Τι γίνεται με τα ουσιαστικά σε –ως και –ώς της καθαρεύουσας;

nickel

Administrator
Staff member
Μόνο δύο φαίνεται να έχουν μείνει απείραχτα: το φως (του φωτός) και το καθεστώς (του καθεστώτος). Άντε και το ημίφως (του ημίφωτος) μαζί με κάποια άλλα σύνθετα του φωτός (λυκόφως, σεληνόφως κ.λπ.), αν και έχουμε και τα εναλλακτικά μισόφωτο, λυκόφωτο, φεγγαρόφωτο κ.λπ.

Ο έρως κρατιέται κάπως (ας όψεται ο Έρως), αλλά κλίνεται όπως ο έρωτας. Ενώ ο γέλως δεν έχει μόνο τον αδυσώπητο ανταγωνισμό από το γέλιο, αλλά και από το διόλου απρόσμενο του γέλωτος > του γέλωτα > ο γέλωτας (όπως και ο έρωτας) — κι ας μην αναγνωρίζουν τη λέξη τα λεξικά. Γέλιο έχει και ο κλαυσίγελος: γιατί η γενική του κλαυσίγελου μάς λέει ότι η λέξη είναι πια σε –ος, όπως και ο περίγελος, του περίγελου. Κάποια γραφικά «του κλαυσιγέλωτος» «ή του κλαυσιγέλωτα» στο διαδίκτυο δεν δικαιολογούν τη διατήρηση του λήμματος «ο κλαυσίγελως» στο ΛΝΕΚ και το ΛΣΓ (στο Ορθογραφικό έχει γίνει η διόρθωση).

Ο ιδρώς και ο παρατονισμένος ίδρως κατάντησαν λαϊκά ή κομιλφό. Ο ιδρώτας έχει κι αυτός τον παρατονισμένο του ίδρωτα.

Υπάρχει άνθρωπος που να λέει «του ρινόκερω» (χωρίς να γελάνε οι άλλοι πίσω από την πλάτη του); Όχι; Οπότε ας ξεμπλέξουμε τα κέρατα. Ο ρινόκερος, του ρινόκερου, τον ρινόκερο. Ο αιγόκερος, του αιγόκερου, τον αιγόκερο. Ο μονόκερος, του μονόκερου, τον μονόκερο. Είναι τουλάχιστον άτολμο να γράφει στη Βικιπαίδεια «ο αστερισμός του Μονόκερω» ή να κυκλοφορεί εν έτει 2006 ο Tropic of Capricorn του Μίλερ με τίτλο «Ο τροπικός του Αιγόκερω» λες και πρέπει να διατηρήσουμε το απολίθωμα σαν το δικό μου «εν έτει». Άντε, με το καλό και ο «Τροπικός του *Καρκίνω».

Κλίνονταν σαν το λεληκώς λελυκώς, λελυκότος, λελυκότα:
ο επιπεφυκώς (conjunctiva), που έγινε ο επιπεφυκότας
ο υπεζωκώς (pleura), που έγινε ο υπεζωκότας
Οι τύποι που θυμίζουν «κότας» (δεν τους έχω συνηθίσει ακόμα) δεν έχουν την έγκριση των λεξικών, αλλά συνηθίζονται στα πανεπιστήμια.

Στα απείραχτα, με το καθαρευουσιάνικο κουστουμάκι τους, κυκλοφορούν ακόμα και τα:
η αιδώς, της αιδούς, την αιδώ
η άλως, της άλω, την άλω
η απόκρεως, της απόκρεω, την απόκρεω(ν)
η ηώς, της ηούς, την ηώ

Κάποιες γενικές «της Ηώς» είναι από ονομαστική «η Ηώ», δηλαδή η αυγή έγινε όνομα η Ηώ, της Ηώς, την Ηώ. Άλλωστε και η Κως, της Κω έχει για πολλούς γίνει η Κω, της Κως. Και μια και πιάσαμε και τα κύρια ονόματα:
ο Άθως, του Άθω ή του Άθου, τον Άθω
ο Μίνως, του Μίνωος, τον Μίνωα (Στην καθαρεύουσα. Στη δημοτική ο Μίνωας, του Μίνωα. Ο Μίνως, του Μίνου. Κάποια «του Μίνω» μπορεί να 'ναι από αμηχανία, μπορεί όμως και όσοι το λένε να ξέρουν ότι στα αρχαία ήταν σωστό. Όπως «του μονόκερω».)

Ο ταώς δεν ξέρω τι γυρεύει ακόμα στα λεξικά. Ίσως για να βοηθά τους λύτες σταυρολέξων. Όπως και ο θως. Το τσακάλι, ντε!
 
Last edited:
Πληρέστατο και λογικότατο, μπράβο! Δεν έχω κάτι να προσθέσω, ούτε να διαφωνήσω (εκτός από την αβλεψία 'λεληκώς').
 
Πολύ ωραίο!
Οι δύο κατηγορίες κλίσης συμφύρονται, π.χ. σε αυτό το βίντεο (από το 2.00 και μετά) ο γνωστός στην ονομαστική ως Μίνως Κυριακού στην αιτιατική αναφέρεται ως "το Μίνωα Κυριακού".
Ο τύπος η Κω - της Κως είναι παράδειγμα της παλιότερης ευρέως χρησιμοποιούμενης κλίσης για τα θηλυκά νησιά (και όχι μόνο) σε -ος, π.χ. η Αντίπαρο - της Αντίπαρος, κατά το η Μάρω της Μάρως. Αναρωτιέμαι μάλιστα για ποιο λόγο τα γυναικεία αυτά ονόματα (Μάρω, Μέλπω, Βάσω, Δέσπω κττ.) γράφονται με ωμέγα. Δε θα 'πρεπε να γράφονται με όμικρον; Μήπως για να μην περνιόνται για ουδέτερα;
 

nickel

Administrator
Staff member
Δεν ξέρω πότε (και αν) θα επικρατήσει να γράφουμε «η Βάσο», αλλά σίγουρα πολλοί γράφουν «ο Μίνος». Γιατί όχι και ο «υπεζωκός» (όπως έχει και μια σελίδα της ΕΕ) και ύστερα... του υπεζωκού. Είναι λόγιες λέξεις αυτές, με περιορισμένη χρήση, οπότε εκεί οι αλλαγές, αν γίνουν, θα γίνουν τελευταίες. Μου άρεσε πάντως κάτι άλλο που μου υπέδειξε ο Lexoplast:
Στιχομυθία σε φόρουμ:
— Η αιδώ της αιδώς είναι, [...];
— Στα νέα ελληνικά ναι (δες και τη γραμματική Τριανταφυλλίδη αν δε με πιστεύεις), αν και η σωστή λέξη είναι "ντροπή". Live with it.


Και αλλού: «Χάθηκε η αιδώ».
Προφανώς δεν είναι πια αικεί.

:D
 
Ας βάλουμε στα σύνθετα ρομαντικά του φωτός και το σκιόφως. Για το φωταέριο, το αεριόφως, με αίσθηση εποχής έναντι της ενεστώσας περιόδου και του ενεστώτος έτους.
Και Άθως, Άθωνος.
 
Ο Άθων, του Άθωνος. Από μεταγενέστερη ονομασία του Άθω. Ας μη χρεώσουμε και το Άθωνος στον Άθω.
Ναι, αλλά άλλο το πόιντ: ότι στις εκδόσεις, ενώ χρησιμοποιείται ονομ. ο Άθως -ο Άθων έχει περιπέσει σε αχρησία, και γιατί χτυπάει το "ν", ο δε Άθωνας παραείναι δημοτικός- η γεν. συχνά, και ομαλότερη, 'Άθωνος (Άθωνα).
 

nickel

Administrator
Staff member
Point taken. Αρκεί να μην πρόκειται για το φίλο μου τον Άθω (γεν. του Άθου).
 

Zazula

Administrator
Staff member
Μην ξεχνούμε ότι ορισμένοι δεν ξεχνούν με τίποτε το υπόχρεως, αν και εδώ ο Dr Moshe σημειώνει:

* υπόχρεος (ήδη ελληνιστικό). Το αρχ. ὑπόχρεως ανήκει στα αττικόκλιτα (τοῦ ὑπόχρεω, πβ. τῆς Ἀπόκρεω), αλλά εφόσον υπάρχει νεοελληνικός μεταπλασμένος τύπος (υπόχρεος), τον προτιμούμε.

Eυρήματα: 6630/3540 υπόχρεως - 66700/54600 υπόχρεος (τα δεύτερα νούμερα είναι με μείον τον άλλο τύπο)
 
Top