Ποια είναι τα όρια στη χρήση λόγω της διάκρισης μεταξύ εύσημων και κακόσημων λέξεων;

Παίρνω αφορμή από δύο λέξεις (υπάρχουν βέβαια πολλές — ευελπιστώ πως θ' αναδειχθούν κι άλλες ανάλογες περιπτώσεις στο παρόν νήμα) για να ακούσω τη γνώμη σας (και την πρακτική που ακολουθείτε) όσον αφορά την τήρηση των (συχνά λεπτών) ορίων όταν μία λέξη έχει κατά κύριο λόγο θετική (εύσημη) ή αρνητική (κακόσημη) σημασιολογική απόχρωση και η χρήση για την οποία την προορίζετε δεν είναι ειρωνική (που θα δικαιολογούσε τη χρήση τής αντίθετης σημασίας στα πλαίσια της ειρωνείας).

δημιουργώ
Τα ΛΝΕΓ και ΛΣΓ τονίζουν σε σχετικό σημείωμα ότι η χρήση τού δημιουργώ ακολουθούμενου από αρνητικές καταστάσεις (προβλήματα, καταστροφές, εχθρούς, επεισόδια, εμπόδια, αναστάτωση, πανικό, υποψίες κλπ) είναι εσφαλμένη. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο προσεκτικός χρήστης τής γλώσσας θα επιλέξει, κατά περίπτωση, τα κάνω, γεννώ, προξενώ, προκαλώ. Όμως το ΝΕΛ δίνει σε μία σημασία τού δημιουργώ συνώνυμα τα προξενώ, προκαλώ (και δεν διαχωρίζει θετικές από αρνητικές σημασίες). Κανέναν διαχωρισμό στις σημασιολογικές αποχρώσεις δεν κάνει και το ΛΚΝ. Εσείς τηρείτε αυτήν τη διάκριση που υπογραμμίζουν τα ΛΝΕΓ/ΛΣΓ ή όχι; Ως επιμελητές, διορθώνετε ανάλογες χρήσεις; Ως υπεύθυνοι ενός style guide, την περιλαμβάνετε στις κατευθυντήριες οδηγίες σας;

θρυαλλίδα
Το ΛΝΕΓ λέει πως είναι αφορμή κυρίως για κάτι με αρνητικές επιπτώσεις. Το ΛΚΝ ομοίως: η αφορμή γεγονότος, κυρίως καταστρεπτικού. Το ΛΣΓ είναι απόλυτο: η αφορμή καταστρεπτικού γεγονότος. Στο ΝΕΛ η μεταφορική σημασία δεν λημματογραφείται. Μπορεί η θρυαλλίδα να χρησιμοποιηθεί και για την αφορμή μιας θετικής εξέλιξης; Δεδομένου ότι η θρυαλλίδα είναι μία σχετικά σπανίως χρησιμοποιούμενη λέξη (και σχεδόν τυποποιημένη σε ξύλινες δημοσιογραφικές και πολιτικές εκφράσεις), συνιστά ή όχι ακροβασία το να τη χρησιμοποιήσουμε με σημασία αντίθετη από εκείνη που είναι πολύ συνηθέστερη και τείνει να γίνει η μοναδική της (βλ. ΛΣΓ); Τι κάνετε και τι ενδεχομένως θα κάνατε αν είχατε σε κείμενο τη θρυαλλίδα για ένα θετικό γεγονός;

Να προσθέσουμε οπωσδήποτε στον γενικότερο προβληματισμό τη συζήτηση που είχε γίνει για το ελλοχεύω εδώ, αλλά και για το ευθύνεται στο μπλογκ του Σαραντάκου.

Και το ελέω, και το ελέω!

Και τα χάρις στον/στην και εξαιτίας του/της.
Τα έχω συναντήσει αρκετές φορές λάθος σε περιοδικά και εφημερίδες.

Σημερινό, από το Διαδίκτυο (για καλό το λέει...):

«Ο Προτάσοφ επίσης δεν ξεκίνησε την καριέρα του στον Ολυμπιακό; Από σκάουτερ τον έκανε πρώτο προπονητή ο Κόκκαλης κι έκτοτε ο Όλεγκ πήγε και δούλεψε και στη Ρουμανία και στην Ουκρανία και στη Ρωσία. Κι όχι σε ομάδες της πλάκας. Κατέληξε δε τώρα στον Ηρακλή, που επίσης είναι ένας αξιοπρεπής σύλλογος στο ελληνικό πρωτάθλημα.»

Νομίζω ότι όλα αυτά είναι πολύ σχετικά. Η φράση "δημιουργώ προβλήματα" π.χ. είναι λάθος; Ίσως το "προξενώ προβλήματα" να είναι κάπως καλύτερη, αλλά δεν θα την χαρακτήριζα λάθος.

Ιδιαίτερα τα "δημιουργώ προβλήματα, εχθρούς και υποψίες" είναι αρκετά συνηθισμένα. Νομίζω ότι θα το 'γραφα έτσι.

Το ακόλουθο δεν γνωρίζω αν είναι λανθασμένη χρήση (από παρανόηση), καταχρηστική χρήση ή νέα σημασία, αλλά πάντως το βλέπω πολύ συχνά: ας όψεται με σημασία «έχε χάρη» ή κάτι παρόμοιο. Στα λεξικά πάντως το «ας όψεται» λημματογραφείται με τη σημασία «απ' το Θεό να το 'βρεις» ή τελοσπάντων κάτι βαρύτερο απ' το «έχε χάρη».
ας / να όψεται ή ας / να όψεσαι, ας έχει(ς) επίγνωση του κακού που έκανε(ς) και ας τιμωρηθεί(ς) από το Θεό.

Zazula said:

Το ακόλουθο δεν γνωρίζω αν είναι λανθασμένη χρήση (από παρανόηση), καταχρηστική χρήση ή νέα σημασία, αλλά πάντως το βλέπω πολύ συχνά: ας όψεται με σημασία «έχε χάρη» ή κάτι παρόμοιο. Στα λεξικά πάντως το «ας όψεται» λημματογραφείται με τη σημασία «απ' το Θεό να το 'βρεις» ή τελοσπάντων κάτι βαρύτερο απ' το «έχε χάρη».
ας / να όψεται ή ας / να όψεσαι, ας έχει(ς) επίγνωση του κακού που έκανε(ς) και ας τιμωρηθεί(ς) από το Θεό.

Click to expand...

Το "ας όψεται ο τάδε που" το ακούω/διαβάζω (και το λέω) με την ένννοια Φταίει ο τάδε που ή Το κρίμα στο λαιμό του και μακάρι από κάπου να το βρει, π.χ.
Ας όψονται τα golden boys που καταντήσαμε έτσι...
ή
Ας όψεται ο Ζάζουλας που πήρε τον Core i7 975EE, εφτά Χ25-Μ σε RAID5, δύο GTX295 για Quad-SLI και 6x2GB DDR3-2000 CL7 και τώρα δεν έχουμε να φάμε...;)
Οπωσδήποτε κακόσημο, δηλαδή, κι ο ορισμός που παραθέτεις είναι απόλυτα εύστοχος, κττμγ.

Από βαθιά μελαχρινές προέρχονται οι πληγές μου·
ας όψοντ' όλες οι ξανθές που δε με θέλουν, Θε μου!

Ο ορισμός που παρέθεσα είναι αυτός που έχουν τα λεξικά, αλλά εγώ διαβάζω πάρα πολλά τού τύπου «ας όψεται η αργία τού Αγίου Πνεύματος (για την αποχή)» κλπ.

Νομίζω ότι το συγκεκριμένο προς αλλαγή/προσθήκη χρήσης οδεύει, πάντως.

Zazula said:

Ο ορισμός που παρέθεσα είναι αυτός που έχουν τα λεξικά, αλλά εγώ διαβάζω πάρα πολλά τού τύπου «ας όψεται η αργία τού Αγίου Πνεύματος (για την αποχή)» κλπ.

Click to expand...

Palavra said:

Νομίζω ότι το συγκεκριμένο προς αλλαγή/προσθήκη χρήσης οδεύει, πάντως.

Click to expand...

Με δεδομένα αυτά που λες, Ζάζουλα, μάλλον έχει δίκιο η Palavra, σ' αυτές τις περιπτώσεις δηλαδή επεκτείνεται η χρήση του, παραμένοντας πάντως αρνητική/κακόσημη.