Αισθητική του κειμένου

nickel

Administrator
Staff member
Θα ήθελα να ανταλλάξουμε απόψεις σχετικά με κάποια θέματα που έχουν να κάνουν με την αισθητική ενός κειμένου, είτε πρόκειται για ένα εγχειρίδιο σε Word είτε για ένα οποιοδήποτε βιβλίο. Φαντάζομαι ότι θα είναι αρκετά τα θέματα που απασχολούν όσους ασχολούνται με την τελική εικόνα του γραφτού τους, του μεταφραστικού τους προϊόντος κ.λπ.

Θα ξεκινήσω με τις καταστάσεις (αριθμημένες λίστες, με κουκκίδες, με παύλες κ.τ.ό.). Μου αρέσει, ακόμα και σε κείμενο στοιχισμένο δεξιά, όταν η λίστα περιέχει κυρίως στοιχεία της μιας γραμμής και ελάχιστα των δύο γραμμών, να ορίζω τη λίστα χωρίς στοίχιση. Έτσι επιδιώκω να μη δημιουργούνται κάποια στοιχεία όπου το στοιχισμένο κείμενο θα έχει μεγάλα κενά (π.χ. η γραμμή sed do στην πρώτη ενότητα). Τον «κανόνα» δεν τον εφαρμόζω (σώνει και καλά) αν έχω στοιχεία με αρκετό κείμενο το καθένα.



Το παραπάνω κείμενο είναι «Lorem ipsum».
 

Zazula

Administrator
Staff member
Καταρχάς, δυο-τρία trivialities επί της ορολογίας. :D
  • Το στοίχιση δεν θεωρείται επαρκώς ακριβές από τους επαγγελματίες του χώρου, και συχνά χρησιμοποιείται το περασιά. Όταν λέμε ότι ένα κείμενο έχει αριστερή ή δεξιά στοίχιση (ή, αντίστοιχα, περασιά αριστερά ή δεξιά) εννοούμε ότι η περασιά του [ευθύγραμμη ή κατακόρυφη θέση ενός τμήματος, εξαρτήματος κτλ. σε ορισμένη κατασκευή] είναι στο αριστερό (ή το δεξιό) περιθώριο της σελίδας μας. Τέλος υπάρχει και η στοίχιση στο κέντρο.
  • Το πλεονέκτημα της χρήσης τού όρου περασιά είναι ότι μπορούμε να την ορίσουμε με ακρίβεια όπου θέλουμε (π.χ. "περασιά με το δεξί όριο της Χ εικόνας", "περασιά στα 12 cm από το αριστερό άκρο της σελίδας" κλπ). Έτσι ένα μπλοκ κειμένου μπορεί να έχει περασιά λ.χ. στα 8 cm (που δεν είναι το κέντρο του πλάτους μιας Α4) και να έχει στοίχιση στο κέντρο (στο κέντρο μεν του μπλοκ κειμένου, αλλά έκκεντρα συνολικά ως προς τη σελίδα). Ευελπιστώ ότι δεν σας μπερδεύω.
  • Όταν το κείμενο δεν είναι στοιχισμένο αριστερά (ή δεξιά), τότε λέγεται τρελό αριστερά (ή δεξιά). Το τρελό αριστερά είναι πρέσα δεξιά (χα χα, ψαρώσατε, αυτό είναι των παλιών τυπογράφων), δηλ. περασιά δεξιά — και το τρελό δεξιά είναι πρέσα / περασιά αριστερά. Ελπίζω να παραμένω κατανοητός. Αν όχι, συμβουλευτείτε και τη ζαργκόν του συναφιού μας. :D
Τώρα, επί της ουσίας τού ερωτήματός σου, nickel. Μιλάμε για τη μορφοποίηση τμημάτων κειμένου που περιέχουν καταστάσεις (αριθμημένες ή κουκκιδωμένες λίστες κ.τ.ό.). Το κείμενο είναι στοιχισμένο αριστερά και το ερώτημα είναι πότε το αφήνουμε τρελό δεξιά και πότε όχι.

Εν γένει συμφωνώ ότι αν το περιεχόμενο της πλειονότητας των επιμέρους παραγράφων της λίστας απλώνεται σε πάνω από δύο αράδες, τότε είναι καλύτερα στο μάτι να μην είναι τρελό δεξιά. Αν οι επιμέρους παράγραφοι της λίστας δεν απλώνονται κατά κανόνα σε δεύτερη αράδα πλην ελαχίστων περιπτώσεων, τότε πιο ευχάριστο στο μάτι είναι να παραμένει το κείμενο τρελό δεξιά.

Φυσικά, ένα ερώτημα είναι πού βρίσκεται η περασιά στην οποία στοιχίζονται τα στοιχεία διαχωρισμού της λίστας (αριθμοί, κουκκίδες, παύλες κ.τ.ό.): Πάνε περασιά με την αριστερή περασιά της παραγράφου του κύριου σώματος κειμένου ή βρίσκονται πιο μέσα, πιο δεξιά; Εγώ κατά κανόνα προτιμώ να θέτω την περασιά τους στην εσοχή της πρώτης γραμμής της παραγράφου. Επίσης οι αριθμοί σε αριθμημένες λίστες, όταν περιέχουν και διψήφια νούμερα, παρουσιάζουν την εξής πρόκληση: Τους βάζεις περασιά αριστερά ή περασιά στην τελεία που τους ακολουθεί (δηλ. το νούμερο 10. ξεκινά πιο αριστερά απ' το 9. και ο άξονας στοίχισής τους είναι η τελεία τους); Εγώ τους πάω πάντα περασιά στην τελεία.

Τέλος, τι γίνεται με τη δεξιά περασιά, είτε το κείμενο είναι τρελό δεξιά είτε όχι; Βρίσκεται στο όριο του κειμένου της παραγράφου ή έχει εσοχή δεξιά; Εάν πρόκειται για κείμενο του οποίου οι επιμέρους παράγραφοι απλώνονται σε πολλές αράδες, εγώ το διατηρώ περασιά με τις υπόλοιπες, κανονικές παραγράφους. Εάν απαρτίζεται από επιμέρους παραγράφους ολίγων αράδων, τότε του δίνω δεξιά εσοχή όση έδωσα κι από αριστερά. Για το αν το αφήνω τρελό δεξιά ή όχι, απάντησα παραπάνω ότι ακολουθώ κι εγώ εν γένει το κριτήριο του Νίκου. :)
 

Zazula

Administrator
Staff member
Αισθητική του κειμένου - η επιλογή της γραμματοσειράς

Συνεχίζουμε την περιπλάνησή μας στα περί της αισθητικής του κειμένου με ένα στοιχείο κεφαλαιώδους σημασίας για το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα: την επιλογή της γραμματοσειράς που θα χρησιμοποιήσουμε.

Η βασική θεωρία για την επιλογή γραμματοσειράς για κείμενο υπαγορεύει αυτή να είναι με πατούρες (serif) στο σώμα του κειμένου, επειδή αυτές διαβάζονται πιο ξεκούραστα και κατευθύνουν το μάτι καλύτερα από τη μια γραμμή στην επόμενη, και χωρίς πατούρες (sans serif) για επικεφαλίδες και τίτλους, διότι η καθαρή τους εμφάνιση είναι ευκολότερα αναγνωρίσιμη από μακριά και περνά το μήνυμα ισχυρότερα. [Στην προηγούμενη πρόταση μπορείτε όπου "πατούρες" (που είναι ο τεχνικός όρος) να διαβάζετε "ουρίτσες" (που τις λέει έτσι ο πολύς κόσμος).] Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που στις περισσότερες ταμπέλες, στις πινακίδες κυκλοφορίας, στους τίτλους των πρωτοσέλιδων των εφημερίδων κ.τ.ό. οι γραμματοσειρές που κυριαρχούν είναι sans-serif (χωρίς ουρίτσες), ενώ στα βιβλία είναι serif (με ουρίτσες). Βέβαια, ιδίως σε ευρωπαϊκές εκδόσεις, συχνά βρίσκουμε κείμενα βιβλίων να είναι εξ ολοκλήρου με sans-serif γραμματοσειρές, διότι θεωρείται ότι προσδίδουν έναν πιο μοντέρνο αέρα στο βιβλίο. Για κάποιους οι serif γραμματοσειρές αποπνέουν μία περισσότερο κλασική (ή ακόμα και παλιομοδίτικη) αίσθηση. Εννοείται ότι σε όλα αυτά οφείλουμε να προσθέσουμε πως υπάρχουν και γραμματοσειρές ειδικού προορισμού, φτιαγμένες δηλαδή με στόχο να ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένη αποστολή, και οι οποίες καλό είναι να αποφεύγονται για γενική χρήση (αφήστε τις για τους γραφίστες και τους σχεδιαστές διαφημιστικών κυρίως κειμένων ή συσκευασιών).

Οι γραμματοσειρές sans-serif (που δεν έχουν ουρίτσες, δηλαδή) χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες:
1. Grotesque (Helvetica, Univers, Folio, Franklin Gothic κ.ά.) Είναι οι παλαιότερες οικογένειες, και οι κλασικότερες σε αίσθηση χωρίς ουρίτσες. Οι λάτρεις της παράδοσης στις γραφικές τέχνες μ' αυτές κοιμούνται και μ' αυτές ξυπνούν. Δίνουν απίστευτη αίσθηση ουδετερότητας και δύναμης, που τη λάτρεψαν οι μοντερνιστές και τη μίσησαν οι μεταμοντερνιστές. Γνωρίζω τουλάχιστον τρία άτομα που σεληνιάζονται με την Helvetica Black περισσότερο απ' ό,τι με την κοπέλα τους.
2. Neo-grotesque / Realist (Arial, MS Sans Serif κ.ά.) Είναι πιο σύγχρονες σε αίσθηση, αλλά και πιο άχρωμες (δεν κλέβουν την παράσταση). Είναι η συχνότερα χρησιμοποιούμενη από τις τέσσερις ομάδες sans-serif. Προσωπικά την Arial τη σνομπάρω γιατί τη θεωρώ υπερβολικά πολυφορεμένη.
3. Humanist (Calibri, Segoe UI, Gill Sans, Trebuchet MS, Tahoma, Verdana, Optima κ.ά.) Επειδή εδώ είναι εντονότερο το εφέ του μεταβλητού πάχους του γράμματος, δημιουργείται στον αναγνώστη μία πιο καλλιγραφική αίσθηση. Αυτό τις κάνει να διαβάζονται ευκολότερα και γι' αυτόν το λόγο καλό είναι να προτιμώνται όταν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε μία sans-serif γραμματοσειρά σε εκτεταμένο κείμενο ή/και σε σώμα βιβλίου. Αυτό κάνω κι εγώ, άλλωστε (κυρίως Verdana, Tahoma, Trebuchet MS και λιγότερο Calibri επειδή αν δεν κάνω λάθος είναι default στο MS Word 2007 κι έχει αρχίσει να γίνεται σούπα).
4. Geometric (Futura, Avant Garde, Century Gothic κ.ά.) Δίνουν μία πιο γεωμετρική αίσθηση, με ολοστρόγγυλα γραμματάκια, χωρίς καθόλου φιοριτούρες. Έτσι λογουχάρη σε αυτές το u στερείται τη γραμμή προς τα κάτω κι είναι σκέτο κυπελλάκι, το a είναι ίδιο με το ελληνικό α, το y δεν σχηματίζει τη μικρή γωνία στο κάτω άκρο, κλπ. Δεν κάνουν με τίποτα για σώμα κειμένου, αλλά είναι σπουδαίες για επικεφαλίδες — και η δική μου επιλογή, φυσικά. Για την ακρίβεια, τρελαίνομαι για Avant Garde, Century Gothic και Futura.

Οι γραμματοσειρές serif (που έχουν ουρίτσες, δηλαδή) χωρίζονται και αυτές σε τέσσερις ομάδες:
1. Old Style / Humanist (Garamond, Goudy Old Style, Palatino κ.ά.) Είναι οι παλαιότερες οικογένειες και οι κλασικότερες σε αίσθηση στην κατηγορία serif. Το πάχος του γράμματος μεταβάλλεται λίγο σε σύγκριση με τις άλλες ομάδες seif, και είναι ιδανικές για να αναδείξουν την αίσθηση του παλαιού σε ένα κείμενο. Προσωπικά χρησιμοποιώ την Palatino Linotype για γενική χρήση στα κείμενά μου, στα ηλεμηνύματά μου κι όπου αλλού γράφω ηλεκτρονικά.
2. Transitional / Baroque (Times New Roman, Baskerville κ.ά) Θεωρούνται κάτι ανάμεσα στο παλαιομοδίτικο και το σύγχρονο στυλ, και αποτελούν τη συχνότερα χρησιμοποιούμενη ομάδα serif γραμματοσειρών. Εδώ το πάχος του γράμματος μεταβάλλεται περισσότερο από τις old style, αλλά λιγότερο από τις modern serif γραμματοσειρές. Προσωπικά απεχθάνομαι την Times New Roman των Windows διότι είναι η default γραμματοσειρά στο MS Word 98-2003 κι όταν βλέπω ένα κείμενο σε αυτήν νιώθω σαν ο συντάκτης του να μην μπήκε στον κόπο (ούτε καν έκανε τη σκέψη) να αλλάξει γραμματοσειρά κι αυτό μου τη δίνει. Δεν θα μου έλειπε καθόλου αν εξαφανιζόταν απόψε κιόλας, διότι την έχω πια σιχαθεί. Αυτό δεν ισχύει για την Times των Mac (την καταλαβαίνεις από το κυματιστό σκέλος του ρ), την οποία αγαπώ πολύ. Άλλη αδυναμία μου είναι η Baskerville, με την οποία έχω τυπώσει πολλά βιβλία.
3. Slab Serif / Mechanistic (Rockwell, Courier, Courier New, κ.ά.) Χαρακτηριστικό τους είναι οι παχιές, περήφανες πατούρες. Δεν κάνουν για σώμα κειμένου (εξαίρεση η εφημερίδα Γκάρντιαν που χρησιμοποιεί Egyptian) και απαντώνται κυρίως σε μεγάλους τίτλους (πρωτοσέλιδα, διαφημίσεις κλπ) και όταν θέλουμε να δοθεί η αίσθηση κειμένου από γραφομηχανή.
4. Modern / Didone (Bodoni, Century Schoolbook κ.ά.) Είναι οι serif γραμματοσειρές με τη μεγαλύτερη μεταβολή στο πάχος του γράμματος, κι έχουν τις πιο μακριές και λεπτές ουρίτσες. Θεωρείται ότι υστερούν σε ευκολία ανάγνωσης από τις υπόλοιπες serif διότι είναι τονισμένες στον κάθετο άξονα, αν και η Century Schoolbook περιλαμβάνεται στις αγαπημένες μου.

Πειραματιστείτε, λοιπόν, με τις γραμματοσειρές που διαθέτετε στο σύστημά σας, δοκιμάστε και κρίνετε τις δικές μου προτάσεις, και μη διστάσετε να ρωτήσετε ό,τι σας απασχολεί σχετικά. Να θυμάστε όμως ότι δεν πρέπει να παραφορτώνετε το κείμενό σας με πολλές διαφορετικές γραμματοσειρές, διότι τότε θα δείχνει σα λατέρνα και θα απωλέσει πλήρως την αισθητική του. Είναι προτιμότερο να κινηθείτε με την ίδια γραμματοσειρά σε διαφορετικές της εκφάνσεις (πλάγια, τονισμένη κλπ), και να έχετε το πολύ δύο γραμματοσειρές (αν θέλετε να έχετε ουρίτσες στο σώμα του κειμένου και χωρίς ουρίτσες τίτλους και επικεφαλίδες) ή και μόνο μία αν έτσι τέρπονται οι οφθαλμοί σας. Τέλος, για την Comic Sans MS να θυμίσω αυτό που είπα στην αρχή σχετικά με τις γραμματοσειρές ειδικής χρήσης: μόνο εκεί που πρέπει! Α, και ban comic sans!


Admin's note: Συνέχεια ειδικότερα για τις γραμματοσειρές εδώ.
 
Last edited by a moderator:

Zazula

Administrator
Staff member
Όποιος ενδιαφέρεται για την αισθητική τού κειμένου, όποιος γοητεύεται από τη γραφή, όποιος αγαπά πραγματικά το τυπωμένο κείμενο και την αφάνταστα δημιουργική διαδικασία που προηγείται για να δημιουργηθεί αυτό, τότε θα βρει έναν πολύτιμο σύντροφο-οδηγό στο βιβλίο Στοιχεία τής τυπογραφικής τέχνης από την Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων (έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης).

Εδώ και πάνω από δυο μήνες έχω βυθιστεί στις 452 σελίδες του, διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας αχόρταγα και μυούμενος στον μαγικό κόσμο του. Το συστήνω ανεπιφύλακτα! :) Χρηστική σημείωση για μεταφραστές: Περιλαμβάνει και δύο χρησιμότατα γλωσσάρια, ένα στοιχείων και χαρακτήρων, και ένα με όρους της τυπογραφίας και των γραφικών τεχνών.
 
Last edited:
Top