Όλ' εύραμε καλύτερα τα λόγια του Μπαρμπούτα κ' έτσι μείναμ' εδώ, στα Χαλάσματα

I need the meaning of the underlined words to make any sense of this testing passage. Believe it or not, it was treated in 1970 as a reasonable piece of Greek for English students, taking the Greek lower level exam for sixteen year olds!! Can I say, in case I irritate colleagues with these excerpts, that I struggle with these passages for a long time before I flag them up on the forum?

Όλ' εύραμε καλύτερα τα λόγια του Μπαρμπούτα κ' έτσι μείναμ' εδώ, στα Χαλάσματα. Ξεφόρτωσαν οι αγωγιάτες κι άπλωσαν στα θεόρατα κοτρώνια, περίγυρα της χορταριασμένης πλαγιάς, τα τσόλια των μουλαριών τους με τα δικά μας τα διπλάρια (some sort of clothing?) και τες καπότες.
Κατόπι κουβάλησαν κάτι χοντρά κούτσουρα που κατέβασαν ως εκεί τα ξερολάγκαδα από τες ράχες (saddles?). Τέτοιαν πύρα δεν ξανάειδα ποτές άλλη φορά.
Ξέκοψε σιγά σιγά η βροχή.
Τα σύγνεφα τραβήχτηκαν ένα έν' από τον ουρανό και ξαστέρωσε το απέραντο χάος του. Το σκοτάδι που μας περίφραξε ήτον βαθύτατο. Το κρύο τ' απόβροχου αψύ.
Έλαμπαν συμπυκνωμένα τ' αστέρια αποπάνου μας γλυκύτατα, σα να ζητούσαν να μερέψουν χαϊδευτικά με τα θεϊκά φιλήματά τους το καταπονεμένο μας από τη θολούρα (haziness, mistiness, constant drizzle?) κορμί. Η ασημένια αχτίδα ενού μεγάλου και λαμπερώτατου, πούχε προβάλει κατά την Τσούμα του Δράκου τ' αψήλου (some part of a constellation?), έπεφτε ως τα φυλλοκάρδια μου και τα γλύκαινε και τα βαλσάμωνε. Η νύχτα ήτον σιωπηλότατη.
Μόνον ο καταρράχτης της σιμοτινής λαγκαδιάς θορυβούσε τα σκότη. Φυφύριζαν (sizzled?) τα βρεμμένα ξύλα της πύρας μας κ' η απλωτερή λάμψη της έβαφε με το πορφύρινο (crimson?) χρώμα της τα κοτρώνια και τες όψες μας, που καθόμασταν αραδαριά σταυροπόδι ολόγυρά της.
— Τι χάση κόσμου που ήτον αυτή! Λέει ο Μπαρμπούτας, αναγυρίζοντας τα σύδαυλα της φωτιάς (= stirring the embers of the fire?).
— Τέτοια νεροποντή ποτέ δε με μετάχε βρη, λέει ο Πολιάνος.
Kostas Kristallis Πεζογραφήματα

First of all, as I have said before, keep them coming :) Most of us really enjoy this type of challenge!

Now, to your questions.

Theseus said:

Όλ' εύραμε καλύτερα τα λόγια του Μπαρμπούτα κ' έτσι μείναμ' εδώ, στα Χαλάσματα. Ξεφόρτωσαν οι αγωγιάτες κι άπλωσαν στα θεόρατα κοτρώνια, περίγυρα της χορταριασμένης πλαγιάς, τα τσόλια των μουλαριών τους με τα δικά μας τα διπλάρια (some sort of clothing?) και τες καπότες.

Click to expand...

From what I see, διπλάρι is a colloquial term in Epirus, meaning a cotton shirt worn as part of the local traditional costume. The problem is that, from what I found, it was part of the female attire, but I think that this must be something like that.

Theseus said:

Κατόπι κουβάλησαν κάτι χοντρά κούτσουρα που κατέβασαν ως εκεί τα ξερολάγκαδα από τες ράχες (saddles?).

Click to expand...

λαγκάδι = valley, ξερολάγκαδο = dry valley.
Ράχη = ridge.

This means they went uphill, gathered wood for the fire and then came back down.

More in a minute.

• Θολούρα can mean meany things, but the general idea is that of haziness, mental or meteorological. Not drizzle, though.
• Φυφυρίζω must mean sizzle; I couldn't find it in a dictionary, but it looks like an onomatopoeia.
• Χάση roughly means disappearance; equivalent phrases are «χαλασμος κόσμου», «χαλασμός Κυρίου», usually used to refer to extremely bad weather (e.g. a thunderstorm).
• Πορφύρινο is indeed crimson.
• Αναγυρίζοντας τα σύδαυλα της φωτιάς = stirring the embers of the fire? I'd say not "embers" but "firewood". The word is local to Epirus, though, so let's wait and see if there are any more takers.
• Τέτοια νεροποντή ποτέ δε με μετάχε βρη, λέει ο Πολιάνος. Νεροποντή means very heavy rain. Μετάχε must be a variation of ματάχε. The prefix μάτα- is colloquially used to mean re-. Βρίσκω κάποιον here means to beset sb. In this case, «Ποτέ δεν με είχε ξαναβρεί τέτοια νεροποντή», Never before had I been beset by such strong rain.
  

I have absolutely no idea about the Dragon, though :glare:

Τσούμα is a common name for mountain tops.

I must search more on Δράκος however. I don't know if he means the constellation.

ΟΚ. Στην κορυφή (τσούμα) ψηλά πάνω από τον Δράκοντα είναι ο Πολικός Αστέρας. Ό,τι πρέπει για προσανατολισμό.

Άραγε το τσούμα να προέρχεται από το ιταλικό cima (=κορυφή);

Ή βλάχικη ή αρβανίτικη θα είναι, πιθανότατα.

Μα τι λέω, σωστά, βλάχικο, αφού είναι λατινογενές.

Τι ποσότητα πληροφοριών να επεξεργαστώ! Ευχαριστώ πολύ και τους δυο σας. Χαίρομαι πολύ που χάρη σ' εσάς το απόσπασμα τώρα αυτό έχει καλό νόημα.

Theseus said:

... το απόσπασμα τώρα αυτό έχει καλό νόημα.

Click to expand...

Καλύτερα: το απόσπασμα δίνει/βγάζει/έχει σωστό/λογικό νόημα (το «καλό» νόημα δεν είναι πολύ καλό).

Θενξ, Δρ.

It seems that cima comes from a root meaning to swell as in the Greek κύμα & εγκύω. But I think that Τσούμα is more probably derived from the Latin summa, meaning 'a summit'. Summus in Latin is an adjective meaning 'the top of'/'the highest'.

...
απλωτερή = απλωμένη, wide, widening

«Ζερβά η λίμνη ατάραγη, απλωτερή, ολόστρωτη και μακρουλή, με το χαϊδεμμένο κι ακριβό νησάκι της μες τη μέση και με τον καλαμιώνα περίγυρα, καθρεφτίζει στα βάθη της, σα να σφίγγη απάνου στα στήθη της ερωτικά τον γαλανόν ουρανό και τ’ αντίπερα καμαρωμένο βουνό της. Κάπου κάπου οργώνει τα νερά της κανένα καϊκάκι. Ανάλαφρη κι αγανή καταχνιά σηκώνεται σα σινδόνι από πάνω της, σαν καιάμενου λιβανιού καπνός. Κατά τες δυτικές οχθιές της, που ανάμεσ’ απ’ αυτή κι από σειρά χαμηλών βουνών απλωμένων από βορριά σε νότο σχηματίζεται μια μικρή κοιλάδα, στενή λουρίδα, που ανταμώνει τον πέρα με τον δώθε πλατύκαμπο, συμπυκνώνεται η πόλη του Γιαννίνου σε μεγάλο άπλωμα, με τα βυζαντινά κι αληπασαλήτικα κάστρα της, χωμένα μέσα στη λίμνη, με τους στενούς και λιθόστρωτους δρόμους, τα παλιά σπίτια και σαράγια, τα μπεζιστένια, τες εκκλησιές και τα σκολιά, με τες πυκνές σκεπές και τα πολλά δέντρα και με τους δεκαοχτώ ψηλούς μιναρέδες της, που με περίσσιο θράσο πετιούνται απάνου από κάθε χτίριο και κάθε κλαρί κι οπού τα κατακίτρινα μεσοφέγγαρά τους αστραποβολούν στον ήλιο. Κι ολοτρόγυρα τα Καμποχώρια, αμέτρητα μικρά και μεγάλα χωριά, που στολίζουν με τα σπιτάκια τους κάθε όχτο κάμπο και κάθε ριζό βουνού. Κι ολόγυρ’ από τα χωριά κι από τον κάμπο ορθώνονται σα φράχτες και σα ταμπούρια, οι λόφοι, τα χαμηλώματα των γύρωθε βουνών, οπ’ ανεβαίνοντας απανωτά σα σκαλοπάτια σχηματίζουν σιγά σιγά τα ψηλά κι άγρια και κακοτράχαλα καταρράχια του Πίνδου, του Σουλιού και του Δέλβινου, που κλειούν περίγυρα, σα γιγάντιες κορνίζες, τη μεγάλη αυτή κι ωμμορφότατη εικόνα. Και τα καταρράχια αυτά όλα πλυμένα τώρ’ από τα πρωτοβρόχια τοιμάζονται να καρτερέσουν απάνω τους τα χιόνια και τ’ αστροπελέκια και τα δρολάπια του κακού χειμώνα, ζόρκ’ από δάσα γιατ’ έχουν πέσει τα φύλλα τους κ’ έρημ’ από κοπάδια γιατ’ ολοένα κατέβαιναν τότε στα χειμαδιά κ’ επλημμυρίζαν δαιδάλαια κι απλωτερά τα λιβάδια του κάμπου πέρα και τα ριζοβούνια.»

"Το πανηγύρι της Καστρίτσας" — Ηπειρωτικαί Αναμνήσεις, Κώστας Κρυστάλλης

---

Για την τσούμα, κορυφή πρέπει να σημαίνει εδώ, γιατί στην Πίνδο και όχι μόνο έχει πολλές τσούμες στις ονομασίες κορυφών (π.χ. Τσούμα Ρόσα), όπως γράφει ο δόκτορας παραπάνω —αλλά τη βρίσκω και σαν ρίζα δέντρου, πιθανόν σχετικό με το ξετσουμίζω (ξεπροβάλλω), ή στη Φθιώτιδα: «μια ξύλινη - κάποτε λίθινη ή μαρμάρινη κατασκευή όμοια με γουδί, η τσούμα»— ενώ στο Ετυμολογικό Λεξικό της Κουτσοβλαχικής ο Κωνσταντινίδης γράφει:




Τσούμα Πλαστάρι, μία απ' όσες έχω δει μα όχι πατήσει, στην Πολυθέα (όνομα και πράμα) Ασπροποτάμου

---

Ολόκληρο το κείμενο απ' όπου το απόσπασμα —πού αλλού;— στους Βλάχους: Στα χαλάσματα.

Γκίνι βινίς, Θησέα, καλώς ήρθες στα βουνά. Στα βλάχικα μπορεί να βοηθήσουν και τα λατινικά σου.

"Όσες βολές η σκύλα Ξενιτιά με κερνάει τα πικρά της κρατηροπότηρα, αχ! δεν ηξέρω πώς μώρχεται τότε και [...] χύνομαι σαν λυσσαγμένος μέσα μου, και με τα σιδερένια νύχια του λογισμού, σαν κακούργος σκάφτω την έρμη μου καρδιά κι από των χρόνων τα λιθοσώρια ξεθάφτω τες παλιές μου Ενθύμησες. Οι πρώτες συγκίνησες, που κέντησαν την παιδική μας ψυχή, αφήνουν μέσα μας Ενθύμησες άσβεστες· κ' είναι το νήμα το μυστικό οπού μας δένει και μας κολλάει με τους τόπους που πέρασε η νιότη μας".

Πολλές τσούμες υπάρχουν, μάλλον από πολλές προελεύσεις όπως έγραψε ο Daeman (εδώ λέει και από τούρκικο comak, να σημαίνει την πέτρα πάνω στην οποία χτυπούν το στάρι) αλλά στα βλάχικα = κεφάλι.

Thanks for keeping the information flowing. Palavra was right about cima & Τσούμα. I got the cyma bit & the εγκύω right

drsiebenmal said:

Πολλές τσούμες υπάρχουν, μάλλον από πολλές προελεύσεις όπως έγραψε ο Daeman (εδώ λέει και από τούρκικο comak, να σημαίνει την πέτρα πάνω στην οποία χτυπούν το στάρι) αλλά στα βλάχικα = κεφάλι.

Click to expand...

Δεν θα είχα τόση σιγουριά για την τσούμα, δόκτορα, μέχρι να ρωτήσω Βλάχους και μάλιστα όχι μόνο έναν.

Πάντως τσιούμα γράφουν εκεί για το κεφάλι (όχι πως δεν είναι συχνότατη τέτοια παρεμβολή του -ι- στο τσου-), ενώ για την τσούμα γράφουν πέτρα, πιθανόν σχετικό με το φθιωτικό γουδί που έχω παραπάνω:

«Τσιούμας < Τσιούμα στα βλάχικα σημαίνει κεφάλι, ενώ στο τοπικό ιδίωμα το κεφάλι το λένε τσιούμπα στα τουρκ. COMAK = το ρόπαλο, με το οποίο κτυπούν το σιτάρι επάνω στην πέτρα (τσούμα) και κατασκευάζουν το μπλουγούρι»

Γιατί στα γλωσσάρια με τις ντοπιολαλιές κυκλοφορούν πολλά, όπως λες κι όπως φαίνεται από αυτό το δείγμα-μύλο που αλέθει καραγκούνικα, βλάχικα και τούρκικα όλα μαζί, και τα «γκαραγκνά» (οι Καραγκούνηδες, συνήθως στα πεδινά της Καρδίτσας) δεν τα 'χω για αρμόδια στα βλάχικα, όπως θα 'λεγε Βλάχος —που δεν θα το 'λεγε καθόλου κομψά, γιατί δεν αλληλοσυμπαθιούνται και πολύ Βλάχοι με Καραγκούνηδες, βουνίσιοι με καμπίσιους, σκύλοι και γάτες. Δεν λέω πως δεν είναι, μόνο πως θέλω να το διασταυρώσω.

Δες κι εκεί στην Άρτα, που λένε: τσούμα = ο βολβός της ρίζας του ερυκόδενδρου, κ.ά. αλλού.

Δύσκολη λέξη πιάσαμε, πολύσημη κι απλωτερή, σε πολλές λαλιές βρισκούμενη.

Φυσικά και να ρωτήσουμε για να βεβαιωθούμε. Εγώ πηγή μετέφερα απλώς. Επίσης, εδώ, ένα σαρακατσανέικο γλωσσάρι δίνει:

τσιούμπα, η 1. μικρό ύψωμα. 2. ξύλινο σκεύος που στουμπάμε (τρίβουμε) τον καφέ

Τα στουμπώνω και τσιούμπα μπορεί να είναι και από κάποια εναλλαγή στ > τσ, μπορεί όμως να προέρχεται και από το τύρκικο (βλ. πιο πάνω).

So we agree that in context the Pole Star is meant by the 'summit/ crest of Draco'. It fits nicely, since the context is one of a very bright star. What exactly does the full phrase mean:-
-πούχε προβάλει κατά την Τσούμα του Δράκου τ' αψήλου?

...
...which had peeped out / had come into view towards the top of Draco up high.

αψήλου, επίρρ. : (λαϊκότρ., λογοτ.) στην έκφραση τ' αψήλου, ψηλά: Nα 'μουν πουλί να πέταγα, να πήγαινα τ' αψήλου.
[αψηλ(ός) -ου αναλ. προς επιρρ. σε -ου: απάνου]


Theseus, as Palavra has already said, such texts are too difficult for the purpose of learning a foreign language, like learning to swim by cliff-diving from τ' αψήλου headlong into the depths. They're too tough and rough like the high seas even for most native speakers in this day and age. Enchanting for delving into the language, yes, but too complicated and they offer you mostly a historical knowledge of it, with too many obsolete words and expressions, not many things appropriate for contemporary use. Don't get me wrong; I greatly admire your spirit and determination as well as your progress, I wish I had the time and strength to do that, too, and your questions are very useful and intriguing for us also, it's just that it seems to me a tremendous effort, a Herculean feat. But none but the brave, eh?

Thanks for your comments, Daeman. I try to balance my day with spoken Greek (Teach Yourself Greek, audiobook) modern Greek, Greek to English passages, & the little book, whose contents I submit to the forum almost daily. I can hardly believe that sixteen year olds could tackle this with no dictionary or specialised vocabulary help.
While convalescing, I have time on my hands, which I love to spend on Greek in all its forms. There are some who despise koine Greek, Byzantine Greek &, of course, modern Greek, when they compare it with Classical Greek. But I love New Testament Greek, & the Greek of the liturgy as well as that of the Christian hymnodists, secular Greek poetry & literature: all are grist to my mill. I love the comments made by you, Drx7, & Palavra, & of course all those others who help me along the way. Thank you.