Πού πηγαίνει αυτός ο τόνος;

nickel

Administrator
Staff member
Το πού έπεφτε ο τόνος στα αρχαία είχε να κάνει με μακρόχρονες και βραχύχρονες συλλαβές. Κάποια στιγμή έπαψαν να ισχύουν τα μακρά και τα βραχέα, αλλά άφησαν την κληρονομιά τους σε διάφορες τονικές μας συνήθειες, π.χ. το δίκαιο, του δικαίου, η τελεία κ.λπ.

Πολλές φορές, όταν έχουμε να κάνουμε με λόγιους τονισμούς, μας καταλαμβάνει αμηχανία, νιώθουμε σαν καλεσμένοι σε επίσημο δείπνο που δεν ξέρουμε τι ακριβώς να κάνουμε με τα μαχαίρια και τα πιρούνια, και στο τέλος την κάνουμε την γκάφα.

Θα πάρω την περίπτωση του επιθέτου επιστάμενος, αλλά ελπίζω να σκεφτώ κι άλλες γκάφες που ανήκουν στην ίδια κατηγορία παρατονισμών εξαιτίας της λόγιας παράδοσης.

Στη δημοτική, τα επίθετα κλίνονται χωρίς να ανεβοκατεβαίνει ο τόνος, δηλ. επιστάμενος, επιστάμενου, επιστάμενο, επιστάμενοι, επιστάμενων, επιστάμενους / επιστάμενη, επιστάμενης, επιστάμενες / επιστάμενο, επιστάμενα (παραλείπω τα ευκόλως εννοούμενα). Στη λόγια κλίση, που παραμένει και πιο συνηθισμένη, ο τόνος κατεβαίνει όταν η λήγουσα είναι βραχύχρονη μακρόχρονη (–ου, –η, –ω): επισταμένου, επισταμένη, επισταμένων.

Το ΛΝΕΓ σαν να μη δέχεται τη μη λόγια κλίση: γράφει «επιστάμενος, επισταμένη, –ο». Το επίρρημα είναι επισταμένως, με τόνο κατεβασμένο λόγω του «ω». Στην «επισταμένη» και το «επισταμένως» πρέπει να αποδώσουμε τις γκάφες.

Η δημοτική σέβεται το κατέβασμα του τόνου στα επιρρήματα σε –ως· έτσι γίνεται η διάκριση από το επίθετο σε –ος, π.χ. ομολογουμένως, ενδεχομένως. Όταν όμως προτιμάμε το επίρρημα σε –α, πρέπει να θυμηθούμε πώς τονίζεται το επίθετο όταν η κατάληξη είναι βραχύχρονη (βραχύχρονο είναι το –α των επιρρημάτων). Το επίρρημα στη δημοτική είναι επιστάμενα και όχι *επισταμένα.

Δείτε τώρα πόσα λάθη έχουμε αν πιστέψουμε τα νούμερα του Altavista:

επιστάμενη έρευνα 13
επισταμένη έρευνα 775

επιστάμενες έρευνες 25
*επισταμένες έρευνες 348 (λάθος, αφού το «ε» είναι βραχύ)

επισταμένως 15.300
επιστάμενα 112
*επισταμένα 9.140

Γιά σκεφτείτε κι εσείς κανέναν τέτοιο παρατονισμό.

................................................................................................................
Το λήμμα στο ΛΚΝ κάνει καλά που γράφει «και επισταμένη».

επιστάμενος -η -ο θηλ. και επισταμένη : που γίνεται λεπτομερώς, σε βάθος και πολύ προσεκτικά: ~ έλεγχος. Απατείται (sic) επισταμένη έρευνα / μελέτη της υποθέσεως. επισταμένως EΠIPP: O γιατρός εξέτασε ~ τον ασθενή. [λόγ. < αρχ. ἐπιστάμενος ‘που ξέρει, επιδέξιος’• λόγ. < αρχ. ἐπισταμένως]
 
Last edited:
Στη λόγια κλίση, που παραμένει και πιο συνηθισμένη, ο τόνος κατεβαίνει όταν η λήγουσα είναι βραχύχρονη (–ου, –η, –ω): επισταμένου, επισταμένη, επισταμένων.

Νομίζω ότι τα -ου, -η, -ω είναι μακρόχρονα, δεν είναι; Έτσι τα θυμάμαι από το γυμνάσιο.
 

nickel

Administrator
Staff member
Νομίζω ότι τα -ου, -η, -ω είναι μακρόχρονα, δεν είναι; Έτσι τα θυμάμαι από το γυμνάσιο.
Φυσικά. Αυτά παθαίνεις όταν γράφεις και βλέπεις ποδόσφαιρο την ίδια ώρα. Πάω να το διορθώσω.
 

nickel

Administrator
Staff member
Έτσι γράφτηκε στην ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού και έτσι αναπαράγεται στις ιστοσελίδες των εφημερίδων:

Παραδόθηκε σήμερα, Τρίτη 25 Μαΐου 2010, στον Υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Παύλο Γερουλάνο το πόρισμα του κλιμακίου που όρισε ο Υπουργός προκειμένου να διενεργήσει επισταμένο έλεγχο στο σύνολο των αιτήσεων και των δικαιολογητικών όλων των υποψηφίων για πρόσληψη στην ΙΖ ΕΠΚΑ, καθώς και στη μοριοδότηση και στα τελικά αποτελέσματα του διαγωνισμού.


Για στατιστικά, Altavista:
*επισταμένο έλεγχο 1.150 (επιμένει ότι είναι 980 όταν έχει σταματήσει να σου δείχνει στα 102)
επιστάμενο έλεγχο 29
*επισταμένος έλεγχος 51
επιστάμενος έλεγχος 32
*επισταμένος 263
επιστάμενος 315


Θα μιλήσουμε για επανάσταση στην τεχνολογία των μηχανών αναζήτησης όταν θα μπορούμε να εμπιστευτούμε τους αναφερόμενους αριθμούς ευρημάτων.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Το νήμα για τα *δεδόμενα, εδώ είναι;
(Δεν πιστεύω την AltaVista που ισχυρίζεται ότι βρίσκει μόνο 263 αποτελέσματα).

Αλλά επειδή η γενική των δεδομένων γέννησε τα *δεδόμενα, η γενική τους ποια θα είναι; Μα φυσικά, των *δεδόμενων (μόνο --μόνο;-- 62 φορές στην AltaVista).

Α, κι αν βρεθήκατε εδώ κατά λάθος, το σωστό είναι: τα δεδομένα... :)

Αλλά δεν σκοπεύω να πιάσω τώρα τα διδόμενα, βέβαια...
 

nickel

Administrator
Staff member
Τελικά και προσεκτικές πένες την πατάνε, πιθανότατα από το φόβο του -ως. Εδώ η Ξένια Κουναλάκη στην Καθημερινή:

Στις αρχές του καλοκαιριού, 241 προσωπικότητες από τον χώρο του σινεμά ζητούσαν επισταμένα :mad1: την παραμονή του Καραντινάκη στη θέση του.
http://www.kathimerini.gr/789954/opinion/epikairothta/politikh/o-kynodontas-twn-tainiwn-mas
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Μπορεί και να είναι απλό τονικό, αν π.χ. έγραφε επιστάμενα.
 

CoastalFog

New member
Actually, there's another, perhaps more serious problem with that phrase.

Ζητούσαν επισταμένως...Huh? What's that supposed to mean? Asking extensively?
Did she mean to say... ζητούσαν επίμονα/επιμόνως?

Sounds like the perfect malapropism.
As Archie Bunker (All in the Family) said, "Patience is a virgin," when he meant to say "Patience is a virtue."
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
επιστάμενος = σε βάθος, λεπτομερώς (ΛΚΝ)

Εδώ, μάλλον «μετά λόγου γνώσεως» θα εννοούσε. Ίσως.
 

nickel

Administrator
Staff member
Ζητούσαν επισταμένως...Huh? What's that supposed to mean? Asking extensively?
Did she mean to say... ζητούσαν επίμονα/επιμόνως?

Αυτή την απορία την είχα κι εγώ αλλά ξέχασα να τη βάλω. Θεώρησα ότι εννοούσε «επίμονα».
 
Top