμίες και άλλα τινά, ακόμα σ' εκείνο το πρώτο βιβλίο θα γυρίζαμε...

Ξύνεις πληγές.
 
Top