Πώς ο "Φύλακας στη σίκαλη" έγινε "Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης"

nickel

Administrator
Staff member
Η αλλαγή στην απόδοση του τίτλου του γνωστού μυθιστορήματος του Σάλιντζερ The Catcher in the Rye ξέραμε ότι θα έρθει από τη στιγμή που η Τζένη Μαστοράκη εκμυστηρεύτηκε ότι ξαναμεταφράζει το μυθιστόρημα (π.χ. εδώ). Ο τίτλος του μυθιστορήματος έγινε τώρα Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Αν έχετε συνηθίσει τον παλιό τίτλο και τον έχετε χωνέψει και τον έχετε αιτιολογήσει, ο νέος τίτλος θα σας ξενίσει και θα αναζητήσετε μια νέα αιτιολόγηση. Για αρχή, αντιγράφω κάποια πράγματα που διάβασα στο προχτεσινό Βήμα, στην παρουσίαση της νέας μετάφρασης:

Το εγχείρημα το είχε προαναγγείλει η ποιήτρια μέσω του «Βήματος» τον Μάιο του 2011. Τι άλλαξε; Εκ πρώτης όψεως τον τίτλο: ο «φύλακας» αποσύρθηκε - η «σίκαλη» έμεινε να τον θυμίζει δίπλα «στα στάχια» που προστέθηκαν - και τον αντικατέστησε ο «πιάστης»!

Δυο φίλοι της αντέδρασαν έντονα όταν το έμαθαν, «εμείς τώρα χωρίς "φύλακα" τι θα κάνουμε;» τη ρώτησαν, εκφράζοντας σίγουρα και την αμηχανία αρκετών αναγνωστών για αυτή την επιλογή. «Μα και εκείνος ο τίτλος ξένισε πολύ στην εποχή του» μας απάντησε η Τζένη Μαστοράκη καθώς περπατούσε μαζί μας στην Κυψέλη. «Δεν τον υπερασπίζομαι αλλά αυτόν είχα τόσα χρόνια μέσα στο κεφάλι μου. Μπορείτε να πείτε ίσως ότι αυτοκαταργήθηκα. Για μένα ήταν κάπως αναγκαστικό. Τότε ήμουνα μικρή και άπειρη για να το τολμήσω. Αποφάσισα λοιπόν να βάλω στον τίτλο ολόκληρο τον επίμαχο στίχο του σκωτσέζου ποιητή, κάνοντάς τον και λίγο δεκαπεντασύλλαβο, "στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης". Ο Χόλντεν Κώλφηλντ θέλει να γίνει παιδοπιάστης, αυτό είναι το επάγγελμα που ονειρεύεται», πράγμα που αποκαλύπτεται στον αναγνώστη προς το τέλος της αφήγησης.

Κάπως έτσι πέρασε στην ιστορία ο κατά τ' άλλα ανθεκτικός «φύλακας», ένας επί της ουσίας λειψός «τερματοφύλακας» στα καθ' ημάς - «οι Αμερικανοί έχουν τουλάχιστον κάτι να τους θυμίζει το baseball, τον τύπο (catcher) που πιάνει την μπάλα με το γάντι, δεν υπήρχε όμως αντίστοιχος όρος στην ομιλουμένη ελληνική, ακόμη και οι αθλητικογράφοι χρησιμοποιούσαν το γαλλικό "κατσέρ" εκείνη την εποχή» εξήγησε η Τζένη Μαστοράκη.

Επιπλέον «αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη", διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε».

Επομένως όλο αυτό ήταν μια «λύση μεταφραστικής ανάγκης», δεδομένου ότι ο υπερπροστατευτικός Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έθεσε απαράβατο όρο, μέσω του ατζέντη του, να μεταφράζεται κυριολεκτικά ο τίτλος του βιβλίου, ύστερα από ορισμένες «ερμηνευτικές αποδόσεις» που τον εξόργισαν σε άλλες χώρες του εξωτερικού.



Διαβάστε ολόκληρη την παρουσίαση εκεί, αλλά προσέξτε το απόσπασμα στο τέλος:

Απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Σάλιντζερ όπου δικαιολογείται ο τίτλος που διάλεξε η Τζένη Μαστοράκη για τη νέα μετάφραση.

Η Φοίβη, η μικρή τετραπέρατη αδελφή του Χόλντεν Κώλφηλντ, συνομιλεί με τον μεγαλύτερο αδελφό της που έχει τρυπώσει κρυφά μια νύχτα στο πατρικό τους. Η ίδια έχει αντιληφθεί ότι τον έδιωξαν και πάλι από το σχολείο και αγανακτισμένη ζητάει να μάθει αν υπάρχει κάτι που να του αρέσει στον κόσμο.

«Θα σε σκοτώσει ο μπαμπάς» μου λέει. «Θα σε σκοτώσει». Εγώ ούτε που την πρόσεχα όμως. Αλλο σκεφτόμουνα εγώ - μια τρέλα. «Ξέρεις τι θα 'θελα;» της λέω. «Ξέρεις τι διάολο θα 'θελα να γίνω; Λέω, ας πούμε, άμα ήτανε στο χέρι μου;».

«Τι; Μη λες παλιόλογα».

«Ξέρεις ένα τραγούδι που λέει όταν κορμί πιάνει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια; Ε, θα 'θελα -».

«Οταν κορμί σμίγει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια» μου λέει η δικιά μου. Ποίημα είναι. Του Ρόμπερτ Μπερνς» [...]

«Εγώ νόμιζα πως λέει όταν κορμί πιάνει κορμί» της λέω. Αλλά τελοσπάντων, φαντάσου παιδάκια, όλο παιδάκια, που θα 'ναι σ' ένα μεγάλο χωράφι με σίκαλη και που θα παίζουνε ξερωγωκάτι, ένα παιχνίδι. Μιλάμε, χιλιάδες παιδάκια, κι εκεί γύρω να μην είναι κανείς - κανένας μεγάλος, λέω δηλαδή - μονάχα εγώ. Κι εγώ θα στέκομαι άκρη άκρη σ' ένα ξεκούδουνο γκρεμό. Και η δουλειά μου εμένα θα 'ναι να τα πιάνω εκεί που θα κοντεύουνε να πέσουνε στον γκρεμό - λέω, ας πούμε, εκεί που τρέχουνε και που δεν βλέπουνε πού πάνε, εγώ θα πρέπει να πετιέμαι από κάπου και να τα πιάνω. Μόνο αυτό θα 'κανα όλη μέρα. Θα 'μουνα ξερωγώ στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Τελείως παράνοια είναι, και το ξέρω, αλλά μόνο αυτό θα 'θελα εγώ στο βάθος βάθος. Το ξέρω που είναι παράνοια».

Η δικιά μου έκανε ώρα να μιλήσει. Κι ύστερα, όταν μίλησε, είπε μόνο «Ο μπαμπάς θα σε σκοτώσει».

«Σκασίλα μου κι αν με σκοτώσει» της λέω [...]​


Το απόσπασμα στο πρωτότυπο:

"Daddy's going to kill you. He's going to kill you," she said.
I wasn't listening, though. I was thinking about something else—something crazy. "You know what I'd like to be?" I said. "You know what I'd like to be? I mean if I had my goddam choice?"
"What? Stop swearing."
"You know that song 'If a body catch a body comin' through the rye'? I'd like--"
"It's 'If a body meet a body coming through the rye'!" old Phoebe said. "It's a poem. By Robert Burns."
"I know it's a poem by Robert Burns."
She was right, though. It is "If a body meet a body coming through the rye." I didn't know it then, though.
"I thought it was 'If a body catch a body,'" I said. "Anyway, I keep picturing all these little kids playing some game in this big field of rye and all. Thousands of little kids, and nobody's around—nobody big, I mean—except me. And I'm standing on the edge of some crazy cliff. What I have to do, I have to catch everybody if they start to go over the cliff-- I mean if they're running and they don't look where they're going I have to come out from somewhere and catch them. That's all I'd do all day. I'd just be the catcher in the rye and all. I know it's crazy, but that's the only thing I'd really like to be. I know it's crazy."
Old Phoebe didn't say anything for a long time. Then, when she said something, all she said was, "Daddy's going to kill you."
"I don't give a damn if he does," I said.



Food for thought...
 
Να είχα την τύχη της, να μετέφραζα κάτι που έχω καημό, και να το εξέδιδαν, και να με πλήρωναν...

Πρώτη παρατήρηση ότι η λέξη "πιάστης" δεν υπάρχει, είναι λεξιπλασία, ενώ το catcher δεν είναι. Υπήρχε άραγε αναγκαιότητα λεξιπλασίας; Τη στιγμή μάλιστα που η λέξη catcher δεν υπάρχει στο ποίημα, για να πεις ότι θέλουμε να το αποδώσουμε κάπως ποιητικά ή κάπως που να ριμάρει ή να ταιριάζει σε μέτρο ή ρυθμό με κάτι άλλο. Το πρώτο κομμάτι "στη σίκαλη, στα στάχια" μου αρέσει, νιώθω και το σκεπτικό και συμφωνώ και μπράβο. Ο φύλακας όμως, μήπως καλύτερα να έμενε φύλακας; Κάνει κι αυτό το κόλπο με τον τερματοφύλακα, ταιριάζει καλύτερα, νομίζω.
 

SBE

¥
Eμένα ο πιάστης μου πήγε το μυαλό στις χειρολαβές, στις παραμάνες (των ρούχων), στα πιαστράκια της κουζίνας, κι όχι σε αυτον που πιάνει αυτούς που πέφτουν.
Αλλά έτσι κι αλλιώς αφού εξηγείται στο κείμενο, η παρεξήγηση είναι μικρή.

ΥΓ Ούτε το έχω διαβάσει, ούτε σκοπεύω να το διαβάσω σύντομα, οπότε...
 

nickel

Administrator
Staff member
Για την αλλαγή του φύλακα: είναι τεράστια απώλεια η απώλεια του «φύλακα-άγγελου». Χάσαμε όλο αυτό το νόημα για να μη χαθεί το μπέιζμπολ...
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Επιπλέον «αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη", διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε».
Νομίζω ότι το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά της πόλης στις ΗΠΑ και τη λέξη rye.
 

Zazula

Administrator
Staff member
«οι Αμερικανοί έχουν τουλάχιστον κάτι να τους θυμίζει το baseball, τον τύπο (catcher) που πιάνει την μπάλα με το γάντι, δεν υπήρχε όμως αντίστοιχος όρος στην ομιλουμένη ελληνική, ακόμη και οι αθλητικογράφοι χρησιμοποιούσαν το γαλλικό "κατσέρ" εκείνη την εποχή» εξήγησε η Τζένη Μαστοράκη
Φρονώ ότι η Τζένη Μαστοράκη κάνει (ή έκανε τότε) μια γιγαντιαία παρανόηση σχετικά με το κατσέρ, καθότι απ' την πρώτη στιγμή, ανέκαθεν και πάντα το ελλην. κατσέρ (απ' το γαλλ. catcheur) αντιστοιχεί στο αγγλ. wrestler κι ουδεμία σχέση έχει με το αγγλ. catcher.

Επιπροσθέτως, όπως πολύ σωστά επισημαίνει η AoratiMelani στο #2, το αγγλ. catcher είναι κοινότατη λέξη του βασικού αγγλικού λεξιλογίου ενώ το «πιάστης» είναι λεξιπλασία· αν η κα Μαστοράκη ήθελε στενή σύνδεση με τον αντίστοιχο ελληνικό αθλητικό όρο, θα μπορούσε να δει πώς λέμε στην Ελλάδα αυτούς τους όρους τού μπέιζμπολ (βλ. http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?7320-Ορολογία-μπέιζμπολ&p=114439&viewfull=1#post114439).
 

rogne

¥
ΥΓ Ούτε το έχω διαβάσει, ούτε σκοπεύω να το διαβάσω σύντομα, οπότε...

Να αλλάξεις τα σχέδιά σου και να το διαβάσεις! :)

Προσωπικά νομίζω ότι τέτοιες ιστορικές μεταφράσεις καλύτερα να μην πειράζονται. Μου είναι επίσης εντελώς ξένη η παρόρμηση να ξαναμεταφράσει κάποιος κάτι που ο ίδιος έχει μεταφράσει παλιά, πόσο μάλλον όταν ξέρει ότι η παλιά εκείνη μετάφραση μεγάλωσε γενιές, κυριολεκτικά. Εκτός από τον μεταφραστή και το μετάφρασμα, υπάρχει και το "κοινό", όλη αυτή η ανώνυμη επίδραση ενός κειμένου, η ιστορία του, η πρόσληψή του: πώς τα παρακάμπτεις όλα αυτά; Εν προκειμένω, συμφωνώ ότι ο "Φύλακας" είναι τρομερή απώλεια, αλλά φαντάζομαι ότι ελάχιστοι μεγαλύτεροι θα βρεθούν που να έχουν διαφορετική γνώμη.
 

daeman

Administrator
Staff member
Επιπλέον «αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη", διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε».
Νομίζω ότι το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά της πόλης στις ΗΠΑ και τη λέξη rye.

Τα οποία παιδιά της πόλης, εδώ ή στις ΗΠΑ, μπορεί να μην έχουν κυλιστεί σε σταροχώραφα ή στη σίκαλη —να τα τσιμπάνε τα άγανα, να τα βιτσίζουνε τα στάχια, να τ' αγγίζει ο μεστωμένος καρπός και να γεμίζουνε τις χούφτες με τα σπυριά του, να τα πνίγει η σκόνη του, να νιώθουν τη χαρά του ζωντανού, μεστού και στα μάτια τους απέραντου, όντας μέσα του— αλλά τουλάχιστον σχετικές ταινίες και διαφημίσεις με χωράφια έχουν δει (μόνο τις φρυγανιές -και σίκαλης, μάλιστα- να βάλουμε, έχει χορτάσει το μάτι τους), «θερισμός» ξέρουνε τι θα πει και την εικόνα του όλο και κάπου την έχουνε δει, έστω και σαν φωτογραφία ή ζωγραφιά. Μπορεί να μην είναι βίωμα, γνώση όμως είναι κι ο νους μάλλον προς τα κει θα πάει.
Όσο για τ' αμερικανάκια και το rye, τουλάχιστον από μια ηλικία και μετά, ο νους τους μπορεί να πάει στο πιοτό.

Άμα είναι έτσι, να μη λέμε «καλαμπόκι», αλλά «κορνφλέικς» που θα 'ναι πολύ πιο οικείο στον ανήλικο αναγνώστη. :huh:
 

nickel

Administrator
Staff member
Κανέναν από τους δύο τίτλους δεν καταλαβαίνεις από τον τίτλο και μόνο, αν δεν φτάσεις να διαβάσεις την εξήγηση. Άλλωστε, από την αρχή θα μπορούσε να γίνει «Ο φύλακας στα στάχια» (τι χρειάζεται η σίκαλη;). Και πάλι δεν θα είχε νόημα, χωρίς το μυθιστόρημα από πίσω. Τώρα έχασε κάθε εμβληματικότητα και κάθε προοπτική να αποκτήσει καινούργια.
 

bernardina

Moderator
Διάβασα τη συνέντευξη της κυρίας Μαστοράκη στο Βήμα και ομολογώ ότι με προβλημάτισε. Μακριά από μένα η βλασφημία να αντιπαρατεθώ με μια τέτοια μορφή των γραμμάτων -ωστόσο θεωρώ ότι η εικοσιεξάχρονη θητεία μου στο κουρμπέτι μού δίνει ένα μικρό δικαίωμα να εκφράσω την άποψή μου.

Τον Φύλακα στη Σίκαλη τον πρωτοδιάβασα εκεί στα 16-17 μου και ομολογώ ότι δεν καλοθυμάμαι πολλά πράγματα. (Ήταν η εποχή που διαβάζαμε Τορτίγια Φλατ (ή η Πεδιάδα της Τορτίγια ή Τορτίλα, όπως νομίζω πως κάπου το έχουμε θίξει), Σταφύλια της Οργής, Για ποιον χτυπάει η καμπάνα, Θαυμαστό καινούργιο κόσμο κλπ κλπ).

Στη συνέντευξη αναφέρει τους προβληματισμούς της. Αποσπάσματα: "Μα και εκείνος ο τίτλος ξένισε πολύ στην εποχή του" (αναφερόμενη στον αρχικό). "Δεν τον υπερασπίζομαι, αλλά αυτόν είχα τόσα χρόνια μέσα στο κεφάλι μου. Μπορείτε να πείτε ίσως ότι αυτοκαταργήθηκα. Τότε ήμουνα μικρή και άπειρη για να το τολμήσω. Αποφάσισα λοιπόν να βάλω στον τίτλο ολόκληρο τον επίμαχο στίχο του σκωτσέζου ποιητή, κάνοντάς τον και λίγο δεκαπεντασύλλαβο, "στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης". Ο Χόλντεν Κώλφηλντ θέλει να γίνει παιδοπιάστης, αυτό είναι το επάγγελμα που ονειρεύεται". "οι Αμερικανοί έχουν τουλάχιστον κάτι να τους θυμίζει το baseball, τον τύπο (catcher) που πιάνει τη μπάλα με το γάντι, δεν υπήρχε όμως αντίστοιχος όρος στην ομιλουμένη ελληνική, ακόμα και οι αθλητικογράφοι χρησιμοποιούσαν το γαλλικό "κατσέρ" [όπως λέει και ο Ζάζουλας, νομίζω πως κατσέρ λέγανε αυτούς που έπαιζαν κατς, αλλά τέλος πάντων] εκείνη την εποχή".

Και πιο κάτω Επιπλέον "αν έλεγες σ' ένα παιδί της πόλης τη λέξη "σίκαλη" διότι περί αυτού επρόκειτο, άντε να πήγαινε ο νους του ως τις φρυγανιές, σε εικόνες χωραφιών, όπου σαλεύουν τα στάχια, δύσκολα θα έφθανε" (γιατί, άραγε; )

Πιο κάτω εκφράζει τον προβληματισμό τις για τις "αγγλικούρες" του Χόλντεν και ως τέτοιες αναφέρει τα "like as if", "and all" "or something" "or anything". Τα τρία γλωσσικά του τικ, όπως τα ονομάζει, και τα οποία χαρακτηρίζει τη μεγαλύτερη μεταφραστική της δυσκολία. Κι εδώ ομολογώ ότι δεν καταλαβαίνω γιατί την προβλημάτισαν τόσο πολύ αυτές οι τόσο συνηθισμένες φράσεις. Τι το περίεργο έχουν το "ας πούμε", το "ξερωγώ", το "και τα ρέστα" κλπ που ακούγονται αντιστοίχως στα ελληνικά;

Ύστερα (τα λέω περιληπτικά) δικαιολογεί κάποιες επιλογές της στην πρώτη μετάφραση αποδίδοντάς τες σε έναν γλωσσικό καθωσπρεπισμό της εποχής της μεταπολίτευσης (; ) ενώ τώρα δηλώνει ότι αισθάνεται απενοχοποιημένη χάρη στην αργκό των πιτσιρικιών. Κι έτσι αποφασίζει να χρησιμοποιήσει λέξεις όπως "φασώνομαι" για να αποδώσει το "necking" που στην πρώτη μετάφραση τη δυσκόλεψε (γιατί άραγε; ) ή το "δεν υπάρχει".

Ακολουθεί το απόσπασμα:

"Θα σε σκοτώσει ο μπαμπάς", μου λεει. "Θα σε σκοτώσει". Εγώ ούτε που πρόσεχα όμως. Άλλο σκεφτόμουνα εγώ -μια τρέλα. "Ξέρεις τι θα 'θελα;" της λέω. "Ξέρεις τι διάολο θα 'θελα να γίνω; Λέω, ας πούμε, άμα ήτανε στο χέρι μου;"
"Τι; Μη λες παλιόλογα".
"Ξέρεις ένα τραγούδι που λέει όταν κορμί πιάνει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια; Ε, θα 'θελα..."
"Όταν κορμί σμίγει κορμί, στη σίκαλη, στα στάχια", μου λέει η δικιά μου. Ποίημα είναι. Του Ρόμπερτ Μπερνς [....]
¨Εγώ νόμιζα πως λέει όταν κορμί πιάνει κορμί, της λέω. Αλλά τελοσπάντων, φαντάσου παιδάκια, όλο παιδάκια, που θα 'ναι σ' ένα μεγάλο χωράφι με σίκαλη και που θα παίζουνε ξερωγωκάτι, ένα παιχνίδι. Μιλάμε, χιλιάδες παιδάκια, κι εκεί γύρω να μην είναι κανείς -κανένας μεγάλος, λέω, δηλαδή -μονάχα εγώ. Κι εγώ θα στέκομαι άκρη άκρη σ΄ένα ξεκούδουνο (!) γκρεμό. Και η δουλειά μου εμένα θα 'ναι να τα πιάνω εκεί που θα κοντεύουνε να πέσουνε στο γκρεμό -λέω, ας πούμε, εκεί που τρέχουνε και που δεν βλέπουνε πού πάνε, εγώ θα πρέπει να πετιέμαι από κάπου και να τα πιάνω.. Μόνο αυτό θα 'κανα όλη μέρα. Θα 'μουνα ξερωγώ στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης. Τελείως παράνοια είναι, και το ξέρω, αλλά μόνο αυτό θα 'θελα εγώ στο βάθος βάθος. Το ξέρω που είναι παράνοια.
Η δικιά μου έκανε ώρα να μιλήσει. Κι ύστερα, όταν μίλησε, είπε μόνο "Ο μπαμπάς θα σε σκοτώσει"
"Σκασίλα μου κι αν με σκοτώσει", της λέω.


Λοιπόν, έχουμε και λέμε. Κατσέρ στο μπέιζμπολ δεν υπάρχει. Στην επίσημη ορολογία λέγεται λήπτης (χάλια, αλλά έτσι είναι).
Τη λέξη πιάστης την έχω συναντήσει μόνο ως σύνθετη. Η πιο εκπληκτική: επάγγελμα... δαμαλοπιάστης! Έτσι έγραφε στην ταυτότητα ενός θείου μιας κολλητής μου, Θεός σχωρέστον. Ομολογώ ότι δεν μου πολυαρέσει. Επίσης ομολογώ ότι προτιμώ τον φύλακα. Με άλλα λόγια, δεν τη θεωρώ επιτυχημένη ως εναλλακτική επιλογή. Αλλά, τελοσπάντων, γούστα είναι αυτά.

Επίσης απορώ κάπως με την άποψη ότι η μεταπολιτευτική εποχή διακρινόταν από κάποιου είδους γλωσσικό πουριτανισμό. Γιατί έχω την εντύπωση ότι συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο; Υποψιάζομαι ότι η κυρία Μαστοράκη προβάλλει στην εποχή τον δικό της νεανικό δισταγμό, τον οποίο και συμμερίζομαι απόλυτα. Βέβαια, για να λέμε και του στραβού το δίκιο, ακόμα και η επανέκδοση του πρωτότυπου μοιάζει πιο απελευθερωμένη, αφού τα f... you έχουν γίνει fuck you (και ξέρουμε ότι η κοινωνία του ήρωα είναι άκρως συντηρητική), αλλά γιατί το crap πρέπει να μεταφραστεί μαβλακεία; Το crap δεν είναι nonce word, άρα γιατί θα έπρεπε να αποδοθεί με μια τέτοια;
Ομοίως, γιατί θα πρέπει να αποδώσει κανείς το necking ως φασώνομαι; Το χαϊδολογιέμαι -ή ακόμα και το χαμουρεύομαι, αν το θέλει πιο αλήτικο- δεν θα ήταν απείρως προτιμότερο προκειμένου να αποδοθεί η εποχή και το κλίμα της;
Αλλά εκεί που πιστεύω ότι υπερβάλλει με τους ιδιωματισμούς είναι εκείνο το "ξεκούδουνος". Από πού κι ως πού ξεκούδουνος το crazy; Στην πρώτη μετάφραση γράφει τρελογκρεμός (στο χείλος ενός τρελογκρεμού, για την ακρίβεια). "Στέκομαι φύλακας στο χείλος ενός τρελογκρεμού".

Τέλος πάντων, όλα αυτά ως πρώτο υλικό για συζήτηση. Άλλωστε δεν έχω διαβάσει την καινούργια μετάφραση για να έχω συνολική άποψη.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
​Στα γερμανικά, ο τίτλος του βιβλίου έχει αποδοθεί ως Der Fä​nger im Roggen και η μετάφραση αποδίδεται στον Heinrich Böll αυτοπροσώπως. Σύμφωνα με το άρθρο της γερμανικής βίκη, η μετάφραση του Μπελ, το 1962, βασίστηκε στην αγγλική έκδοση του Penguin, όπου είχαν ήδη γίνει περισσότερες από 800 παρεμβάσεις σε σχέση με το πρωτότυπο. Πάντα σύμφωνα με τη βίκη, ο Μπελ «ξανακοίταξε» την προηγούμενη μετάφραση της Ελβετίδας Ιρένε Μιλόν (Irene Muehlon), η οποία είχε αποδώσει το βιβλίο στα γερμανικά με τίτλο Der Mann im Roggen (Ο άνθρωπος/άνδρας στη σίκαλη), με βάση επίσης την αγγλική έκδοση, λίγο μετά τη δημοσίευση του πρωτοτύπου, αλλά (πάντα σύμφωνα με τη γερμανική βίκη) «με αποτυχημένη απόδοση της νεανικής γλώσσας και παραλείποντας μεγάλα κομμάτια κειμένου».
Το βιβλίο ξαναμεταφράστηκε στα γερμανικά και «εκσυγχρονίστηκε» γλωσσικά από τον Άικε Σένφελντ (Eike Schönfeld) το 2003, χωρίς να αλλάξει ο τίτλος του.

Σύμφωνα με το Duden, Fä​nger είναι (1) αυτός που πιάνει ζώα και (2) ο catcher. Το Pons, μας ενημερώνει μόνο για τη δεύτερη σημασία (και μάλιστα, στο αντίστροφο): ρισίβερ = Fänger. Τέλος, σύμφωνα με τον Θησαυρό του Πανεπιστημίου της Λιψίας, η λέξη Fä​nger σημαίνει, γενικότερα, αυτόν που συλλαμβάνει κάτι (τα παραδείγματα αναφέρονται όχι μόνο στη σύλληψη ζώων, αλλά και σε βιταμίνες ή μόρια που λειτουργούν ως μηχανισμοί σύλληψης στοιχείων). Παρ' όλα αυτά, το γράφημα συνηθέστερων συνειρμών που συνοδεύουν τον όρο δείχνουν ότι κυριαρχεί το "Der Fänger im Roggen".

Roggen.JPG

Πού θέλω να καταλήξω με αυτή τη φλύαρη παράθεση στοιχείων;

Πρώτο και κύριο, ότι ακόμη και αν υπάρχει (έστω ως δεύτερη σημασία) η απόδοση ενός όρου ενός αθλήματος που είναι εξίσου μη οικείο στους Γερμανούς όσο και σε εμάς, δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα σωστή η επιλογή της μετάφρασης ένα προς ένα, ακόμη και αν την κάνει ένας Χάινριχ Μπελ. Πολύ περισσότερο όταν η κύρια σημασία δεν είναι απαραίτητα θετική (δες, π.χ. Rattenfänger von Hameln) και σίγουρα δεν αποδίδει την εικόνα του αποσπάσματος που παρέθεσε ο Νίκελ πιο πάνω. Από την άλλη όμως, ίσως και να δημιουργεί σωστούς συνειρμούς.

Δεύτερο, και ίσως σημαντικότερο όμως είναι ότι, όπως αποδεικνύει το γράφημα, η συγκεκριμένη επιλογή δημιούργησε στα γερμανικά μια εξειδικευμένη νέα σύναψη, ανάλογη με τον δικό μας «Φύλακα στη σίκαλη», που δεν έκριναν σωστό να την ανατρέψουν στη νεότερη, εκσυγχρονισμένη μετάφραση.
 

Zazula

Administrator
Staff member
Τα οποία παιδιά της πόλης, εδώ ή στις ΗΠΑ, μπορεί να μην έχουν κυλιστεί σε σταροχώραφα ή στη σίκαλη —να τα τσιμπάνε τα άγανα, να τα βιτσίζουνε τα στάχια, να τ' αγγίζει ο μεστωμένος καρπός και να γεμίζουνε τις χούφτες με τα σπυριά του, να τα πνίγει η σκόνη του, να νιώθουν τη χαρά του ζωντανού, μεστού και στα μάτια τους απέραντου, όντας μέσα του— αλλά τουλάχιστον σχετικές ταινίες και διαφημίσεις με χωράφια έχουν δει (μόνο τις φρυγανιές -και σίκαλης, μάλιστα- να βάλουμε, έχει χορτάσει το μάτι τους), «θερισμός» ξέρουνε τι θα πει και την εικόνα του όλο και κάπου την έχουνε δει, έστω και σαν φωτογραφία ή ζωγραφιά. Μπορεί να μην είναι βίωμα, γνώση όμως είναι κι ο νους μάλλον προς τα κει θα πάει.
Άμα είναι έτσι, να μη λέμε «καλαμπόκι», αλλά «κορνφλέικς» που θα 'ναι πολύ πιο οικείο στον ανήλικο αναγνώστη. :huh:
Συμφωνώ, όπως και με τα όσα προανέφερε η Palavra στο #6, πως η άποψη της κας Μαστοράκη για τη σχέση των προ τριακονταετίας παιδιών με τη «σίκαλη» περιγράφεται πολύ διαφορετική απ' ό,τι είναι βέβαιο πως ήταν: τα παιδιά όλα ήξεραν (μάλλον γενικά κι αόριστα) ότι η σίκαλη είναι ένα δημητριακό, κι έτσι μπορούσαν κάλλιστα να την οπτικοποιήσουν, να την φανταστούν με τα μάτια του μυαλού τους — κι ας μην την είχαν δει ποτέ με τα μάτια της όρασής τους, κι ας μην μπορούσαν να τη διακρίνουν στο χωράφι απ' το κριθάρι ή τη βρόμη αν τα 'βλεπαν στην πράξη. Την είχαν άλλωστε ήδη βρει στα βιβλία και στα αναγνωστικά τους απ' τα μικράτα τους (π.χ. βλ. Νεοελληνικά Αναγνώσματα Γ' Γυμνασίου ΟΕΔΒ 1966: http://content.yudu.com/Library/A1xwpv/1966/resources/149.htm· η λ. «σίκαλη» δίνεται χωρίς παραπομπή στο γλωσσάρι στο τέλος του βιβλίου, διότι θεωρείται συνηθέστατη και γνωστή για παιδί της τρίτης γυμνασίου). Βρίσκω δε ότι η γνωριμία των παιδιών με τη σίκαλη άρχιζε (για όσα δεν την γνώριζαν ήδη) με τη Φυτολογία της Α' Γυμνασίου (βλ. π.χ. ΟΕΔΒ 1971).
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Πέρα από αυτό επίσης, ήθελα να προσθέσω με αφορμή τον προβληματισμό για τη «σίκαλη» ένα γενικότερο σχόλιο: είμαι της άποψης πως όταν κάτι δεν είναι απαραίτητα γνωστό στο ευρύ κοινό, δεν είναι απαραίτητο να το αλλάζουμε στη μετάφραση ή να το εξηγούμε με πολύ απλούς όρους για να γίνει κατανοητό, αλλά είναι προτιμότερο να το αφήσουμε στον αναγνώστη που, πιστεύω, αν δεν ξέρει κάτι, θα φροντίσει να το μάθει για να καταλάβει τι διαβάζει.
 

nickel

Administrator
Staff member
είναι προτιμότερο να το αφήσουμε στον αναγνώστη που, πιστεύω, αν δεν ξέρει κάτι, θα φροντίσει να το μάθει για να καταλάβει τι διαβάζει.

Υπάρχουν ωστόσο ακόμα πιο δύσκολες περιπτώσεις:
Keep the Aspidistra Flying > Κρατήστε σφιχτά το μικροαστισμό σας
http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?7242-aspidistra-ασπιδίστρα
 
Μελάνη, τι λέει η ισπανική βίκη στη συζήτηση που έχει για τον τίτλο; Βλέπω ότι στα ισπανικά υπάρχουν ήδη δύο βερσιόν. (Σκέφτηκα να δούμε τι λύσεις έχουν δοθεί και σε άλλες γλώσσες.)
Η παλιά μετάφραση, του 1961 στην Αργεντινή, απέδωσε τον τίτλο ως "Ο κρυμμένος κυνηγός". Το 1978 ξαναμεταφράστηκε, στην Ισπανία αυτή τη φορά, ως "Ο φύλακας στη σίκαλη". Η επιλογή του τίτλου σχολιάστηκε αρνητικά από τουλάχιστον έναν αργεντινό κριτικό, ως υπερβολικά κυριολεκτική μετάφραση, σε αντίθεση με την πρώτη, την οποία θεωρεί πιο κοντά στο πνεύμα του βιβλίου. Ωστόσο η δεύτερη εκδοχή ήταν πλέον η επίσημη και με την έγκριση του Σάλιντζερ (δεν ξέρω λεπτομέρειες για συμβόλαια και τέτοια δεν λέει), και όλες οι επόμενες εκδοχές στα ισπανικά έχουν αυτόν τον τίτλο.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
[...]Επομένως όλο αυτό ήταν μια «λύση μεταφραστικής ανάγκης», δεδομένου ότι ο υπερπροστατευτικός Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έθεσε απαράβατο όρο, μέσω του ατζέντη του, να μεταφράζεται κυριολεκτικά ο τίτλος του βιβλίου, ύστερα από ορισμένες «ερμηνευτικές αποδόσεις» που τον εξόργισαν σε άλλες χώρες του εξωτερικού.

Το 1978 ξαναμεταφράστηκε, στην Ισπανία αυτή τη φορά, ως "Ο φύλακας στη σίκαλη". Η επιλογή του τίτλου σχολιάστηκε αρνητικά από τουλάχιστον έναν αργεντινό κριτικό, ως υπερβολικά κυριολεκτική μετάφραση, σε αντίθεση με την πρώτη, την οποία θεωρεί πιο κοντά στο πνεύμα του βιβλίου. Ωστόσο η δεύτερη εκδοχή ήταν πλέον η επίσημη και με την έγκριση του Σάλιντζερ (δεν ξέρω λεπτομέρειες για συμβόλαια και τέτοια δεν λέει), και όλες οι επόμενες εκδοχές στα ισπανικά έχουν αυτόν τον τίτλο.
Αυτό με την έγκριση του Σάλιντζερ συμβαδίζει και με αυτό που λέει η Τζένη Μαστοράκη (παρεμπ, και στα γαλλικά, ο τίτλος L'Attrape-cœurs τραβηγμένος μού φαίνεται —και προφανώς ο Σάλιντζερ με αυτές τις μεταφράσεις θα ήταν δυσαρεστημένος). Αλλά και με αυτή την οπτική γωνία, της επιθυμίας του συγγραφέα δηλαδή, η προσθήκη «στα στάχια» δεν δικαιολογείται εύκολα...
 
Για "Φύλακα στο σικαλοχώραφο" δεν νομίζω ότι θα υπήρχε αντίρρηση. Ο "(παιδο)πιάστης" μπορεί να φέρει στο μυαλό παιδοφιλία ή ποιος ξέρει τί άλλο.
 
Προτείνω να δούμε ένα ένα τα στοιχεία της υπόθεσης. Τα αντιμετωπίζω διαδοχικά και δίνω τις προσωπικές μου απαντήσεις.

Έχει δικαίωμα ένας μεταφραστής να αναθεωρεί παλαιότερη μετάφρασή του;
Ασφαλώς ναι, κατά την ίδια λογική που και ο συγγραφέας έχει το δικαίωμα να επανέλθει —όχι να επανέλθει, να επανέρχεται— σε παλιότερα κείμενά του και να τα ξαναπλάθει. Αυτό με την αυτονόητη προϋπόθεση ότι το κάνει (ο μεταφραστής) παρακινημένος από το ευγενές σαράκι του επαγγέλματος, την επιδίωξη της τελειότητας (και όχι για λόγους άλλους, π.χ. εμπορικούς ή πολιτικούς). Επιπλέον, είναι, νομίζω, γενικά αποδεκτό ότι κάθε γενιά έχει το δικαίωμα να προσεγγίζει με νέες μεταφράσεις κείμενα που έχουν γίνει από παλιότερα γνωστά.

Καλά έκανε η Μαστοράκη που ξανάπιασε τη μετάφραση του Σάλιντζερ;
Βεβαίως, και από το αποτέλεσμα θα κριθεί ποια απόπειρά της ήταν καλύτερη.

Έχει δικαίωμα ο κάθε μεταφραστής (είτε ο ίδιος, όπως στην παραπάνω περίπτωση, είτε άλλος επιγενέστερος) να αλλάζει τον τίτλο ενός έργου που έχει μεταφραστεί και κυκλοφορήσει παλαιότερα;
Ναι καταρχήν. Εκτός από τα ευρέως καθιερωμένα, αυτά που έχουν γίνει αγαπητά (ίσως και χάρη ακριβώς στον τίτλο), που έχουν περάσει στη λαϊκή κουλτούρα, αυτά που ανήκουν στο απόθεμα κοινών γνώσεων που περιμένει κανείς να το αναγνωρίζουν σχεδόν όλοι όσοι διαθέτουν ένα επίπεδο καλλιέργειας (όχι κατ’ ανάγκη σχολικής). Λόγου χάρη, δεν υπάρχει λόγος ο Κόμης Μοντεχρήστος να γίνεται Κόμης Μόντε Κρίστο επί το ορθότερο, ούτε ο Δον Κιχώτης (με ωμέγα) να γίνεται Ντον Κισότε, ούτε οι Είκοσι χιλιαδες λεύγες να μετατραπούν σε Εξήντα χιλιάδες ναυτικά μίλια (ή 111120 χιλιόμετρα).

Ανήκει Ο φύλακας στη σίκαλη σ’ εκείνα τα έργα που μπορούν πλέον να θεωρηθούν καθιερωμένα και για τα οποία η αλλαγή του τίτλου βρίσκει εμπόδιο την αντίδραση του κοινού;
Μάλλον ναι. Συμφωνώ και εγώ με τον προλαλήσαντα ότι το βιβλίο αυτό «έχει μεγαλώσει μια γενιά». Με βάση το ρητό ότι το καλύτερο είναι εχθρός του καλού, θα μπορούσαμε να συζητούμε λεπτές αποχρώσεις, αν θα ήταν προτιμότερο ο φύλακας-άγγελος ή ο παιδοφύλακας στα χωράφια της σίκαλης ή στα σταροχώραφα, αλλά ο δεδομένος τίτλος, κατά τη γνώμη μου, κερδίζει σε οικονομία και αμεσότητα, και χάρη σ’ αυτές, καθώς και στο μικρό μυστήριο που υποβάλλει (ποιος φυλάει τι; ποια σίκαλη; τι δουλειά έχει η σίκαλη στη ζωή ενός έφηβου κολεγιόπαιδου με υπαρξιακό άγχος;) αποτελεί ισχυρό κίνητρο για εκδήλωση ενδιαφέροντος.

Δικαιολογείται η νέα παραλλαγή του τίτλου; Είναι καλύτερη από την προηγούμενη;
Πρώτον, δεν είναι πιο ακριβής. Δεν υπήρχε σφάλμα στην προηγούμενη που να χρειάζεται διόρθωση. Δεύτερον, δεν είναι πιο ελκυστική. Πείτε μου, σας παρακαλώ, μπορείτε στα σοβαρά να συστήσετε ένα βιβλίο, να μιλήσετε για ένα βιβλίο, να ανακαλέσετε στη μνήμη ένα βιβλίο που ο τίτλος του είναι Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης; Σκεφτείτε ένα αγόρι που θέλει να πλησιάσει το αντικείμενο του πόθου του, ένα κορίτσι, και να του πιάσει κουβέντα: «Έχεις διαβάσει ένα βιβλίο που λέγεται Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης;» Ή «Τι είναι αυτό που διαβάζετε, δεσποινίς;» «Το Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης».
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Σκεφτείτε ένα αγόρι που θέλει να πλησιάσει το αντικείμενο του πόθου του, ένα κορίτσι, και να του πιάσει κουβέντα: «Έχεις διαβάσει ένα βιβλίο που λέγεται Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης;» Ή «Τι είναι αυτό που διαβάζετε, δεσποινίς;» «Το Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης».
Και ιδού οι γλωσσικές και εκφραστικές δυνατότητες που ανοίγει ο νέος τίτλος με την παραθετικότητά του: Το βιβλίο, το αγόρι, ο κουβεντοπιάστης...

Και θυμίζω ότι όσα γράφουμε με γκρίζο χρώμα είναι λίγο εκτός θέματος, λίγο απόπειρα χαλάρωσης...
 
Top