Πληθυντικός ξένων όρων σε ελληνικό κείμενο

Πρόσφατα παρέδωσα ένα κείμενο που περιείχε διάφορους ινδικούς όρους μεταγραμμένους στα αγγλικά. Στη συνέχεια διαπίστωσα ότι ο διορθωτής είχε κόψει το τελικό «s» των όρων που απαντούν στον πληθυντικό. Τι ισχύει τελικά;

Π.χ, «Το υλικό από το οποίο συγκροτείται η κάθε Βέδα κατατάσσεται ανάλογα με τη μορφή και το περιεχόμενό του σε τέσσερις κατηγορίες: α) Saṃhitās, β) Brāhmaṇas γ) Āraṇyakas και δ) Upaniṣads».
Στο διορθωμένο κείμενο όλα τα “s” είχαν κοπεί.

Όταν κρατάμε αμετάγραπτη μια ξένη λέξη, δεν την πειράζουμε. Πιάνω στην τύχη ένα κείμενο της Σίβυλλας για παράδειγμα (πού αλλού θα βρω περισσότερα αμετάγραπτα, άλλωστε; ). Ιδού:

Landlords πάνε Μαλδίβες
ήρθε η ώρα να πληρώσουν οι landlords της Εκάλης
κλεισμένος σε παλάτια και private clubs
Είναι οι λεγόμενες les territoires de l'aristocratie
αρκετοί από τους ισχυρούς του χρήματος και πρώην περήφανους les grands proprietaries de territoire (κάτι σε μεγαλογαιοκτήμονες δηλαδή)
τα flash των ελλήνων paparazzi (δεν περίμενα να δω flashes, επηρεάζεται από το ελληνικό «φλας», που δεν έχει πληθυντικό)
μαζί με τους ισχυρούς βρετανούς businessmen
δεν γνωρίζουν ίσως τη μανία των δικών μας... celebrities
ταιριάζει στα big parties

Αν και:
με τα εντυπωσιακά terrain του golf (την τσάκωσα!)

Όμως, γιατί αμετάγραπτα; Ξέρω π.χ. τις Ουπανισάδες. Οι άλλες δεν έχουν εξελληνιστεί;

Και δεν μου λέτε, κρατάμε αμετάβλητους και τους πληθυντικούς μιας γλώσσας σε μια άλλη γλώσσα;

Εγώ δεν ξέρω χίντι ούτε σανσκριτικά, αλλά το τελικό s σχηματίζει τον πληθυντικό στα αγγλικά, όχι στα σανσκριτικά ή στα χίντι, έτσι δεν είναι;
Τι λόγο έχουμε λοιπόν να το κρατήσουμε;

Το συγκεκριμένο κείμενο δεν προέρχεται από μετάφραση αγγλικού κειμένου αλλά έχει συντεθεί κατευθείαν στα ελληνικά. Απλά έχω χρησιμοποιήσει τον πληθυντικό των όρων όπως αυτός εμφανίζεται γενικότερα στην αγγλική βιβλιογραφία (αμετάγραπτους για δικούς μου λόγους). Κατόπιν αυτής της διευκρίνησης υπάρχει κάποια διαφοροποίηση σε όσα γράφετε παραπάνω;

Εάν κρατήσεις αμετάγραπτες τις λέξεις, δεν υπάρχει λόγος να τις κλίνεις κατά τον αγγλικό πληθυντικό. Αν πάλι τις μεταγράψεις, είναι άκλιτες.

Σε δυο βιβλιαράκια που έχω -το ένα γραμμένο σε πολυτονικό- είναι όλες μεταγραμμένες στα ελληνικά.

Η προσωπική μου γνώμη (δεν θα έλεγα ότι υπάρχει κανόνας) είναι ότι ο διορθωτής, από τη στιγμή που βλέπει και αναγνωρίζει πληθυντικούς, θα πρέπει να σκεφτεί «βρε, μπας και έχει λόγο που το έκανε» και όχι «βρε, κοίτα να δεις που δεν ξέρει ότι αυτά μπαίνουν στον ενικό» και να επικοινωνήσει με τον συγγραφέα ή μεταφραστή. Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι έγινε κάτι ανάλογο με την απόδοση των Ψαλμών στην Παλαιά Διαθήκη ως Psalm επειδή ο συγγραφέας ή ο μεταφραστής του κειμένου επέλεξε να χρησιμοποιήσει την αγγλική απόδοση του όρου.

Να διευκρινίσω ότι στα σανσκριτικά ο πληθυντικός δεν αποδίδεται με «s». Ωστόσο η χρήση του «s» είναι μια γενικευμένη συμβατική συνήθεια σε όλα τα αγγλικά κείμενα.

Το κείμενό σου όμως δεν είναι στα αγγλικά, ούτε είναι επεξήγηση του πως να διαβάσουμε τη βιβλιογραφία στα αγγλικά, ε;

Για τη συγκεκριμένη περίπτωση να κοιτάξουμε τι συμβαίνει στη Wikipedia:

Αγγλικό: Upanishads
Ελληνικό: Ουπανισάδες
Γαλλικό: Upanishad
Δείτε το κείμενο εκεί. Π.χ. Les Upaniṣad majeures sont aussi les plus anciennes.

Πας όμως εδώ:
http://www.upanishad.org/SHWEITZER1.htm
και διαβάζεις:
Les quatre parties du Véda, les Brâhmanas et les Upanishads sont considérés comme des révélations divines...

Στο διαδίκτυο τα γαλλικά "Les Upanishads" είναι περισσότερα από τα "Les Upanishad".

Και η λύση उपनिषदः δεν βοηθάει. :)

Στην ελληνική βιβλιογραφία βλέπω ότι ακολουθείται σε μεγάλο βαθμό η διεθνής πρακτική. Αυτό τουλάχιστον διαπιστώνω από τα εξής βιβλία:
Θεοδώρου Πάντουβα, Ερμηνευτικό λεξικό της ινδικής φιλοσοφίας και του Γιόγκα
Theos Bernard, Οι θεμελιώδεις φιλοσοφίες της Ινδίας
Γρηγόρης Ζιάκας, Θρησκείες και πολιτισμοί της Ασίας

Φαίνεται πως έχεις ήδη άποψη και έχεις ουσιαστικά πάρει την απόφασή σου, η οποία είναι σεβαστή σε κάθε περίπτωση.

Εγώ πάντως σε αντίστοιχες περιπτώσεις (σανσκριτικά, ιαπωνικά, κινεζικά μέσα σε αγγλικά κείμενα τα οποία μετέφρασα) επέλεξα να μεταγράψω σε ελληνικό αλφάβητο και να μην κλίνω.
Εάν για κάποιο λόγο επέλεγα να κρατήσω την αγγλική γραφή, και πάλι δεν θα τα έκλινα.
Το τι γίνεται στην ελληνική βιβλιογραφία είναι οπωσδήποτε ένα σημείο αναφοράς, δεν θα έλεγα όμως ότι είναι καθοριστικό κριτήριο, ειδικά αφού μιλάμε για γλωσσικό θέμα και όχι για θέμα του περιεχομένου ή έστω για θέμα ορολογίας.

Εξαρτάται βέβαια ποιο είναι και το κοινό σου, πράγμα που μάλλον ξέρεις όταν κάνεις αυτήν την επιλογή. Αν είναι λογοτεχνία, π.χ. που το κοινό μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε μέσος άνθρωπος που δεν έχει επαφή με το αντικείμενο, είναι εξόχως κουραστικό να διαβάζει συνέχεια λέξεις σε ξένα αλφάβητα, που δεν μπορεί να ξέρει πώς προφέρονται. Είναι σαν μια μουτζούρα που την παρακάμπτει στο διάβασμα, ένα placeholder*, όπως τα μπιπ στην τηλεόραση όταν εκστομίζονται βρισιές.

* άσχετο, αλλά έχουμε μετάφραση γι' αυτό;

placeholder = αντιφραστική λέξη | θεσικράτης | σύμβολο υποκατάστασης

Ο Πάπυρος, στο λήμμα Βέδες, δίνει τους όρους γραμμένους αγγλικά, με τα σημαδάκια που τους έβαλε και ο unique, και στον πληθυντικό — όπως δηλαδή τις βρήκε στο λήμμα της Britannica.

Και έτσι, επανερχόμαστε σε αυτό:

drsiebenmal said:

[...] ο διορθωτής, από τη στιγμή που βλέπει και αναγνωρίζει πληθυντικούς, θα πρέπει να σκεφτεί «βρε, μπας και έχει λόγο που το έκανε» και όχι «βρε, κοίτα να δεις που δεν ξέρει ότι αυτά μπαίνουν στον ενικό» και να επικοινωνήσει με τον συγγραφέα ή μεταφραστή [...]

Click to expand...

Hellegennes said:

Επί τη ευκαιρία του παραπάνω, ο μεταφραστής και ο διορθωτής έχουν συνήθως επικοινωνία;

Click to expand...

Εξαρτάται. Συνήθως όχι τόσο όσο χρειάζεται.

Hellegennes said:

Κι αν όχι, ο μεταφραστής δύναται να αφήνει υποσημειώσεις για τον διορθωτή που να εξηγεί κάποιες επιλογές του που αρχικά φαίνονται παράξενες ή αντισυμβατικές ή ό,τι;

Click to expand...

Αυτό συνήθως γίνεται και είναι ζητούμενο από τους εκδότες, αλλά το θέμα είναι ότι δεν μπορείς να διανοηθείς πώς θα κρίνει κάτι ο άλλος. Πρόσφατα μου είπαν για μια περίπτωση όπου στο (αγγλικό) κείμενο μεταφράζεται ο τίτλος μιας γερμανικής εφημερίδας στα αγγλικά. Π.χ. αντί του γερμανικού Zeit γράφει (στα αγγλικά) Time και ο μεταφραστής προτίμησε να το αποδώσει στα ελληνικά Χρόνος (ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων). Ο επιμελητής το άλλαξε σε Time (το Zeit θα ήταν λογικό, βέβαια).

Ο Πάπυρος πάλι, στο πολυσέλιδο λήμμα για τον Ινδουισμό, αποτολμά μεταγραφές. Έτσι, εκτός από τις Ουπανισάδες, βρήκα και τις Βραχμάνες και τις Αρανυάκες (ο Πάπυρος δεν απλοποιεί φωνήεντα, μόνο διπλά σύμφωνα).

Με την ευκαιρία: τι γίνεται με τα σημαδάκια; Το εξελληνισμένο Ουπανισάδες αδιαφορεί για το παχύ [sh], όπως άλλωστε και στον Σέξπιρ. Το γνήσια αγγλικό είναι Upanishads. Το σανσκριτικό (με μεταγραφή IAST — International Alphabet of Sanskrit Transliteration) είναι Upaniṣad. Βρίσκω ωστόσο και αυτό στον πληθυντικό, Upaniṣads, π.χ. http://en.wikipedia.org/wiki/The_Principal_Upanishads (το εξώφυλλο του βιβλίου).

Αυτό το παράδειγμα Δόχτορα απλά δείχνει ότι δεν έπιασε ο διορθωτής ότι και στο πρωτότυπο ήταν μεταφρασμένο- δηλαδή καλά έκανε ο μεταφραστής και το μετάφρασε, για να κρατήσει το πνέυμα του πρωτότυπου.
Τώρα, από την άλλη, αν μεταφράζεις π.χ. ένα εγχειρίδιο χρήσης π.χ. μίξερ, το πνέυμα του πρωτότυπου είναι να μπορεί ο αναγνώστης να ενημερωθεί για τη χρήση του μίξερ. Εκεί θα περίμενα να χρησιμοποιηθεί η τυποποιημένη ορολογία για τα μίξερ.

Το πρόβλημα είναι ότι ο διορθωτής έκοψε τα “s” και από όρους (όπως o manas= νους) που ενώ δεν είναι στον πληθυντικό έχουν «s». Τώρα πρέπει να ανατρέξω στη βιβλιογραφία για πολλούς τέτοιους όρους. Πάντως αν τοποθετήσω σε ένα ζυγό τα στοιχεία και τις γνώμες που παραθέτετε (από τη μια πλευρά την ορθή θεωρητική αντιμετώπιση του θέματος και από την άλλη την επικρατούσα πρακτική) πιστεύω ότι ο δείκτης θα ισορροπήσει κάπου στο κέντρο.
Με άλλα λόγια: βραχυκύκλωσα!