Σχεδίασμα μετάφρασης ποιήματος (για κάθε εποχή)

nickel

Administrator
Staff member
Μια και βρισκόμαστε στη silly season, ας παίξουμε λίγο με τη μετάφραση της ποίησης.

Possibly
Robert Graves

Possibly is not a monosyllable;
Then answer to me
At once if possible
Monosyllabically,
No will be good, Yes even better
Though longer by one letter.

Possibly is not a monosyllable,
And my heart flies shut
At the warning rumble
Of a suspended But...
O love, be brief and exact
In confession of simple fact.

Το ποίημα του Ρόμπερτ Γκρέιβς παρουσιάζει μερικές ενδιαφέρουσες προκλήσεις για τον μεταφραστή. Καταθέτω την προσπάθειά μου να το μεταφράσω σαν προβληματισμό. Δείτε το σαν σχεδίασμα μετάφρασης. (Δεν γράφω ποιήματα, ούτε μεταφράζω ποιήματα, γιατί ό,τι έχω κάνει μού φαίνεται σαν σχεδίασμα. Άλλωστε, και ό,τι έχω καταθέσει δημόσια έγινε για την πλάκα της στιγμής.) Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν χειροτερεύουν τα πράγματα για την τύχη του συγκεκριμένου μεταφραστικού εγχειρήματος: από τη στιγμή που φέρνεις κάτι στο ανατομείο, ή είναι ήδη νεκρό ή γρήγορα του μέλλει να πεθάνει.

Πιθανόν
Ρόμπερτ Γκρέιβς (σχεδίασμα μετάφρασης: nickel)

Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν.
Απάντησέ μου αν θες
αμέσως αν είναι δυνατόν
με λίγες συλλαβές.
Το Όχι κάνει. Το Ναι, καλύτερο:
μια συλλαβή βραχύτερο.

Δεν είναι μονοσύλλαβο το Πιθανόν,
και η καρδιά μου σφαλά
στο βροντερό σημειωτόν
ενός επαπειλούμενου Αλλά…
Έρωτά μου, πες μου τα μαντάτα
με λίγα λόγια και σταράτα.

Το κύριο γνώρισμα του ποιήματος του Γκρέιβς είναι η φράση του «be brief and exact». Όλη η γλώσσα του ποιήματος έχει χτιστεί πάνω σ’ αυτή την επιθυμία του ποιητή, που πρωτοεκφράζεται με το «monosyllable». Λιτοί, λακωνικοί, τηλεγραφικοί σχεδόν (αλλά όχι ελλειπτικοί) οι στίχοι του. Αυτό ήταν το πρώτο που αποφάσισα να διατηρήσω. Αυτόματα μού έφερε στο νου την έκφραση «λίγα λόγια και σταράτα», που με στοίχειωσε.

Η δεύτερη πρόκληση είναι το παιχνίδι με τις συλλαβές: πώς μπορείς να ακολουθήσεις τον ποιητή όταν κάνει συλλαβική ανάλυση των λέξεων; Εκεί αναγκάστηκα να κάνω αλλαγές, που πιστεύω ότι δεν προδίδουν την τελική πρόθεση, το «λίγα λόγια και σταράτα». (Ας μην ξεχνάμε ότι ο μέσος αναγνώστης του μεταφρασμένου ποιήματος δεν το 'χει πλάι πλάι με το πρωτότυπο να τα συγκρίνει.)

Άλλη μια πρόκληση, πολύ πιο συνηθισμένη αυτή, ήταν η πρόκληση της ομοιοκαταληξίας (πλεχτή αλλά όχι αυστηρή στους πρώτους τέσσερις στίχους κάθε στροφής, ζευγαρωτή και πιο αυστηρή στους δύο τελευταίους). Ένας τεράστιος πονοκέφαλος στη μετάφραση ποίησης είναι το να θες να μείνεις (κάπως) πιστός στην τεχνική του ποιήματος χωρίς να προδώσεις γλώσσα και νοήματα.

Να πω ότι αρχικά μετέφρασα τους μεσαίους στίχους της δεύτερης στροφής πιο κοντά στο πρωτότυπο: «στην απειλητική βοή / ενός μετέωρου Αλλά». Όταν αποφάσισα να δουλέψω τη ρίμα, ξεπετάχτηκε ένα «σημειωτόν» σαν παρέα για το «Πιθανόν». Μου άρεσε η δική μου πια μεταφορά, αυτό το απειλητικό βροντερό σημειωτόν τού Αλλά πριν από την επέλαση, οπότε εξαφανίστηκαν τα... καιρικά φαινόμενα.

Ακόμα περισσότερο («με στοίχειωσε», είπα) επηρέασε το νόημα η έκφραση «με λίγα λόγια και σταράτα», που την αγκάλιασα και δεν ήθελα να την αφήσω για καμιά εναλλακτική, με αποτέλεσμα τα «μαντάτα». Δεν είναι ακριβώς το Ναι ή το Όχι που ζητά να του πει. Αλλά αποφάσισα ότι εκεί θα σταματήσει ο δικός μου προβληματισμός και θα αρχίσει ο δικός σας, αν θέλετε. Εγώ το απόλαυσα το ποίημα και τη μετάφρασή του, τα ξεζούμισα στα χρονικά μου όρια — ε, μέχρι εδώ.

OK, guys, dig your own Graves.
 

nickel

Administrator
Staff member


Εσύ ανασταίνεις και πτώμα στο νεκροτομείο...
 

nickel

Administrator
Staff member
Ώστε η μετάφραση ποίησης προσιδιάζει στη σαχλοσεζόν; :mad:
Η silly season είναι η περίοδος που δεν έχει ειδήσεις και έχουμε την ευκαιρία να ασχοληθούμε με θέματα που δεν βγαίνουν στον αφρό σε άλλες περιόδους, όταν μας τρώει η καθημερινότητα. Κάποιες ευγενείς ασχολίες θέλουν να είσαι χαλαρός και ανεπηρέαστος, χωρίς προθεσμίες και πιέσεις. Άλλωστε, το παραπάνω ονομάστηκε «σχεδίασμα» γιατί, ακόμα κι αν είμαστε στη silly season, οι χρονικές πιέσεις καλά κρατούν εδώ. Απλώς ελπίζω ότι εσείς θα είστε πιο χαλαροί και θα έχετε όρεξη να «παίξετε». Η ποίηση και η μετάφρασή της θέλουν σχόλη. Μη σε ενοχλεί αν η σχόλη λέγεται «silly season».
 
Τώρα που το silly season κατέβηκε απ' τη μαρκίζα, καταθέτω τη δική μου πρόταση, που πατάει πάνω στου nickel, γιατί πρώτον έκανε καλή δουλειά και δεύτερον αυτός ξεκίνησε το παιχνίδι.

Το μονοσύλλαβο δε στέκει λογικά. Η δική μου εκδοχή γι' αυτόν το στίχο (και για τις δυο στροφές): Πολύ μακρύ --τρισύλλαβο!-- το Πιθανόν.

Αντί για το σφαλά, που βεβαίως είναι νοηματικά σωστό και ριμάρει, θα προτιμούσα ίσως μιαν αντιστροφή, με ρίμα με το "καρδιά", π.χ. "και μου λυγά/πονεί η καρδιά".

Το βροντερό σημειωτόν παραείναι ηχηρή λέξη για απάντηση ποθούμενης γυναίκας (εκτός ίσως αν φανταστώ την Κόρη του Αντήνορα με τον πλάστη στο χέρι...). Βέβαια και το warning rumble δεν είναι ό,τι πιο αβρό και λεπτεπίλεπτο. Τουλάχιστον όμως η λέξη but που ακολουθεί έχει ηχητικά κάτι το μπάσο, το απειλητικό, το rumbling. Η λέξη αλλά, όμως, που ακολουθεί το βροντερό σημειωτόν δεν έχει η ίδια τίποτα το βροντερό.

Αντί για επαπειλούμενου θα προτιμούσα μετέωρου.

Τέλος, εναλλακτικά προς τα μαντάτα για το simple fact, μια αιρετική πρόταση: ντάτα! Δεν πειράζει που το ποίημα είναι παλιό· δεν έχει πραγματολογικά στοιχεία εποχής, το δε θέμα είναι άχρονο. Οπότε, ο εκσυγχρονισμός είναι για μένα θεμιτός. Άλλωστε, δεν υπάρχει μία σωστή απόδοση.

Οπότε:

Πολύ μακρύ --τρισύλλαβο!-- το Πιθανόν.
Απάντησέ μου αν θες
αμέσως αν είναι δυνατόν
με λίγες συλλαβές.
Το Όχι κάνει. Το Ναι, καλύτερο:
μια συλλαβή βραχύτερο.

Πολύ μακρύ --τρισύλλαβο!-- το Πιθανόν,
και μου λυγά η καρδιά
παλεύοντας νυχθημερόν
μ' ένα μετέωρο Αλλά…
Έρωτά μου, δώσ' μου μόνο ντάτα
με λίγα λόγια και σταράτα.
 
Μπράβο, νίκελ! Ελπίζω να προκόψει αυτό το νήμα... Θα καταθέσω κι εγώ τον δικό μου οβολό μόλις γυρίσω ψυχή τε και σώματι από διακοπές...

Η ποίηση και η μετάφρασή της θέλουν σχόλη.

Συμφωνώ εν μέρει. Αν ήταν έτσι δεν θα μετέφραζε ποτέ κανείς ποίηση, παρά μόνο οι αργόσχολοι και οι πολύ πλούσιοι. Παρόλα αυτά, η ποίηση και η μετάφρασή της θέλουν όντως καθαρό μυαλό και έμπνευση, στοιχεία που τα βοηθά η σχόλη, οπότε συμφωνώ εν τέλει μαζί σου.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Λίγα πράγματα μπορώ να προσθέσω στην ανάλυση του Νικέλ και τη συμπλήρωση του Κώστα. Είναι δύσκολο να προτείνεις διαφορετικές λύσεις, όταν έχουν υπάρξει ήδη δύο πολύ καλές δοκιμές με γερά πατήματα --και συμφωνείς έτσι κι αλλιώς με τα βασικά στοιχεία.

Όμως προσπάθησα να διαμορφώσω τις αναλύσεις τους προς κάποιες διαφορετικές λύσεις, περισσότερο σαν πνευματική άσκηση, σαν απόδειξη ότι γίνεται και αλλιώς. Συμφωνώ εκ των προτέρων ότι το αποτέλεσμα μπορεί καμιά φορά να μοιάζει τραβηγμένο, ζορισμένο απλώς και μόνο για να είναι διαφορετικό.

Σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση, δοκιμάζω έναν ακόμη πιο φλύαρο/πολυσύλλαβο τίτλο, μετατρέπω την έννοια του κοφτού και λιτού μονοσύλλαβου λόγου στον επίσης οικείο σε μας λακωνικό (σε μια απόπειρα να λύσω το πρόβλημα μονοσύλλαβου-πολυσύλλαβου που εντόπισε ο Κώστας) και εγκαταλείπω τα σταράτα λόγια που αναγκάζουν σε δύσκολες ομοιοκαταληξίες και αντιμετάθεση στίχων με τα λίγα λόγια και κοφτά, ένα επίσης ισχυρό κλισέ (αν και όχι στον ίδιο βαθμό). Το παιχνίδι με το πες όχι/πες ναι είναι αξεπέραστα διαμορφωμένο από τον Νικέλ. Ορίστε η δοκιμή μου:

Ενδεχομένως
Ρόμπερτ Γκρέιβς

Ενδεχομένως, λέξη μη λακωνική
Απάντηση αμεσότερη
ζητώ· προσωπική,
λακωνικότερη.
Πες όχι ή πες ναι αν θες
-–που έχει και πιο λίγες συλλαβές.

Ενδεχομένως, λέξη μη λακωνική
και της καρδιάς μου κλείνει ο δρόμος
στη σκέψη την τρομακτική
ενός επικρεμάμενου Όμως
Αγάπη μου, με λίγα λόγια και κοφτά
μολόγησέ τα μου όλα αυτά.​
 
Top