Παγίδες στη μετάφραση

[gregery]

Τα πράγματα είναι πολύπλοκα και δύσκολα και συχνά οδηγούν σε τραγελαφικές καταστάσεις.
Χθες έβλεπα τη διάσημη ιατρική σειρά House όπου έκπληκτος διαβάζω στους υπότιτλους τον γιατρό να έχει δώσει εντολή στους υφιστάμενους του να χορηγήσουν στην ασθενή "εντερικούς διεγέρτες". Φυσικά επρόκειτο για "colony stimulating factor" που μεταφράζεται ως "παράγων διέγερσης αποικίας" ή καλύτερα "παράγων διέγερσης λευκών αιμοσφαιρίων". Όσο και αν γέλασα, καταλαβαίνω ότι ακόμα και άνθρωποι που γνωρίζουν (σίγουρα στη συγκεκριμένη σειρά δε χρησιμοποιούν μεταφραστές της πλάκας. Υπάρχει κάποιου είδους επιστημονική επιμέλεια) μπορεί να κάνουν λάθη που είναι ικανά να σε εκθέσουν. Τα πράγματα είναι τόσο πολύπλοκα πια που χρειάζεται υψηλή εξειδίκευση. Από την άλλη βέβαια, τόσα λεφτά έχει βγάλει το κανάλι από τη συγκεκριμένη σειρά. Θα μπορούσε να συμβουλευτεί κάποιον πιο ειδικό.

[Zathrin1992]

Σε αυτό φίλε μου έχεις δίκιο...Ωστόσο, μην ξεχνάς πως δεν είναι δυνατό να επικρίνουμε ένα έργο σαν αυτό των υποτιτλιστών...Τέλος Πάντων...Τι γίνεται όμως αν δεν είσαι ειδικός σε μια μετάφραση που έχει να κάνει με παμπς;
Σου θέτω το εξής:αν δεν έχεις επισκεφτεί μια παμπ,πώς θα μετέφραζες το galleried coaching inn, από τη στιγμή που δεν έχεις καμιά απολύτως εμπειρία παρά το γεγονός ότι έχεις πάει κάμποσες φορές στο Λονδίνο...;
Με κάθε σεβασμό...

[Alexandra]

Καλώς όρισες, Zathrin1992.

Νομίζω ότι το ερώτημά σου πρέπει να τεθεί στο English-Greek queries, δηλαδή σου συνιστώ να το βάλεις. Δεν κρύβει παγίδα, είναι κάτι που προφανώς ο μεταφραστής δεν μπορεί να το ξέρει από την εμπειρία του και το ερευνά, και δόξα τω Θεώ υπάρχουν πληροφορίες στο ίντερνετ -- άσε που υπάρχουν και τα φόρουμ των συναδέλφων για να ρωτήσουμε τη γνώμη τους και να ζητήσουμε τα φώτα τους. Όσο για το αν πρέπει να το ξέρει κάποιος που έχει πάει κάμποσες φορές στο Λονδίνο, γιατί να το ξέρει; Απ' ό,τι βλέπουμε, στο Λονδίνο υπάρχει ένα και μοναδικό τέτοιο, το George Inn, άρα δεν είναι δεδομένο ότι πρέπει να το έχεις συναντήσει στις επισκέψεις σου.

[unique]

Παρεμπιπτόντως το "circuit breaker" δεν είναι "διακόπτης" αλλά αυτόματη ασφάλεια. Αν αντί για ωστήριο διαθέτει μηχανισμό ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως διακόπτης τότε λέγεται "ασφαλειοδιακόπτης". Είναι οι γνωστές αυτόματες ασφάλειες των σπιτιών. Για τον απλό διακόπτη χρησιμοποιείται το "switch".

[unique]

Επίσης, το "stringer" στην αεροπορική ορολογία είναι "δοκίδα επικαλύψεως".

[Zazula]

Παρεμπιπτόντως το "circuit breaker" δεν είναι "διακόπτης" αλλά αυτόματη ασφάλεια. Αν αντί για ωστήριο διαθέτει μηχανισμό ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως διακόπτης τότε λέγεται "ασφαλειοδιακόπτης". Είναι οι γνωστές αυτόματες ασφάλειες των σπιτιών. Για τον απλό διακόπτη χρησιμοποιείται το "switch".

Αντιγράφω αυτά που έγραψα στο αρχικό σημείωμα: «Αν ανατρέξει σε κάποια ορολογική βάση, θα βρει την απόδοση "διακόπτης κυκλώματος"». Το αποτέλεσμα αναζήτησης στην ορολογική βάση Teleterm:

Επίσης, το "stringer" στην αεροπορική ορολογία είναι "δοκίδα επικαλύψεως".

Έτσι είναι, αλλά στο παράδειγμα έγινε χρήση συγκεκριμένου τεχνικού λεξικού και μεταφέρθηκαν στο κείμενο ακριβώς οι αποδόσεις που δίνονταν σε αυτό το λεξικό (Ανοίγει ένα τεχνικό λεξικό και βλέπει κλπ)· δεν επιχειρήθηκε να δοθούν αποδόσεις για όλες τις σημασίες τού stringer.

[unique]

Η Τeleterm είναι γνωστή για την "περίεργη απόδοση" ορισμένων όρων. Μπορείτε να δείτε την αρχή λειτουργίας του CB στη Wiki. Αν έχει κανείς αμφιβολία μπορεί να τον κοιτάξει και στο αγγλοελληνικό λεξικό αεροπορικών όρων του Γούλιου, ή να τον ψάξει ως «ασφαλειοδιακόπτη» στο Google. Τα κόκκινα κουμπάκια δεν τα τραβάει ο πιλότος, πετάγονται μόνα τους όταν περάσει μέσα από το CB ρεύμα υψηλότερης τιμής από την ονομαστική του. Ένας κοινός διακόπτης δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Κατά συνέπεια εάν αποδοθεί απλά ως “διακόπτης” χάνεται τελείως το νόημα. Ζητώ πάντως συγγνώμη αν τα παραπάνω θεωρήθηκαν ως μομφή, ασφαλώς δεν είχα τέτοια πρόθεση.

[Palavra]

Θα ήθελα να προτείνω να ανοίξουμε ξεχωριστά νήματα για τη συζήτηση του κάθε όρου, γιατί βαραίνει αυτό εδώ το νήμα.

[unique]

Να προσθέσω ακόμη ότι στα ηλεκτρολογικά σχέδια το σύμβολο του CB είναι τελείως διαφορετικό από αυτό του κοινού διακόπτη.

[Zazula]

Θα ήθελα να προτείνω να ανοίξουμε ξεχωριστά νήματα για τη συζήτηση του κάθε όρου, γιατί βαραίνει αυτό εδώ το νήμα.

Πιστεύω ότι η συζήτηση που άνοιξε είναι καλό να μείνει εδώ διότι, τουλάχιστον όσον αφορά εμένα, σχετίζεται με τη μεθοδολογική προσέγγιση σε θέματα μεταφραστικής απόδοσης και όχι με κάποια συγκεκριμένη απόδοση που χρησιμοποιείται στα παραδείγματα. Αυτονόητο είναι πως, εάν κατά τη συζήτηση ανακύψει και κάποιο ζήτημα για την απόδοση συγκεκριμένου όρου, το σωστό θα είναι να ανοιχθεί ξεχωριστό νήμα κατά περίπτωση.

Η Τeleterm είναι γνωστή για την "περίεργη απόδοση" ορισμένων όρων. Μπορείτε να δείτε την αρχή λειτουργίας του CB στη Wiki. Αν έχει κανείς αμφιβολία μπορεί να τον κοιτάξει και στο αγγλοελληνικό λεξικό αεροπορικών όρων του Γούλιου, ή να τον ψάξει ως «ασφαλειοδιακόπτη» στο Google. Τα κόκκινα κουμπάκια δεν τα τραβάει ο πιλότος, πετάγονται μόνα τους όταν περάσει μέσα από το CB ρεύμα υψηλότερης τιμής από την ονομαστική του. Ένας κοινός διακόπτης δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Κατά συνέπεια εάν αποδοθεί απλά ως “διακόπτης” χάνεται τελείως το νόημα. Ζητώ πάντως συγγνώμη αν τα παραπάνω θεωρήθηκαν ως μομφή, ασφαλώς δεν είχα τέτοια πρόθεση.

Φυσικά και η παρέμβασή σου, unique, ούτε σαν μομφή εκλήφθηκε ούτε, πολύ περισσότερο, θεωρήθηκε ανεπιθύμητη. Είμαστε ένα φόρουμ όπου επαγγελματίες, δάσκαλοι κι εργάτες τής γλώσσας, καθώς κι εραστές ή απλοί χρήστες της, μπορούν ν' ανοίξουν και ν' αναδιφήσουν όλα τα θέματα που τους κινούν το ενδιαφέρον, χωρίς αγκυλώσεις ή άλλες στρεβλώσεις. Κι άλλωστε στη Λεξιλογία μπορεί ο καθένας ανεξαιρέτως να πει τη γνώμη του τεκμηριωμένα, χωρίς να θεωρείται a priori ότι ορισμένοι είναι αλάνθαστοι ή/και υπεράνω κριτικής (ίσως γι' αυτό και να μας αποφεύγουν όσοι θέλουν να προστατεύουν την αυθεντία τους με το να απαιτούν να αντιμετωπίζονται ως ιερές αγελάδες — αλλά αυτό είναι άλλου παπά ευαγγέλιο). Ας τα πιάσουμε όμως ένα-ένα τα θέματα που ανοίγεις:

Πρώτον, γράφεις ότι «η Teleterm είναι γνωστή για την "περίεργη απόδοση" ορισμένων όρων». Μπορεί να έχεις δίκιο στην παρατήρησή σου, αλλά αποτελεί σφάλμα λογικής το να την επεκτείνεις σε γενικό συμπέρασμα (δηλ. αφού η Teleterm αποδίδει περίεργα κάποιους όρους, τότε συνεπάγεται ότι όλοι οι όροι στην Teleterm έχουν αποδοθεί περίεργα κι επομένως είναι άχρηστοι). Άλλωστε στην Teleterm καταγράφεται και όλη η ορολογία που χρησιμοποιεί επισήμως ο ΕΛΟΤ, οπότε δεν είναι και τόσο εύκολο να την αποφεύγεις πάντα. Αλλά, είπαμε: Η ορολογία που αποθησαυρίζεται στην Teleterm έχει αναμφισβήτητα κάποια ορολογικά κι επιστημονικά ερείσματα (δηλ. ακόμη κι αν διαφωνούμε σε συγκεκριμένες αποδόσεις, οφείλουμε κι εμείς αντιστοίχως να χρησιμοποιήσουμε τα διεθνώς εδραιωμένα ορογραφικά και οροδοτικά κριτήρια και κανόνες προκειμένου να καταλήξουμε σε κάποια αντιπρόταση), αποτελεί προϊόν εργασίας ομάδων από ειδικούς τού συγκεκριμένου πεδίου, χρησιμοποιείται στις ελληνικές προδιαγραφές και —το κυριότερο— είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αντίστοιχο εννοιολογικό ορισμό. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικότατο διότι στην επιστημονική ορολογία καθεμία έννοια ενός πεδίου έχει (ιδανικά) και ακριβώς έναν όρο που την περιγράφει. Συνώνυμα δεν υφίστανται ή, στις σπάνιες περιπτώσεις που γίνονται αποδεκτά, νοούνται ως ομώνυμα. Ο επίσημος ορισμός τής έννοιας (κατά προτίμηση από κάποια προδιαγραφή) είναι και ο ορισμός τού όρου. Μικρές σημασιακές αποχρώσεις, οι οποίες στο γενικό λεξιλόγιο ή σε χαλαρή ορολογικά αντιμετώπιση περνούν στο ντούκου και δεν απασχολούν τους χρήστες τής γλώσσας (ακόμη κι όταν αυτοί είναι ειδικοί τού πεδίου), σε αυστηρό ορολογικά περιβάλλον έχουν μεγάλη σημασία — κι ο μόνος ασφαλής τρόπος για να γνωρίζουμε το «τι δηλώνει τι» είναι μέσω των αντίστοιχων ορισμών (πράγμα που οι ορολογικές βάσεις και θησαυροί διασφαλίζουν). Για να χρησιμοποιήσω έναν όρο τού παραδείγματος που μας απασχόλησε, όταν τα έλεγα με τον αείμνηστο Γούλιο αρχικά στη Μονάδα και κατόπιν στον ΕΣΜΑ και την ΕΑΒ μπορεί μεταξύ τυρού και αχλαδίου να βάζαμε stringers και longerons στο ίδιο καζάνι, αλλά όταν η συζήτηση απαιτούσε ακρίβεια ή έπρεπε να συνταχθεί κάποια έκθεση δομικής ακεραιότητας ή πόρισμα διερεύνησης τότε οι όροι αντιμετωπίζονταν με εξαιρετική προσοχή και με σεβασμό στις μεταξύ τους διαφορές (όσο μικρές κι αν αυτές ενδεχομένως φάνταζαν σε έναν μη ειδικό).

Επειδή διαβάζω τα όσα πολύ σωστά γράφεις και διαγιγνώσκω την αγωνία σου να μην θεωρηθεί ότι circuit breaker = διακόπτης, να σου υπενθυμίσω (ή να σου το επισημάνω, αν δεν το πρόσεξες) ότι πουθενά δεν δίνεται παραπάνω κάποια τέτοια αντιστοίχιση· εκείνο που λέμε είναι ότι η "επίσημη" απόδοση του circuit breaker είναι διακόπτης κυκλώματος. Και η απόδοση αυτή δεν αποτελεί αποκλειστικότητα της Teleterm (για να το δέσω με όσα προαναφέραμε) — τη δίνει και το έγκριτο Lexicon (4γλωσσο λεξικό επιστημονικών & τεχνικών όρων — γενικά θεωρείται ότι αντικατοπτρίζει τις κυρίαρχες αποδόσεις στο ΑΠΘ, όπου και γεννήθηκε), έτσι ακριβώς δίνεται και στο Λεξικό Αεροναυπηγικών Όρων ΤΕΕ, όλες οι αποδόσεις στην ΙΑΤΕ γύρω από το διακόπτης περιστρέφονται, την περιέχει ο Κανονισμός 105 ΟΕΕ/ΕΕ (όπου όμως υπάρχει και ένα χοντρό λάθος: το fuse αποδίδεται πυροσωλήνας αντί του ορθού ασφάλεια τήξεως) κλπ. Δεν είπε κανείς ότι τα breakers τα τραβάει ο χειριστής έξω, αλλά δεν είναι μόνον αυτή η σημασία τής λέξης διακόπτης· η ουσία είναι ότι όταν διαρρέονται από υπερβολικό ρεύμα τότε το κύκλωμα διακόπτεται. Δυστυχώς η ελληνική γλώσσα έχει έναν ρημάδη όρο, το διακόπτης, για να καλύψει και το switch και το interrupter και το breaker — στο ίδιο πεδίο! Συμβαίνει (επίσης: δυστυχώς) συχνά, και με άλλους όρους. Αλλά, από την άλλη, εφόσον οι ειδικοί τού πεδίου δέχονται ότι circuit breaker = διακόπτης κυκλώματος, δεν μπορούμε έτσι απλά να το βγάλουμε λάθος. Παραθέτω έναν ορισμό από εταιρικό γλωσσάρι (http://www.nigico.gr/index.php?optio...mid=84&lang=en):

Term	Definition
circuit breaker	Διακόπτης Κυκλώματος: Ένας ειδικά σχεδιασμένος διακόπτης, που χρησιμοποιείται για να ανοίγει το κύκλωμα σε περίπτωση υπερφόρτωσης. Η λειτουργία αυτή δεν βλάπτει το διακόπτη, εφόσον το ρεύμα κατά τη διάρκεια της υπερφόρτωσης, βρίσκεται εντός των ορίων του διακόπτη.

Υπάρχουν φυσικά κι άλλες όμοιες αντιστοιχίσεις, και μάλιστα από ανθρώπους τού χώρου (όχι ακαδημαϊκούς ή σε ψηλό ρέτζιστερ), αλλά είπαμε ότι εδώ δεν θα ασχοληθούμε με απόδοση συγκεκριμένων όρων (για την οποία οι συζητήσεις θα πρέπει να γίνονται ξέχωρα) — ωστόσο εντελώς ενδεικτικά βλ. κ. Λεξότυπο (http://metakrivias.com/easyconsole.c...d=314&wlang=en).

Επιστρέφουμε όμως, μετά απ' αυτήν τη μάλλον μεγαλούτσικη παρένθεση, στο προκείμενο: Το σημείο τού σημειώματος που μας έδωσε αφορμή για τούτη την κουβέντα σκοπό είχε να αναδείξει το ότι, ακόμη και στην περίπτωση που γνωρίζουμε την πλέον έγκυρη επιστημονικά απόδοση ενός όρου, είναι πολύ πιθανό να είναι σωστότερο το να μην τη χρησιμοποιήσουμε. Για να δανειστώ ένα παράδειγμα από τρέχουσες συζητήσεις στο φόρουμ, σε παραπέμπω στο work in the field: παρότι έχουμε υπόψη μας την ακριβή απόδοση, στη συγκεκριμένη περίπτωση και για τη συγκεκριμένη μετάφραση επιλέγουμε κάτι άλλο· κι ετούτο διότι δεν αρκεί για τη δημιουργία ενός σωστού μεταφράσματος η απλή συναρμογή αποδόσεων — κι όπως λέει ο nickel στο grassroots campaign: «Μην έχεις σε υπότιτλους ασυνήθιστα πράγματα χωρίς λόγο γιατί, αν κοντοσταθεί ο θεατής, θα χάσει την επόμενη φράση». Και το συγκεκριμένο παράδειγμα αφορούσε επίσης υποτιτλισμό. Τέλος θυμίζω ότι στην εν λόγω περίπτωση ο υποτιτλιστής έπρεπε να είχε κάνει τη σύνδεση breaker => circuit breaker, την οποία απέτυχε να κάνει και κατέληξε να γράψει «διασπαστής». Εάν είχε κάνει αυτό το βήμα, τότε θα ήταν στον σωστό δρόμο για να αναζητήσει κατόπιν και το πώς είναι καλύτερα να το αποδώσει στη συγκεκριμένη περίπτωση (εκλαϊκευτικό περιεχόμενο, μη ειδικό κοινό, υπότιτλοι) και να οδηγηθεί στο «ασφαλειοδιακόπτης» που είπε ο unique. Ή να βρει να ρωτήσει έναν πιλότο ή τεχνικό αεροσκαφών πώς τα λένε ετούτα τα πράγματα στην καθημερινή επικοινωνία τους, και να λάβει την απάντηση «ασφάλειες» που γράφτηκε παραπάνω.

Να προσθέσω ακόμη ότι στα ηλεκτρολογικά σχέδια το σύμβολο του CB είναι τελείως διαφορετικό από αυτό του κοινού διακόπτη.

Να επαναλάβω ότι η αυστηρή ορολογικά απόδοση του circuit breaker είναι διακόπτης κυκλώματος — όχι σκέτα διακόπτης. Επίσης, όπως βλέπουμε στον πίνακα με τα σχηματικά ηλεκτρολογικά σύμβολα (http://www.parcon.gr/electronics/howto/elehowto4.html), ο διακόπτης κυκλώματος (όπως αποδίδεται στον συγκεκριμένο πίνακα το circuit breaker) συμβολίζεται με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι ο διακόπτης. Βέβαια, το θέμα είναι ποιος διακόπτης, καθότι στον ίδιο πίνακα δίνονται έξι (ορισμένα απ' τα οποία διαφέρουν επίσης εντελώς μεταξύ τους) σύμβολα για ισάριθμους τύπους διακόπτη.