Από μένα για σένα, σχετικά με μένα

nickel

Administrator
Staff member
Έγινε εδώ η επισήμανση ότι στο Κόκκινο βιβλιαράκι του κειμενογράφου (σελ. 187) γράφει «μ’ εμένα, μ’ εσένα και όχι με μένα, με σένα».

Το πρόβλημα είναι παλιό και έχει να κάνει με την έκκρουση, την έκθλιψη και την αφαίρεση.

Αν δεν θυμάστε τι είναι έκθλιψη και αφαίρεση:
Έκκρουση είναι η συνάντηση δύο φωνηέντων στον προφορικό λόγο —το ένα στο τέλος μιας λέξης και το άλλο στην αρχή της επόμενης— όπου, για να αποφεύγεται η χασμωδία, το πιο ισχυρό φωνήεν διώχνει το λιγότερο ισχυρό, σύμφωνα με την ιεραρχία a, o, u, i, e (όπου τα «α» είναι το ισχυρότερο και το «ε» ή «αι» το πιο αδύναμο).

Το λιγότερο ισχυρό στο κακό αυτό συναπάντημα δεν προφέρεται («αποβάλλεται») (1) με έκθλιψη (φεύγει το τελικό φωνήεν της πρώτης λέξης, π.χ. μ’ άφησε) ή (2) με αφαίρεση (φεύγει το αρχικό φωνήεν της δεύτερης λέξης, π.χ. θα ’ρθει, του ’πα). Επίσης, όταν έχουμε όμοια φωνήεντα, χαμένο βγαίνει το πρώτο: συμβατικά γράφουμε με έκθλιψη (γι’ αυτό, απ’ όλους, μ’ έριξε). (Εξαίρεση είναι το και: αντί για κ’ γράφουμε κι, αφού έτσι προφέρουμε πριν από a, o, u.) Με την έκθλιψη και την αφαίρεση διατηρούμε, όταν γράφουμε, την προφορικότητα του λόγου, αλλά σε κείμενα πιο επίσημα τις αποφεύγουμε.


Ερχόμαστε τώρα στις προσωπικές αντωνυμίες:

Ξέρουμε ότι έχουν δυνατούς τύπους (εγώ, εμένα, εμείς, εμάς, εσύ, εσένα, εσείς, εσάς) και αδύνατους τύπους, άτονους και μονοσύλλαβους (μου, με, μας, σου, σε, σας). [Ας μην πιάσουμε το τρίτο πρόσωπο (αυτός, αυτού, του κ.λπ.), μια και δεν μας ενδιαφέρει εδώ.] Π.χ. Μου το είπε (αδύνατος τύπος). Εμένα το είπε (έμφαση, δυνατός τύπος).

Μετά από προθέσεις χρησιμοποιούμε τους δυνατούς τύπους. Ας πάρουμε για το πρόβλημά μας τις προθέσεις: χωρίς, σαν, για, από, με, σε. Αν γράψουμε χωρίς αφαίρεση ή έκθλιψη, θα γράψουμε: χωρίς εμένα, σαν εμάς, για εσένα, από εσάς, με εμένα, σε εσένα.

Τι λέει τώρα ο Τριανταφυλλίδης στη Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής (§725-6) (προσαρμόζω την ορθογραφία και μονοτονίζω):

Στην ποίηση, στο διάλογο της πεζογραφίας και σε φράσεις στερεότυπες συνηθίζονται, εκτός από τους τύπους με αρχικό ε: εγώ, εμένα, εμείς, εμάς· εσύ, εσένα, εσείς, εσάς και οι αντίστοιχοί τους χωρίς το αρχικό ε: γω, μένα, μεις, μας· συ, σένα, σεις, σας, ιδίως όταν προηγήθηκε λέξη που να τελειώνει σε δυνατότερο φωνήεν: τρέχα συ, φέρε το μένα, από μένα, για σένα, σένα το λέω.

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Οι αντωνυμίες που αρχίζουν από ε μπορούν να πάθουν αφαίρεση μόνο αν προηγείται λέξη που τελειώνει σε α, (ο) ή τονισμένο (έ). Στις αντωνυμίες που έπαθαν αφαίρεση δε σημειώνεται απόστροφος:
από μένα, για σένα, κατά σας, φεύγα συ, καλέ συ· αλλά σ’ εμένα, μ’ εσένα, μ’ εσάς, ούτ’ εγώ, δεν είμ’ εγώ, είσ’ εσύ, φύγετ’ εσείς.
Όταν προηγείται το και, μπορεί αυτό να γραφτεί και κι: κι εγώ, κι εμένα, κι εσείς.

Εφαρμόζονται, δηλαδή, οι κανόνες της έκθλιψης και της αφαίρεσης, μόνο που στην περίπτωση της αφαίρεσης «δε σημειώνεται απόστροφος». Βλέπουμε ότι ο κανόνας της Γραμματικής είναι πιο περίπλοκος από το «μ’ εμένα, μ’ εσένα και όχι με μένα, με σένα». Σύμφωνα με τον κανόνα, όταν στο Κόκκινο βιβλιαράκι (σ. 139) γράφει «Ζωή σε σας», το σωστό θα ήταν «Ζωή σ’ εσάς» — αλλά: 16 «Ζωή σ’ εσάς» στο διαδίκτυο και πάνω από 500 «Ζωή σε σας»... Βλέπετε, όταν μπαίνουν στο γραπτό λόγο μένα, μας, σένα, σας (όπου τα «μας» και «σας» είναι ήδη οι αδύνατοι τύποι), πόσο μπορεί να αντέξει αυτός ο κανόνας; Οι δυνατοί τύποι που προέκυψαν από την αφαίρεση (μένα, σένα, μας, σας), κυκλοφορώντας χωρίς απόστροφο, απέκτησαν αυτοτέλεια.

Η Άννα Ιορδανίδου στο νέο της βιβλίο Συνηθισμένες γλωσσικές απορίες έχει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση (μ' εμένα ή με μένα, σελ. 143):
Σύμφωνα με τη Μεγάλη Γραμματική Τριανταφυλλίδη «οι αντωνυμίες που αρχίζουν από ε μπορούν να πάθουν αφαίρεση μόνο αν προηγείται λέξη που τελειώνει σε α, ο ή τονισμένο έ»: από μένα, για σένα αλλά σ’ εμένα, μ’ εσένα. Στην πράξη δεν τηρείται αυτή η διάκριση και οι δύο σχηματισμοί χρησιμοποιούνται εναλλακτικά.

Ας έρθουμε ξανά στις προθέσεις εργασίας: χωρίς, σαν, για, από, με, σε. Ποιες επιλογές έχουμε;
  • χωρίς / σαν + εμένα / εσένα / εμάς / εσάς
    (δεν υπάρχει έκκρουση, αυτή είναι η μοναδική επιλογή)
  • για / από / με / σε + εμένα / εσένα / εμάς / εσάς
    (τα γράφουμε έτσι και έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο· αφήνουμε τον αναγνώστη να κάνει την έκκρουση)
  • για / από + μένα / σένα / μας / σας
    (η Γραμματική δεν έχει πρόβλημα)
  • μ’ / σ’ + εμένα / εσένα / εμάς / εσάς
    (η Γραμματική δεν έχει πρόβλημα, και η χρήση δεν θα τα στραβοκοιτάξει)
  • με / σε + μένα / σένα / μας / σας
    (η Γραμματική έχει πρόβλημα, η χρήση όχι)

Αν δεν είχε καεί ως τώρα ο κανόνας, 165.000 «σχετικά με μένα» (About me) (σε σύγκριση με 16 «σχετικά μ’ εμένα») έχουν κάνει πια τη «ζημιά» τους.
 

Inachus

Member
Η Άννα Ιορδανίδου στο νέο της βιβλίο Συνηθισμένες γλωσσικές απορίες έχει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση (μ' εμένα ή με μένα, σελ. 143):
Σύμφωνα με τη Μεγάλη Γραμματική Τριανταφυλλίδη «οι αντωνυμίες που αρχίζουν από ε μπορούν να πάθουν αφαίρεση μόνο αν προηγείται λέξη που τελειώνει σε α, ο ή τονισμένο έ»: από μένα, για σένα αλλά σ’ εμένα, μ’ εσένα. Στην πράξη δεν τηρείται αυτή η διάκριση και οι δύο σχηματισμοί χρησιμοποιούνται εναλλακτικά.
Το βέβαιο είναι ότι οι τύποι "μένα", "σένα" είναι δόκιμοι και για τη Μεγάλη Γραμματική Τριανταφυλλίδη (1941), αλλά με περιορισμούς.

"ή τονισμένο έ" : Γιατί λοιπόν θεωρείται μόνο το "μ' εσένα" σωστό και όχι το "με σένα"; Το "με" τονιζόταν με το πολυτονικό, που ίχυε, όταν εκδόθηκε η Γραμματική.
 
Top