συγκεκριμένα

Υπάρχουν μερικές χρήσεις που μου προκαλούν ανεξέλεγκτο εκνευρισμό. Μια τέτοια είναι η ευρύτατη χρήση του επιρρήματος "συγκεκριμένα" για να μεταφραστούν π.χ. τα αγγλικά in particular και notably ή τα γαλλικά en particulier και notamment. Δεν έχω αυτή τη στιγμή την πρόταση που συνάντησα σε μια χθεσινή αναθεώρηση, αλλά ήταν του είδους:
- Συνάντησα πολλούς συναδέλφους μου, συγκεκριμένα τον Γιάννη και τον Γιώργο
- Ο Χ αναφέρθηκε στους κλάδους της βιομηχανίας μας, συγκεκριμένα στην υφαντουργία
- Τα θηλαστικά, συγκεκριμένα ο άνθρωπος, έχουν το Α χαρακτηριστικό.

Εγώ ήξερα ότι τα ξένα επιρρήμματα ή επιρρηματικές εκφράσεις δεν υπονοούν εξαντλητική απαρίθμηση, έστω κι αν δεν την αποκλείουν κατ' ανάγκη. Αντίθετα, σε τέτοιου είδους σχήματα το "συγκεκριμένα" προσδιορίζει πληρέστερα και ακριβέστερα αυτό που προηγείται, δεν μπορεί να αναφέρεται μόνο σε ένα μέρος του. Στο πρώτο παράδειγμα θα το δεχόμουν αν είχα συναντήσει δύο συναδέλφους, αλλά τώρα θα έβαζα π.χ. "και μάλιστα". Στο δεύτερο παράδειγμα θα το δεχόμουν αν ο Χ είχε αναφερθεί σε έναν μόνο κλάδο, αλλά τώρα θα έβαζα π.χ. "και ειδικότερα" ή έστω "και πιο συγκεκριμένα" (= αναφέρθηκε στους κλάδους της βιομηχανίας γενικά και στην υφαντουργία με πιο συγκεκριμένο τρόπο). Στο τρίτο παράδειγμα θα το δεχόμουν αν ο άνθρωπος ήταν η μοναδική (ήτοι ανάδελφη) ταξινομική υποκατηγορία των θηλαστικών, αλλά τώρα θα έβαζα π.χ. "και κυρίως" ή "και ιδιαίτερα". Έχω μάλιστα την εντύπωση ότι, αν χρησιμοποιούσαν τη μορφή "και συγκεκριμένα", δεν θα με ξένιζε τόσο, γιατί αυτή τουλάχιστον είναι κοινή στον προφορικό λόγο.

Αλλά το πρόβλημα δεν είναι, δυστυχώς, μόνο στη μετάφραση. Εδώ και κάμποσα χρόνια βλέπω να πολλαπλασιάζεται ραγδαία και λερναία η χρήση αυτή σε πρωτότυπο ελληνικό γραπτό λόγο. Εγώ θεωρώ ότι δυναμιτίζει ό,τι μας έχει απομείνει από έναν μίνιμουμ πυρήνα "κοινής" (αριστοτελικής, καρτεσιανής...) λογικής, αλλά μπορεί βέβαια να είμαι κολλημένος στα παλιά, συντηρητικός, γερο-ξεκούτης κτλ.

Στο θέμα αυτό δεν φαίνεται να βοηθάνε τα λεξικά. Θα παρακαλούσα τους αγαπητούς συλλεξιλόγους να μου πουν πώς βλέπουν να χρησιμοποιείται αυτό το ξεκούδουνο "συγκεκριμένα" και πώς το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι.

Προειδοποιώ τον Ζαζ να μη μου ξεθάψει νήμα όπου έχουμε ξανασυζητήσει το θέμα. Αυτή τη φορά έκανα αναζήτηση στη Λεξιλογία πριν ανοίξω το νήμα.

Ναι ναι, συμφωνώ, Θέμη! Αφρούς και ατμούς έβγαζαν οι καθηγητές μας στο IFA (να 'ναι καλά όπου και να 'ναι) με το συγκεκριμένο. Και δώστου εμείς "και συγκεκριμένα"!

Στα παραπάνω που γράφεις να προσθέσω ως πιθανή απόδοση, ανάλογα την περίπτωση βέβαια, το "μεταξύ αυτών/των οποίων/εκ των οποίων (και)"
Το "και ιδιαίτερα/και ιδίως" χρησιμοποιείται πάρα πολύ, ιδιαίτερα σε προτάσεις όπως μπλα μπλα μπλα τα άρθρα της Σύμβασης και ιδίως το άρθρο τάδε.
Γενικά, δηλαδή, το notamment και en particulier δεν χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει περιοριστικά, αλλά για να δώσει έμφαση σε μέρος του συνόλου στο οποίο αναφέρεται.

Πρώτη σκέψη. Δείτε τι γράφει το ODE στο namely (που είναι αυτό που πιο συχνά αποδίδεται με το συγκεκριμένα):

namely
that is to say; to be specific (used to introduce detailed information or a specific example): the menu makes good use of Scottish produce, namely game and seafood.

Καταγράφοντας τη χρήση σαν καλό λεξικό που είναι, λέει ότι μπορεί να ακολουθεί λεπτομερής απαρίθμηση, μπορεί και μόνο ένα παράδειγμα.

Θα το σκεφτώ κι άλλο, αλλά βλέπω τη συναυλία του Μποτσέλι στη Νέα Υόρκη και είμαι αλλού — συγκεκριμένα, σε άλλο πλανήτη.

Κοίταξα στα σχολικά αγγλικά λεξικά και έχουν μια χαρά παραδείγματα. Στην παρέα του notably θα ήθελες να μεταφράσεις χρησιμοποιώντας (και) ειδικότερα, στο namely θα βάλεις συγκεκριμένα, για την ακρίβεια. Στο namely / συγκεκριμένα ορίζεται πλήρως αυτό που είχε προηγηθεί σαν αόριστη αναφορά. Στην παρέα του notably κάνουμε πρώτα αναφορά σε πολλούς και από τους πολλούς στη συνέχεια ξεχωρίζουμε κάποιους.

notably: a diet low in animal fat protects against potentially fatal diseases, notably diabetes
especially: he despised them all, especially Sylvester
in particular: he socialized with the other young people, one boy in particular
particularly: the team’s defence is excellent, particularly their two centre backs

...three famous physicists, namely Simon, Kurte and Mendelsohn | to enforce the play's message, namely that mirage and reality merge in love... | He could not do anything more than what he had promised—namely, to look after Charlotte's estate. | We need to concentrate on our target audience, namely women aged between 20 and 30. | The Union also provides us with something of use to some of our other projects, namely cash.

Από τα παραδείγματα των σχολικών λεξικών που κοίταξα, ένα θα μπορούσε να είναι λάθος:
Some groups, namely students and pensioners, will benefit from the new tax.
Αν υπάρχουν και άλλες ομάδες που θα ωφεληθούν από το φόρο, τότε το παράδειγμα είναι λάθος. Θα έπρεπε να έχει especially.

Στο παράδειγμα του ODE:
that is to say; to be specific (used to introduce detailed information or a specific example): the menu makes good use of Scottish produce, namely game and seafood.
ο ορισμός είναι σωστός, αλλά η σημείωση για τη χρήση είναι λάθος: δεν πρόκειται για «specific example», διότι δεν δίνεις ένα από πολλά, τα δίνεις όλα. Έτσι το λεξικό φαίνεται να δέχεται και λανθασμένες χρήσεις. Το παράδειγμα μπαλαντζάρει, γιατί προφανώς το κυνήγι και τα θαλασσινά δεν είναι το σύνολο των προϊόντων της Σκοτίας, αλλά το μενού αυτά έχει.

Τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα στην Encarta:
specifically: used to introduce a description or explanation of something just referred to in a more general way: She was given a new post, namely, that of head of department.

Στην Κιβωτό του Πλακιά το ένα από τα δύο παραδείγματα θα μπορούσε να είναι λάθος:
Στη Ρόδο γνώρισα πολλές ξένες τουρίστριες, πιο συγκεκριμένα Αγγλίδες και Σουηδέζες.

Που σημαίνει ότι με την υποψία που μας έβαλες, Θέμη, στο κεφάλι, τώρα δεν θα ξέρουμε τι εννοούν σε κάποιες περιπτώσεις. «Για την ακρίβεια, Αγγλίδες και Σουηδέζες» ή «κυρίως Αγγλίδες και Σουηδέζες»;

Σε πλήρη φόρμα ο Νίκελ μετά τη συναυλία... Εγώ το "συγκεκριμένα" το συνάντησα σαν απόδοση του in particular, και βάσει των συμφραζομένων επρόκειτο για καραμπινάτο πραγματολογικό λάθος. Απ΄όσα αναφέραμε, το namely είναι, πράγματι, εκείνο που συνήθως εξειδικεύει πλήρως ("για την ακρίβεια", "συγκεκριμένα") και μου έχει τύχει επανειλημμένα να το αποδώσω με το "δηλαδή". Τα άλλα όχι. Αν το πάρουμε από την αντίστροφη πλευρά, το "συγκεκριμένα" σημαίνει περιοριστικό προσδιορισμό, όπως λέει η Ολ, κι επομένως δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ελαφρά τη καρδία. Στα ξένα επιρρήματα ή επιρρηματικές εκφράσεις που αναφέραμε, το σημασιολογικό πεδίο είναι αρκετά θολό. Αυτό κανονικά σημαίνει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε αβασάνιστες αμφιμονοσήμαντες αντιστοιχίσεις. Είναι πολύ εύκολο να προκύψουν μεταφράσεις που διαστρεβλώνουν πλήρως το νόημα.

Αν πάντως πάρουμε κάποια απόσταση, θα μπορούσαμε να στηριχτούμε στο καθολικής ισχύος μότο της μετάφρασης: Είναι το νόημα, ηλίθιε! Σε τελική ανάλυση, τι πρέπει να κάνουμε; Αν το νόημα δεν ταιριάζει με τις λέξεις, προσπαθούμε να το ταιριάξουμε. Αν όμως δεν τα καταφέρνουμε, πρέπει να θέσουμε σε αμφισβήτηση τις λέξεις, όσο γνωστές κι αν μας είναι. Πρέπει να αγαπάμε τον Μεγάλο Αδελφό του νοήματος του πρωτοτύπου. Είναι μια απαραίτητη πράξη πίστης.