ορθοπαιδική ή ορθοπεδική; Σε αναζήτηση μιας συμβιβαστικής λύσης

nickel

Administrator
Staff member
Έχει χυθεί πολύ ψηφιακό μελάνι από τότε που οι ορθοπεδικοί αποφάσισαν να αλλάξουν τις ταμπέλες τους (αν και, όπως εύστοχα έχει πει ο φίλος μου ο Μπάμπης, δεν έχει δει κανένα γιατρό να γίνεται «γιατρός» — όλοι «ιατρός» έχουν στην ταμπέλα τους). Δεν τις άλλαξαν όλοι, όλες. Ο Μπουκάλας (στην παρουσίαση του βιβλίου του Σαραντάκου στον Ιανό) είχε αναφερθεί στο γείτονά του, που έχει μια παλιά ταμπέλα με «ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΟΣ» στη μια πλευρά του κτιρίου, και μια πιο καινούργια με «ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΟΣ» στην μπροστινή. Υπάρχει και η εκδοχή 40άκου, «ορθοπ*δικός», μόνο που δεν πιάνει ακόμα ολόσωστα ευρήματα στο Γκουγκλ.

Για να μη χύσω περισσότερο μελάνι, θα περιοριστώ στην παρουσίαση του θέματος στο ΛΝΕΓ, που είναι σύντομη, σαφής και ακριβής.

ορθοπαιδική ή ορθοπεδική; Τον όρο ορθοπαιδική έπλασε το 1741 ο Γάλλος γιατρός Nicolas Andry (1658-1742), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, στο έργο του Traité d'orthopédie ou l'art de prévenir et corriger dans les enfants les difformités du corps (Πραγματεία περί ορθοπαιδίας ή προλήψεως και θεραπείας των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά). Ας σημειωθεί ότι το γαλλικό é αποδίδει το ελληνικό αι: pédagogie = παιδαγωγική, pédiatrique = παιδιατρική, péderastie = παιδεραστία κ.ά. Το 1771 πλάστηκαν και οι όροι orthopédique (ορθοπαιδικός) και orthopédiste (ορθοπαιδικός γιατρός). Όπως είναι φανερό, ο όρος πλάστηκε από τον Andry, για να δηλώσει τη διόρθωση σωματικών δυσπλασιών τού παιδιού: orthopédie < ορθο- + παιδ- + -ία. Όλο το έργο, άλλωστε, του Andry περιείχε γενικές οδηγίες και γνώσεις για «τροφούς» και «παιδαγωγούς». Κατ’ επέκτασιν, ο όρος χρησιμοποιήθηκε εν συνεχεία και για ενηλίκους. Η ετυμολογία αυτή είναι ευρύτερα αποδεκτή, γι' αυτό και στην Αγγλική ο όρος orthopaedics (από το orthopédie) τείνει να επικρατήσει. Πώς, όμως, προήλθε ο όρος ορθοπεδική με -ε-; Ο όρος αυτός οφείλεται σε παρετυμολογική σύνδεση τής λέξης είτε με το pes, pedis «πόδι» τής Λατινικής είτε με το ελληνικό πέδη (πβ. χειρο-πέδη, τροχο-πέδη), οπότε ορθοπεδική είναι το «να ορθώνεις (τα οστά) με πέδες» (με δεσμά / επίδεση / επιδέσμους κ.τ.ό.). Άρα η ετυμολογικά (σύμφωνα με την προέλευση τής λέξης) ορθή γραφή είναι το ορθοπαιδική, όσο και αν η ορθοπαιδική δεν είναι μόνο για παιδιά. Σε αυτήν προσκρούει η γραφή που εσφαλμένα επικράτησε, το ορθοπεδική. Ορθότερος και από τους δύο όρους θα ήταν το παιδορθωτική ή, έστω, το πεδορθωτική. Όπως και ο σωστός όρος θα ήταν οδοντορθωτική και όχι ορθοδοντική!
Ως προς τον όρο λογοπεδική, που άρχισε να χρησιμοποιείται τελευταία αντί τού λογοθεραπεία, πρόκειται περί τερατογενέσεως, αφού σημαίνει «χρησιμοποιώ πέδες (“δεσμά”), για να θεραπεύσω τον λόγο»!


Όσοι ξέραμε αγγλικά, γνωρίζαμε όλα αυτά τα χρόνια και το «λάθος», το οποίο εκτός από γνωστό ήταν και συγγνωστό, ίσως και εσκεμμένο, γιατί κανένας ορθοπεδικός δεν ήθελε να θεωρηθεί ότι δούλευε μόνο για παιδιά. Και, αν είναι να γίνει διόρθωση, γιατί δεν κάνανε μια γερή λεξορθωτική μια και καλή, αφού τα σκίσαν τα πτυχία και αλλάξανε τις κάρτες έτσι κι αλλιώς; (Οστορθωτική, ας πούμε...)

Γράφει ο Σαραντάκος:
Στο βιβλίο απέφυγα να γράψω για τους ορθοπαι/εδικούς διότι το κουτάκι περιέχει, όπως έχω γράψει με άλλη ευκαιρία, μαύρα σκουλήκια με νύχια γαμψά. Είναι θέμα που για άγνωστο λόγο προκαλεί οξυμένα πάθη, έχει διχάσει την Ελλάδα και σαν οπορτουνιστής που είμαι δεν ήθελα να χάσω το μισό αναγνωστικό κοινό μου, γιαυτό και δεν το έβαλα στο βιβλίο. Πάντως, θα αναφερθώ στο θέμα στις επόμενες μέρες με αφορμή κάτι άλλο. Δεν είναι μόνο μπαμπινιωτική χειρ, Μαρία. Ο σύλλογος ορθοπ*δικών ζήτησε γνωμοδότηση από τρεις: Μπαμπινιώτη, Χριστίδη, Πετρούνια, και οι δύο πρώτοι πρόκριναν το “αι”. Εγώ, τιμώντας τη μνήμη του Χριστίδη, γράφω “αι” ή μάλλον θα έγραφα “αι” αν χρειαζόταν ποτέ να γράψω τη λέξη ουδέτερα. Όταν αναφέρομαι στη διαμάχη, μ’αρέσει να βάζω και αστερίσκο.

Και τώρα τι θα κάνουμε δηλαδή; Αν δεν θέλουμε να τα χαλάσουμε με τη μια ή με την άλλη μερίδα, θα γράφουμε ορθοπαι/εδικός ή ορθοπ*δικός;

Η δική μου πρόταση είναι να γράφουμε (και να προφέρουμε) ορθοπαϊδικός. :inno:
Θα ξεκολλήσουμε από τα παιδιά και θα κρατήσουμε την εικόνα.

Με την ευκαιρία: φυσικοθεραπευτής και αθλητίατρος. Αυτά τα έχουμε εμπεδώσει, εντάξει; Και το φακελάκι με ένα λάμδα.
 
Last edited:

Zazula

Administrator
Staff member
Ως προς τον όρο λογοπεδική, που άρχισε να χρησιμοποιείται τελευταία αντί τού λογοθεραπεία, πρόκειται περί τερατογενέσεως, αφού σημαίνει «χρησιμοποιώ πέδες (“δεσμά”), για να θεραπεύσω τον λόγο»!
Εδώ πάντως το παιχνίδι ο κ. Μπαμπινιώτης φαίνεται να το έχει χάσει. Η προηγούμενη εβδομάδα ήταν αφιερωμένη στη λογοθεραπεία και, διαβάζοντας σχετικά δημοσιεύματα, διαπίστωσα ότι ο όρος έχει διαδοθεί πολύ (υπάρχει και Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών): http://www.google.com/search?q=λογο...-us&ie=UTF-8&oe=UTF-8&startIndex=&startPage=1
 

nickel

Administrator
Staff member
Ο καθηγητής Μπαμπινιώτης τα έγραφε αυτά ήδη το 1996, στη γνώμη προς τους οστορθωτικούς (οι τρεις γνώμες στο συνημμένο). Στο ΛΚΝ η logopédie είναι λογοπαιδεία. Στο ΛΝΕΓ ο logopède είναι λογοπαιδικός.

Αλλά ας το δούμε το θέμα πιο χαλαρά: η οστορθωτική δεν έχει να κάνει ούτε με τα παιδιά ούτε με τις πέδες ούτε με τα pedes. Οπότε ας το γράφουμε ο καθένας όπως θέλει, ορθοπεδική ή ορθοπαιδική, χωρίς να σκεφτόμαστε την προέλευση, όπως οι Αγγλοσάξονες γράφουν orthopedics ή orthopaedics χωρίς να νοιάζονται για την ετυμολογία. Είμαστε λιγότερο δημοκρατικοί από τους Αγγλοσάξονες;


Όταν τελειώσουμε με τα ιατρικά, μπορούμε να επανέλθουμε στο πολύ πιο ζουμερό ερώτημα: βατοπεδινός ή βατοπαιδικός;
 

Attachments

  • Orthopaedics.pdf
    113.3 KB · Views: 1,667
Last edited:

LostVerse

Member
Παλαιότερα είχα πέσει σε ένα εκτεταμένο άρθρο του Κώστα Πνευματικού για το θέμα αυτό με αρκετές πηγές.

Παραθέτω τον σχετικό σύνδεσμο: http://www.pneuma.gr/downloads/orthopedics.htm

Και σχετική κριτική: http://www.pneuma.gr/critics_all.htm

Μέχρι σήμερα συναντάω και τις δυο γραφές, και από όσους έχω ρωτήσει κανείς δεν είναι σίγουρος για την ετυμολογία. Ακόμα και οι ίδιοι οι γιατροί, παρόλο που υποστηρίζουν την μια ή την άλλη εκδοχή, δεν μπορούν να πουν με σιγουριά την προέλευση της.
 

nickel

Administrator
Staff member
Μέχρι σήμερα συναντάω και τις δυο γραφές, και από όσους έχω ρωτήσει κανείς δεν είναι σίγουρος για την ετυμολογία. Ακόμα και οι ίδιοι οι γιατροί, παρόλο που υποστηρίζουν την μια ή την άλλη εκδοχή, δεν μπορούν να πουν με σιγουριά την προέλευση της.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ως προς την ετυμολογία της λέξης. Θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει κανείς ως προς τη σκοπιμότητα της αλλαγής. Στο Orthopaedics.pdf που έχω πιο πάνω, δύο από τους τρεις γλωσσολόγους δεν παίρνουν σαφή θέση υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Και ο Βασίλειος Αργυρόπουλος, στη σελίδα http://vasargyr.blogspot.com/2008/05/27.html, γράφει:
Εφόσον είναι δεδομένο ότι συνδέεται ετυμολογικά με το παιδίον, η λέξη θα μπορούσε να γραφεί από όλους με -ε-, μόνο αν συμφωνούσαμε να ακολουθήσουμε στη γραφή της το κριτήριο της χρήσης (αυτό που υπαγορεύει να γράφουμε αγόρι και όχι αγώρι, μολονότι ανάγεται στο αρχ. ἄωρος) ή το κριτήριο της παρετυμολογικής γραφής (αυτό που οδηγεί στη γρ. πολυθρόνα αντί πολιθρόνα, από παρετυμολογική σύνδεση με τα πολύς και θρόνος, ενώ η λέξη προέρχεται από το ιταλ. poltrona).

Το γεγονός είναι ότι, καλώς ή κακώς, η ΕΕΧΟΤ γράφεται πια: «Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας».
 

LostVerse

Member
Αν είναι κάτι που έχω μάθει από την γλωσσολογία, είναι ότι λίγα πράγματα είναι αναμφίβολα και τίποτα δεν είναι μόνιμο. Πάντως είναι εκνευριστικό που δεν υπάρχει μια κοινή γραμμή. Οι μισοί γιατροί έχουν ταμπέλες με -αι και οι άλλοι μισοί με -ε. Μόνο το φακελάκι είναι κοινός παρονομαστής...
 

Zazula

Administrator
Staff member
Μέχρι να καταλήξουμε στην ορθογραφία, πάρτ' ένα βιντεάκι: :D
 

Thanasis_P

New member
Παρετυμολογώντας τη λέξη, πίστευα ότι προέρχεται από το "ορθός + πέδη" και έγραφα ορθοπεδικός. Μαθαίνοντας την ετυμολογία, πήγα να γράψω ορθοπαιδικός αλλά δε μου "έβγαινε". Όντας οπτικός τύπος, καθώς το είχα συνηθίσει μου φαινόταν παράδοξο (κάτι ανάλογο με την πολυθρόνα, που τώρα μαθαίνω την καταγωγή της λέξης).
Παραξενεύτηκα που δεν προτάθηκε κάποιος όρος όπως "οστεολόγος/οστεολογία" και καθιερώθηκε αυτός.

Είναι ενδιαφέρον να δούμε αν μπορούμε να το θεωρήσουμε ως αντιδάνειο και να το γράψουμε με την απλούστερη γραφή, αν και ο Μπαμπινιώτης διατυπώνει κάποιες ενστάσεις (στυλό, μοτοσυκλέτα). Εξάλλου τη μετατροπή του -αι- σε -ε- την έχουν ήδη πραγματοποιήσει οι Γάλλοι. Θα ήθελα την άποψή σας για την τελευταία σκέψη, αν στέκεται δηλαδή σαν επιχείρημα για τους γράφοντες με -ε-.
 

Zazula

Administrator
Staff member
Η ουσία είναι ότι και το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ δέχονται τους δύο τύπους (ορθοπεδικός / ορθοπαιδικός) ως ισότιμους.
 

Thanasis_P

New member
Η ουσία είναι ότι και το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ δέχονται τους δύο τύπους (ορθοπεδικός / ορθοπαιδικός) ως ισότιμους.

Αυτός υποθέτω είναι κι ένας από τους λόγους που ο nickel άνοιξε το νήμα. Κάτι τέτοιες ισοτιμίες δίνουν αφορμές για συζήτηση. Η αποδοχή της ισοτιμίας νομίζω ότι δεν είναι λύση στο "πρόβλημα".
 

Zazula

Administrator
Staff member
Προσωπικά πιστεύω ακριβώς το αντίθετο: Η ανοχή σε παράλληλους τύπους είναι το κλειδί για να πάψουμε επιτέλους ν' ασχολούμαστε με δευτερεύοντα και ν' αρχίσουμε να επικεντρωνόμαστε σε πιο ουσιώδη. Άσε που οι παράλληλοι τύποι εξουδετερώνουν μια και καλή τη στείρα λαθολογομανία και τον γλωσσικό δογματισμό που εστιάζει στην «ορθή ορθογράφηση» και τη λαθοθηρία. Παράδειγμα ζεύγους παράλληλων τύπων, το οποίο επίσης γίνεται ισότιμα αποδεκτό από ΛΚΝ & ΛΝΕΓ: ζωοφόρος & ζωφόρος. :)
 

Thanasis_P

New member
Δε διαφωνώ ότι χρειάζεται να ανεχόμαστε παράλληλους τύπους. Ειδικά από τότε που είδα πόσες λέξεις (πρέπει να) γράφονται με διαφορετικό τρόπο από τον συμβατικό (χωρίς να υπολογίσω μονολεκτικούς τύπους, τελικά ν κλπ), αποδέχτηκα αυτή την κατάσταση και δε θα διόρθωνα ποτέ ένα "οξείδιο" σε "οξίδιο" ή "ροδάκινο" σε "ρωδάκινο".
Αλλά πιστεύω ότι σ' αυτή τη σελίδα γίνεται πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση και για τέτοιους δευτερεύοντες κόμβους, όποτε τουλάχιστο το καλεί το νήμα.
 
Εδώ θα διαφωνήσω οριζοντίως και καθέτως, γιατί αφενός η ορθογραφία συχνά μεταδίδει πληροφορία, οπότε καλό είναι να τηρείται (καλά, στη δική μας περίπτωση η πληροφορία δεν έχει πια αξία αλλά ο κανόνας ισχύει), αφεδύο γιατί δεν συμφωνώ καθόλου με την άποψη που λέει ότι επειδή κάποιος κάποτε έκανε ένα λάθος και αργότερα τον μιμήθηκαν πολλοί, θα πρέπει σήμερα να το δεχτούμε ως σωστό, και αφετρία γιατί ούτε εσύ το πιστεύεις αυτό που λες: θα έγραφες ποτέ στο ίδιο κείμενο και τους δύο τύπους ανακατεμένους; στην ίδια πρόταση; Αν διόρθωνες το κείμενο κάποιου άλλου που το έκανε, δεν θα του έλεγες "Διάλεξε ένα και κράτα το"; Άρα, τι σόι ανοχή equal but separate είναι αυτή; :-) :-) :-)
ΥΓ: αυτά πάνε στο post του Ζαζ παραπάνω. Έχω κι ένα "αφετέσσερα", που αφορά στον μπελά του μεταφραστή που του ζητάνε να μεταφράσει σκόρπιες φράσεις και μετά ανακαλύπτει ότι τις έχουν κολλήσει σε κείμενο που χρησιμοποιεί τον άλλο τύπο από αυτόν που διάλεξε ο ίδιος, αλλά δεν είναι τόσο ισχυρό επιχείρημα οπότε δεν θα το αναφέρω :-D
 

Zazula

Administrator
Staff member
Dharvatis, το θέμα που αναδεικνύεις είναι διαφορετικό: Τα κείμενα απαιτούν εσωτερική συνέπεια (δλδ ένας τύπος σε περιπτώσεις διτυπίας) και κατά κανόνα ένας επαγγελματίας προσαρμόζεται στις επιταγές (σχετικά με προτιμώμενους τύπους κττ) που υπαγορεύει ο εκάστοτε οδηγός στιλ.
 

daeman

Administrator
Staff member
Εδώ θα διαφωνήσω εγώ οριζόντια και κάθετα*, διότι αφενός για να μεταδώσει η μία ορθογραφία τη μία πληροφορία, πρέπει πρώτα να έχουμε καταλήξει και συμφωνήσει σ' αυτή τη μία πληροφορία που θα μεταδώσει, αφεδεύτερου (γενική, γιατί διάκριση στο ένα μόνο; ) διότι συχνά, όταν τα ζαλίζουν πάρα πολύ και δεν καταλήγουν οι αρμόδιοι** - μία έτσι, την άλλη γιουβέτσι, την τρίτη κοκορέτσι - ο απλός χρήστης της γλώσσας πολλές φορές σιχτιρίζει, οπότε το ορθό επιχείρημα της ορθογραφικής πληροφορίας αρχίζει να χάνει σιγά σιγά τα ερείσματά του στον πολύ κόσμο, αποκόβεται από τη ζωντανή γλώσσα και κινδυνεύει να γίνει σπορ για αραχνιασμένα γραφεία - άσε που έτσι γενικεύεται και η αδιαφορία για την ορθογραφία («εδώ δεν τα βρίσκουν αυτοί που έπρεπε να ξέρουν, εμένα θα κατηγορήσουν;», λέει ο Μήτσος ) - και αφετρίτου άλλο δέχομαι κι ανέχομαι εναλλακτικούς τύπους γενικώς κι άλλο στο ίδιο κείμενο. Equal but separate.

*Καλά, όχι κάθετα και οριζόντια. Κουβέντα κάνουμε, Δημήτρη, κι αυτή τη στιγμή έχω μια κλίση προς τα πίσω. :-)

**Ναι, η επιστήμη προχωράει (ή προχωρεί), ανακαλύπτει σφάλματα του παρελθόντος και τα διορθώνει. Ενώ ο επιστήμονας όμως (πρέπει να) είναι υποψιασμένος κι εκπαιδευμένος να αντιμετωπίζει το χάος της ανθρώπινης άγνοιας, ο απλός χρήστης δεν θέλει καν να σκέφτεται ότι υπάρχει αυτό το χάος κι όταν το αντικρίζει αποδιοργανώνεται.

 
Βασικά υπάρχει ένα πολύ καλό επιχείρημα κατά του "ορθοπαιδικού": δεν έχει απολύτως καμμιά λογική ούτε από άποψη έννοιας ούτε από άποψη μορφολογίας στα ελληνικά. Είναι σαν να λέω "καταστρώνω τα σεντόνια = στρώνω υπερβολικά πολύ τα σεντόνια". Επειδή ένας γιατρός με πασαλειμματική γνώση ελληνικών, έφτιαξε κάποτε έναν όρο, πρέπει να τον τηρήσουμε με ορθογραφική ευλάβεια; Η παρετυμολογία είναι σαφέστατα πιο λογική
 
Λοιπόν δαιμάνε, (ξαναματα)αφενός, στο παράδειγμά μας, η πληροφορία είναι η γνωστή: ονομάστηκε ορθοπαιδική γιατί οι πρώτες εφαρμογές της αφορούν σε διόρθωση ανατομικών προβλημάτων σε παιδιά. Σήμερα βέβαια δεν ισχύει αυτό για την επιστήμη, αλλά για την ορθογραφική πληροφορία δεν υπάρχει αμφιβολία.
Αφεδύο (δεν φταίω εγώ, έτσι μου το είπαν!), και μάλιστα αφεδυοάλφα, αυτό που λες ισχύει μεν, αλλά μόνο για την περίοδο που γίνεται η συζήτηση - αφού καταλήξουν οι αρμόδιοι, οι επόμενες γενιές θα τα βρουν έτοιμα και θα πιάσουν τα σοβαρότερα ζητήματα που λέει ο Ζαζ. Αφεδυοβήτα, εγώ νομίζω ότι τέτοιες συζητήσεις μπορεί και να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κόσμου για την ορθογραφία και την ετυμολογία, άρα μάλλον θετικά λειτουργούν.
Στο αφετρία υποχωρώ και δεν επιμένω, αλλά εξακολουθούν να με φοβίζουν τα πρακτικά προβλήματα που είπα.

@Helle: Εδώ κι αν διαφωνώ πάνω κάτω και πλαγίως! Πρώτα πρώτα το παράδειγμα: τι σχέση έχει το "καταστρώνω" με την "ορθοπαιδική"; Μετά, με τη δημιουργία του όρου: όλοι οι ελληνογενείς επιστημονικοί όροι έτσι δημιουργήθηκαν, γιατί κολλάμε στην ορθοπαιδική; Αφετρία (χα!), ποια η λογική της παρετυμολογίας (που είναι εξ ορισμού παράλογη); Το "ορθή πέδηση" είναι πιο λογικό από το "ορθό παιδί";!; From where until where? :cheek:
 
Το καταστρώνω είναι ένα ράντομ παράδειγμα όπου η χρήση της λέξης είναι τελείως λάθος από εννοιολογική άποψη (παρότι σαφέστατα είναι σωστό μορφολογικά, σε αντίθεση με την "ορθοπαιδική"). Η διόρθωση/ανόρθωση πέδησης είναι πολύ πιο λογικό πράγμα από την ανόρθωση παιδιού. Αν υπήρχε λέξη "ορθοπαιδική", στα ελληνικά, θα σήμαινε την σωστή ανατροφή. Παρεμπιπτόντως, ρήμα ορθοποδώ υπάρχει και σημαίνει το αναμενόμενο.
 
Η διόρθωση/ανόρθωση πέδησης είναι πολύ πιο λογικό πράγμα από την ανόρθωση παιδιού.

πέδηση: η επιβράδυνση ή το σταμάτημα της κίνησης τροχού οχήματος, που επιτυγχάνεται με τη βοήθεια πέδης. (ΛΝΕΓ)
Would you like to rethink that statement? ;-)
 

Zazula

Administrator
Staff member
Περισσότερο πιθανή από την παρετυμολογική σύνδεση με τη λ. πέδη θεωρώ την (παρετυμολογική, πάντα) σύνδεση με το λατ. ped, pedis "πόδι". Το ίδιο λατινικό βρίσκεται πίσω από λέξεις όπως πεντάλ κ. πεντικιούρ αλλά, το κυριότερο, είναι και πολύ κοντά στο ΠΙΕ ped- που έχει δώσει δεκάδες ελληνικές λέξεις (πεδίο, πέδιλο, πόδι κλπ).
 
Top