Σατωβριάνδου: Το ταξίδι στην Ελλάδα

nickel

Administrator
Staff member

Οι μέρες θέλουν δροσερά νήματα, ανάλαφρα και απροβλημάτιστα. Εγώ για ελαφράδα ξεκίνησα να διαβάζω στα ελληνικά το βιβλίο του Σατομπριάν που τσίμπησα προ ημερών από το Βήμα. Το ταξίδι σε μια Ελλάδα αλλοτινή. Με πολύ καλή μετάφραση του Αντρέα Καραντώνη, της πρώτης γαλλικής έκδοσης, του 1806. Αν έχετε την περιέργεια, το βιβλίο υπάρχει στα βιβλία του Google, και στο γαλλικό πρωτότυπο (διάφορες εκδόσεις) και σε αγγλική μετάφρασή του.

Από τις πρώτες κιόλας σελίδες ένιωθα ότι ο Σατωβριάνδος θα βάλει σε δοκιμασία το νευρικό μου σύστημα. Έχω που έχω πρόβλημα με τη μνήμη μου και ξέρω ότι στο Μοναστηράκι θα πιάνει λιγότερο από τα 512 του παλιού υπολογιστή, αλλά ο άνθρωπος είναι κινητή εγκυκλοπαίδεια και αφόρητος φιγουρατζής, και, αν είσαι έστω και λίγο φιλοπερίεργος, καλύτερα να διαβάζεις το βιβλίο του αγκαλιά με το Γκουγκλ.

Ιδού η πρώτη παράγραφος όπου στάθηκα περισσότερο. Σας δίνει μια ιδέα (ρίχνω αποκάτω το πρωτότυπο).

Είχα τον καιρό να ξαναζωντανέψω στη σκέψη μου όλες αυτές τις μνήμες βλέποντας τ’ ακρογιάλια της Κέρκυρας, που μπροστά τους είχε ακινητήσει μια βαθιά γαλήνη. Ο αναγνώστης επιθυμεί ίσως ένα αγέρι ευνοϊκό που θα με πήγαινε ολόισια στην Ελλάδα κι έτσι θα γλίτωνε απ' όλες αυτές τις παρεκβάσεις. Αυτό ακριβώς έγινε στις επτά το πρωί. Βορειοδυτική αύρα σηκώθηκε και βάλαμε πλώρη για την Κεφαλονιά. Στις οχτώ είχαμε αριστερά μας τη Λευκάδα (σήμερα λέγεται Αγία Μαύρα), που μπερδευόταν μ’ ένα ψηλό ακρωτήρι της Ιθάκης και με τις χαμηλές πλαγιές της Κεφαλονιάς. Από την πατρίδα του Οδυσσέα δε βλέπει πια κανείς μήτε το δάσος του βουνού Νήριτο ούτε τις δεκατρείς μηλιές του Λαέρτη: χάθηκαν, σαν τις δύο μηλιές που ο Ερρίκος Δ΄ όρισε για συγκέντρωση του στρατού του όταν πολέμησε στο Ιβρύ. Χαιρέτησα από μακριά την καλύβα του Εύμαιου, καθώς και τον τάφο του πιστού σκύλου. Ένας μόνο σκύλος είναι γνωστός για την αχαριστία του: τον λέγαν Μαθ κι ο κύριος του ήταν ένας βασιλιάς της Αγγλίας από τον Οίκο του Λάνκαστερ. Η ιστορία κατέγραψε τ’ όνομα αυτού του αχάριστου σκύλου όπως θα συγκρατούσε τ’ όνομα ενός ανθρώπου που θα παρέμενε πιστός στις δυστυχίες.

J’avais le temps de repasser dans mon esprit tous ces souvenirs à la vue des rivages de Corfou, devant lesquels nous étions arrêtés par un calme profond. Le lecteur désire peut-être qu’un bon vent me porte en Grèce et le débarrasse de mes digressions: c’est ce qui arriva le 7 au matin. La brise du nord-ouest se leva, et nous mîmes le cap sur Céphalonie. Le 8, nous avions à notre gauche Leucate, aujourd’hui Sainte-Maure, qui se confondait avec un haut promontoire de l’île d’Ithaque et les terres basses de Céphalonie. On ne voit plus dans la patrie d’Ulysse ni la forêt du mont Nérée, ni les treize poiriers de Laërte : ceux-ci ont disparu, ainsi que ces deux poiriers plus vénérables encore, que Henri IV donna pour ralliement à son armée, lorsqu’il combattit à Ivry. Je saluai de loin la chaumière d’Eumée et le tombeau du chien fidèle. On ne cite qu’un seul chien célèbre par son ingratitude : il s’appelait Math, et son maître était, je crois, un roi d’Angleterre de la maison de Lancastre. L’histoire s’est plu à retenir le nom de ce chien ingrat comme elle conserve le nom d’un homme resté fidèle au malheur.

Κόλλησα στο όνομα του αχάριστου σκύλου και βάλθηκα να τον βρω στο Γκουγκλ. Ευτυχώς, πολύ γρήγορα αναδύθηκε η παρακάτω πληροφορία, από παρουσίαση της αγγλικής μετάφρασης του βιβλίου στο The New Monthly Magazine του 1835:

The first thing that strikes us is, the vast body of information which this traveller brought with him, not in his portmanteau, but in his head. The only books he tells us with which he was provided were Racine, Tasso, Virgil, and Homer, which latter he had interleaved, for the purpose of writing observations. We are led to infer, therefore, that all his remarks are from memory on the spot. On one occasion, he corrects himself by a note for some error in the text, attributing it to defect of memory, and not having at the time Herodotus in his pocket. We are thus made to suppose that all his observations were the spontaneous results of the recollections of his former studies, and if so, we must say he carried about with him, like Julius Scaliger, in the crown of his hat, a mass of ancient and modem knowledge of which no man but himself was ever the bearer. Among the instances of his recondite recollection is a curious fact of English history; the fancied tomb of Eumaeus and his faithful dog brings to his mind one ungrateful dog recorded in history:—“He was called Math, and belonged, if I recollect rightly, to one of the kings of England, of the House of Lancaster.” We confess ourselves sacked even in our own annals by the tenacious Viscount. Math is not at present within the compass of our memory, though we do not deny his possible existence.

Φαίνεται ότι τελικά, ακόμα κι αν κατέγραψε η ιστορία το όνομα του αχάριστου σκύλου, μόνο ο Σατομπριάν είχε μείνει να τον θυμάται. Τώρα, ούτε στο Γκουγκλ…

Στην επόμενη παράγραφο, άλλη έκπληξη:
Εξάλλου η Ζάκυνθος είναι σήμερα ξακουστή για τις πετρελαιοπηγές της, όπως ήταν και στον καιρό του Ηρόδοτου… (Au reste, Zante est célèbre aujourd'hui par ses sources d'huile de pétrole, comme elle l'était du temps d'Hérodote; et ses raisins rivalisent avec ceux de Corinthe.)

Έχουμε πετρέλαιο στη Ζάκυνθο από τα χρόνια του Ηρόδοτου και καθόμαστε με σταυρωμένα χέρια; Ναι, λέει ο Ηρόδοτος (4.195.5):

Εἴη δ' ἂν πᾶν, ὅκου καὶ ἐν Ζακύνθῳ ἐκ λίμνης καὶ ὕδατος πίσσαν ἀναφερομένην αὐτὸς ἐγὼ ὥρων. Εἰσὶ μὲν καὶ πλέονες αἱ λίμναι αὐτόθι, ἡ δ' ὦν μεγίστη αὐτέων ἑβδομήκοντα ποδῶν πάντῃ, βάθος δὲ διόργυιός ἐστι· ἐς ταύτην κοντὸν κατιεῖσι ἐπ' ἄκρῳ μυρσίνην προσδήσαντες, καὶ ἔπειτα ἀναφέρουσι τῇ μυρσίνῃ πίσσαν, ὀδμὴν μὲν ἔχουσαν ἀσφάλτου, τὰ δ' ἄλλα τῆς Πιερικῆς πίσσης ἀμείνω.

But all things are possible; for I myself saw pitch drawn from the water of a pool in Zacynthus The pools there are numerous; the greatest of them is seventy feet long and broad, and twelve feet deep. Into this they drop a pole with a myrtle branch fastened to its end, and bring up pitch on the myrtle, smelling like asphalt, and for the rest better than the pitch of Pieria.

Φαίνεται ότι κακώς με εξέπληξε η πληροφορία διότι ο ορυκτός πλούτος είναι εκεί και μας περιμένει, αλλά οι κυβερνήσεις το κρύβουν και δεν κάνουν τίποτα για να τον εκμεταλλευτούν. Διάβασα ότι ο Σωτήρης Σοφιανόπουλος είχε κάνει, στα χρόνια της χούντας, «διανοίξεις πετρελαιοπηγών στην Ζάκυνθο όπου και κατασκεύασε ένα μικρό διυλιστήριο δοκιμαστικής παραγωγής το οποίο παρήγαγε άριστης ποιότητος πετρελαιοειδή με ελάχιστα ποσοστά θείου, ενώ είχε εκπονηθεί σχεδιασμός κατασκευής μεγάλου διυλιστηρίου στην Ζάκυνθο». Ήρθαν όμως μετά οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης και του σφράγισαν τις πηγές.

Ο Σωτήρης Σοφιανόπουλος ήταν διευθύνων σύμβουλος της ΧΡΩΠΕΙ (ΧΡΩΜΑΤΟΥΡΓΕΙΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ), από τους τελευταίους ιδιοκτήτες της εταιρείας πριν κλείσει, και τον θυμάμαι από τα νιάτα του (και τα δικά μου) που κυκλοφορούσε στα ράλι με το ψευδώνυμο ΕΙΠΩΡΧ. Απ’ ό,τι βλέπω, τώρα κάνει διαδρομές σε ακροδεξιά κανάλια και μιλάει για διάφορες εφευρέσεις του που έμειναν ανεκμετάλλευτες από το ελληνικό κράτος.

Είναι καλό πράγμα που από τον Σατωβριάνδο βρέθηκα να θυμάμαι τον ΕΙΠΩΡΧ; Ή μήπως είναι καλύτερα να αναρωτηθώ γιατί είναι σημαντικό που χάθηκαν οι δύο μηλιές που ο Ερρίκος Δ΄ όρισε για συγκέντρωση του στρατού του όταν πολέμησε στο Ιβρύ;
 
Ως γνωστός γκρινιάρης:) και έχοντας αντιπαραβάλει γαλλικό πρωτότυπο, ελληνικό κείμενο (και για επιβεβαίωση και την αγγλική μετάφραση: http://books.google.com/books?id=sB...=5&ved=0CEcQ6AEwBA#v=onepage&q=Ithaca&f=false) διαπιστώνω κάμποσα προβληματικά σημεία της μετάφρασης στο παρατιθέμενο απόσπασμα.

1. " βλέποντας τ’ ακρογιάλια της Κέρκυρας, που μπροστά τους είχε ακινητήσει μια βαθιά γαλήνη". Πιθανώς το μεταφραστικό σχήμα έχει τη λογοτεχνική του χάρη (θέμα γούστου είναι), αλλά πάντως πιστό στο πρωτότυπο δεν είναι. "devant lesquels nous étions arrêtés par un calme profond", άλλοι είναι αυτοί που σταμάτησαν. Ή για να είμαστε ακριβείς, το πλοίο των ταξιδιωτών είχε ουσιαστικά ακινητοποιηθεί μια και δεν υπήρχε άνεμος. Δεν μου φαίνεται ότι η πραγματικότητα μπορεί να προκύψει από την ελληνική μετάφραση.

2. "c’est ce qui arriva le 7 au matin. La brise du nord-ouest se leva, et nous mîmes le cap sur Céphalonie. Le 8, nous avions à notre gauche Leucate". Τί μας λέει εδώ η μετάφραση; "Αυτό ακριβώς έγινε στις επτά το πρωί. Βορειοδυτική αύρα σηκώθηκε και βάλαμε πλώρη για την Κεφαλονιά. Στις οχτώ είχαμε αριστερά μας τη Λευκάδα".
Εδώ λυπάμαι, αλλά έχω την αίσθηση ότι πρόκειται για λάθος και μάλιστα καραμπινάτο. Για σκεφτείτε άλλωστε. Ο Σατωβριάνδος ξεκινά στις 7 από Κέρκυρα και στις 8 φτάνει, με το ιστιοφόρο, στη Λευκάδα; Δεν είμαι και ο καλύτερος γνώστης των αποστάσεων στο Ιόνιο, αλλά κάτι τέτοιο μου φαίνεται αδύνατο. Φυσικά ο συγγραφέας εννοεί ότι ξεκίνησαν από τ' ανοιχτά της Κέρκυρας στις 7 του μήνα και μια μέρα μετά έφτανε κοντά στη Λευκάδα. Όταν λέμε κάτι με απλό άρθρο, χωρίς πρόθεση, στα γαλλικά, εννοούμε ημερομηνία. Ειδάλλως, αν συνέβαινε αυτό που κατάλαβε ο μεταφραστής, δεν θα έπρεπε το κείμενο να λέει "à 7 (heures) du matin" αντί για "le 7 au matin"; Elementary, φοβούμαι. Και, προς επίρρωση, η αγγλική μετάφραση έχει ως εξής: "such a wind we had on the morning of the 7th.... On the 8th, we had, on our left, Leucate...". Θα μου πείτε ότι μπορεί ο μεταφραστής να εννούσε πράγματι ημερομηνίες κι όχι ώρες. Εχμ, δεν είναι τόσο σαφές...

3. Γιατί μηλιές οι "poiriers" ("pear-trees"); Οι αχλαδιές δηλαδή πώς είναι;

4. "il s’appelait Math, et son maître était, je crois, un roi d’Angleterre de la maison de Lancastre". Η ελληνική μετάφραση "τον λέγαν Μαθ κι ο κύριος του ήταν ένας βασιλιάς της Αγγλίας από τον Οίκο του Λάνκαστερ" παραλείπει την κάποια επιφύλαξη που εκφράζει ο Σατωβριάνδος με το παρενθετικό "je crois". Η ωραία εξήγηση του nickel για την αγγλική άγνοια όσον αφορά την ύπαρξη του σκύλου αυτού μάλλον καταδεικνύει ότι η επιφύλαξη του συγγραφέα δεν ήταν και τόσο αθώα και, σε κάθε περίπτωση, δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί.

Ελπίζω να μην έγινα πολύ κακός:). Απλώς η εξαιρετική παρουσίαση και η έρευνα του nickel με παρακίνησαν να εξετάσω λίγο πιο προσεκτικά τα κείμενα και, ατυχώς, να εντοπίσω αυτά τα σημεία.
 

nickel

Administrator
Staff member
Χε χε, 'σαι καλόοος! Τις έπιασες τις «μηλιές» — και όχι μόνο. Το «je crois» είπα να του το χαρίσω. Αλλά το 7 και 8 ούτε που το πήρα χαμπάρι. Ίσως να μου φάνηκε φυσιολογικό επειδή την τελευταία φορά που ήμουν εκεί ήμουν με αεροπλανάκι. :)
 

Earion

Moderator
Staff member
Εγώ στάθηκα σε μιαν άλλη μαγευτική λεπτομέρεια, ότι ο συγγραφέας had interleaved τον Όμηρο, δηλαδή είχε λύσει το δέσιμο του βιβλίου και είχε παρεμβάλει λευκά τετράδια για να κρατά σ' αυτά σημειώσεις. Αυτές ήταν εποχές!

Παρεμπιπτόντως ο μόνος Μαθ που έχω ακούσει είναι μυθική φιγούρα, ένας βασιλιάς στην Ουαλία, πρωταγωνιστής του τέταρτου κλάδου του Μαμπινόγκιον.
 
Μου αρέσει η συζήτησή σας και πάντα παρακολουθώ τέτοιες συζητήσεις. Και φυσικά, χωρίς να γνωρίζω άπταιστα γαλλικά καταλαβαίνω και πού είναι τα λάθη και κάνετε καλά και τα επισημαίνετε. (ίσως τελικά πρέπει το νήμα να πάει και στα μεταφραστικά λάθη)

ΑΛΛΑ για να γκρινιάξω και λίγο (κάτι η ζέστη, κάτι η πολλή δουλειά μαμώ την ατυχία μου, κάτι το ότι φέτος οι διακοπές χλωμιάζουν...) θα ρωτήσω, βρε νίκελ... Ξεκίνησες να διαβάζεις το βιβλίο για να το διαβάσεις ή για να βρεις μήπως τυχόν έχει λάθη; Γιατί να διαβάζεις ένα βιβλίο με το Google παρέα; Γιατί; Και η χαρά της ανάγνωσης; Και το βιβλίο της παραλίας; Και το βιβλίο της αιώρας; Και το βιβλίο της ξεγνοιασιάς;

Και πώς κολλάει αυτό:
Με πολύ καλή μετάφραση του Αντρέα Καραντώνη
με τις επισημάνσεις του Ρογήρου;

Τέλος, μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε (και εγώ φυσικά μαζί) αν έχουμε καταστραφεί ως αναγνώστες λόγω της δουλειάς μας;

Με φιλική διάθεση πάντα και χωρίς δόση κακίας εκφράζω τις παραπάνω απορίες για να τις σκεφτώ κι εγώ μαζί σας. :)

Α, καλημέρα!
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Και η χαρά της ανάγνωσης;
Καλημέρα και σ' εσένα!

Αν τα λάθη είναι τόσο εμφανή που βγάζουν μάτι, η χαρά της ανάγνωσης δεν είναι και πολύ μεγάλη. Δηλαδή, αν παρατηρήσεις ότι είναι αδύνατον να έχει πάει κάποιος με ιστιοφόρο σε μια ώρα από την Κεφαλονιά στη Λευκάδα, γιατί να χαίρεσαι που διαβάζεις ένα κείμενο με λάθη; Νιώθεις ότι ο μεταφραστής προδίδει τον συγγραφέα.

Η χαρά της ανάγνωσης είναι ακέραιη όταν η μετάφραση είναι καλή, αλλιώς όταν σε κάνει κάθε τρεις και λίγο να κοντοστέκεσαι και να ξύνεις το κεφάλι σου με απορία, πάει η χαρά. Και δεν είναι επαγγελματική διαστροφή: από τα φοιτητικά μου χρόνια, τότε που δεν είχα καμιά σχέση με τη μετάφραση, πετούσα στα σκουπίδια βιβλία που ήταν κακή η μετάφρασή τους. Χωρίς να ψάχνω για λάθη, απλούστατα δεν ένιωθα καμιά χαρά διαβάζοντάς τα.

Ο Nickel, απ' ό,τι καταλαβαίνω, έψαχνε στο Γκουγκλ, όχι για να εντοπίσει λάθη, αλλά επειδή το κείμενο περιείχε πρωτάκουστα πράγματα και ήθελε να μάθει περισσότερα γι' αυτά.
 

Earion

Moderator
Staff member
Φυσικά και έχουμε καταστραφεί ως αναγνώστες Αζιμούθιε. Είναι γνωστό το σύνδρομο, λέγεται επαγγελματική διαστροφή. Δεν λέω ότι την κουβαλάμε μαζί μας κάθε στιγμή, γιατί τότε θα είχαμε καταντήσει γαι δέσιμο. Αλλά, όταν σκαλώνει κάπου η ανάγνωση, εκεί που κάθε άλλος αναγνώστης προσπερνά αθώα, ή που δεν νοιάζεται για το στιγμιαίο κενό, εμείς από μεράκι --ειν' η δουλειά μας, πες-- κοντοστεκόμαστε. Και πού αλλού θα βγούμε να τα πούμε και να μοιραστούμε το εύρημα με άλλους ομόφρονες παρά στη Λεξιλογία που διαθέτει νήματα ακριβώς για κάτι τέτοιες περιπτώσεις. Αν δεν τα έλεγε ο Nickel εδώ πού θα τα έλεγε; Όσο δε σπουδαιότερο το κείμενο (γιατί εδώ συντρέχει κι αυτός ο λόγος) τόσο πιο τεταμένες οι κεραίες.

Αλλά για να μη σε φορτώσω με αρνητισμό τέτοια μέρα, καλοκαίρι, και πρωί πρωί, κλείνω λέγοντας ότι και τα δύο αυτά γίνονται, και λάθη να υπάρχουν --λίγα, ελέγξιμα-- και η μετάφραση να είναι καλή. Είναι φαινόμενο από εκείνα τα άπιαστα, του ανθρώπινου μυαλού.
 
Βρε, δεν διαφωνώ. Αναρωτιέμαι...

Και φυσικά συμφωνώ και με την Αλεξάνδρα και μ' εσένα Εάριον. Απλώς λέω μήπως δεν πρέπει να είμαστε τόσο ακριβολόγοι και λεπτολόγοι τελικά, αν βέβαια τα λάθη ή οι παραλείψεις δεν μας εμποδίζουν την ανάγνωση.
Κοινώς, μερικές φορές καλό είναι να αφήνουμε και κάτι να πέσει κάτω, όπως λέει ο λαός. :D
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Κοινώς, μερικές φορές καλό είναι να αφήνουμε και κάτι να πέσει κάτω, όπως λέει ο λαός. :D
Φυσικά και αφήνουμε χιλιάδες πράγματα να πέσουν κάτω. Αλλά όπως λέει και ο Earion, αν δεν μοιραστούμε κάτι που παρατηρήσαμε με τους ομόφρονες και ομότεχνους, με ποιον θα το μοιραστούμε; Στις παρέες μας εκτός Λεξιλογίας φυσικά και ΔΕΝ συζητάμε για τα λάθη των μεταφράσεων. Θα έχεις παρατηρήσει, όμως, ότι οι άλλοι ανοίγουν τέτοιες συζητήσεις, όταν στην παρέα είναι π.χ. ένας υποτιτλιστής. Ο καθένας έχει και μια ιστορία κωμικοτραγικού λάθους που είδε σε υπότιτλο. Όπως όταν έχεις στην παρέα έναν γιατρό, και ενώ ο ίδιος δεν ανοίγει συζήτηση για ιατρικά θέματα, όπως θα έκανε με συναδέλφους του, του ανοίγουν οι άλλοι τέτοια συζήτηση.

Και όντως, μπορεί μια μετάφραση να είναι καλή ΚΑΙ να έχει και λάθη. Ίσως επειδή καμιά καλή μετάφραση δεν μπορεί να σταθεί χωρίς έναν πολύ προσεκτικό επιμελητή ή διορθωτή.
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Όσον αφορά την επαγγελματική διαστροφή πάντως, εγώ δηλώνω ένοχη. Και νομίζω ότι είναι και πολύ φυσικό, επίσης. Ο καθένας ψάχνει αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα στο περιβάλλον του, από όποιον επαγγελματικό χώρο και αν προέρχεται.

Επίσης, ισχύει και αυτό που λέει η Αλεξάνδρα: δε συζητάμε με τους φίλους που δεν είναι μεταφραστές για μεταφραστικά λάθη, αν και πολλές φορές μου έχει τύχει να μου λένε φίλοι που διαβάζουν ότι δεν ευχαριστήθηκαν κάποιο βιβλίο γιατί τους έφταιγε η μετάφραση-διαπιστώνω τελικά ότι αυτά που ενοχλούν, τελικά δεν ενοχλούν μόνο εμάς. Απλώς μόνο εμείς διαμαρτυρόμαστε.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Πρέπει να πηγαίνουν πολλά χρόνια που μπόρεσα να διαβάσω βιβλίο έτσι χαλαρά, όπως το λέει ο Αζιμούθιος. Ίσως μου είναι πιο εύκολο όταν είναι στο ξενόγλωσσο πρωτότυπο, αλλα και πάλι... (Κι εγώ έχω την αρρώστια σε διπλή μορφή: Κοιτάω και τα τεχνικά στοιχεία, στήσιμο, παραγράφους, βούλες... Κατάρα!:))
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Μα, βρε παιδιά, τι συζητάμε τώρα; Ποιος επαγγελματίας δεν προσέχει τις λεπτομέρειες όταν έρχεται σε επαφή με κάτι που αποτελεί αντικείμενο της δουλειάς του; Ο μηχανικός αυτοκινήτων δεν θα προσέξει τον περίεργο θόρυβο της μηχανής, ακόμα κι όταν δεν βρίσκεται στο συνεργείο του; Ο αρχιτέκτονας δεν θα προσέξει τα λάθη στη σχεδίαση ενός κτιρίου; Ο σχεδιαστής μόδας ή ο στυλίστας δεν θα προσέξει την κακογουστιά σε κάτι που φοράει μια τυχαία γυναίκα στον δρόμο; Ο ξενοδόχος δεν θα προσέξει κάθε λεπτομέρεια ενός ξενοδοχείου στο οποίο μπαίνει ως πελάτης; Είναι απόλυτα λογικό.
 
Καταρχάς να αναλάβω την ευθύνη για τη μετατόπιση της συζήτησης στο θέμα των ενδεχόμενων μεταφραστικών σφαλμάτων. Απ' ό,τι εγώ κατάλαβα, οι αναζητήσεις του nickel στο Γούγλη αφορούσαν αποκλειστικά τα άφθονα πραγματολογικά στοιχεία που περιέχει το κείμενο του Σατωβριάνδου (άλλο τώρα το ότι η παράθεση πρωτοτύπου και μετάφρασης θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια κάποιον ημιζοχαδιακό:) στον εντοπισμό των αστοχιών της μετάφρασης).

Πολύ σωστές οι παρατηρήσεις π.χ. της Αλεξάνδρας ή του Earion. Είναι απολύτως λογικό ως μεταφραστές να προσέχουμε τη μετάφραση και να μην προσεγγίζουμε "άδολα" κι αθώα το κείμενο. Όπως, όμως, πολύ σωστά επισημάνθηκε, αυτός ο προσεκτικός έλεγχος δεν αποτελεί "προνόμιο" των μεταφραστών. Αρκεί η καλή γνώση της γλώσσας του πρωτοτύπου, για να μην πω η καλή γνώση της ελληνικής και η χρήση της στοιχειώδους λογικής για να εντοπισθούν μεταφραστικά σφάλματα και (δυστυχώς) να χαθεί οριστικά η απόλαυση της ανάγνωσης. Ας πούμε ότι π.χ. δεν χρειάζεται καν η γνώση ξένης γλώσσας για να εντοπιστεί το πλέον σύνηθες μεταφραστικό σφάλμα "πρώτου επιπέδου" που έγκειται στην άκριτη μεταφορά της σύνταξης και των εκφραστικών μέσων της γλώσσας του πρωτοτύπου. Το γεγονός ότι κάτι δεν το λέμε έτσι στα ελληνικά αρκεί για να καταστήσει αμέσως σαφές το πρόβλημα. Έπειτα, η απλή λογική και η εντελώς στοιχειώδης γνώση γεωγραφίας αρκούν για να εντοπιστεί ένα μεταφραστικό σφάλμα όπως αυτό με το ταξίδι από την Κέρκυρα μέχρι τη Λευκάδα. Μία ώρα με ιστιοφόρο; Ακόμη κι αν δεχθούμε ότι το πρωτότυπο έκρυβε παγίδα (που εν προκειμένω δεν νομίζω ότι συνέβαινε κάτι τέτοιο), η λογική θα έπρεπε να οδηγήσει τον μεταφραστή στην επιλογή της σωστής λύσης (όλα αυτά με κάνουν βέβαια να υποψιάζομαι και μετάφραση με ασφυκτικές προθεσμίες παράδοσης και μάλλον ανύπαρκτη διόρθωση και επιμέλεια).

Τέλος, κάτι ημιάσχετο. Τα δέντρα στη μάχη του Ιβρύ δεν είναι και τόσο άγνωστα (εγώ πάντως δεν ήξερα ότι ήταν αχλαδιές ή έστω μηλιές, όπως θέλει ο μεταφραστής): "Mes compagnons, si vous courez aujourd'hui ma fortune, je cours aussi la vôtre ; je veux vaincre ou mourir avec vous. Dieu est pour nous. Voici ses ennemis et les nôtres. Voici votre roi. Gardez bien vos rangs, je vous prie ; si la chaleur du combat vous le fait quitter, pensez aussitôt au ralliement : c'est le gain de la bataille. Vous le ferez entre ces trois arbres que vous voyez là-haut à main droite. Si vous perdez vos enseignes, cornettes ou guidons, ne perdez point de vue mon panache ; vous le trouverez toujours au chemin de l'honneur et de la victoire" (http://fr.wikipedia.org/wiki/Bataille_d'Ivry). Προφανώς στην εποχή του Σατωβριάνδου η γνώση του λόγου του Ερρίκου πριν από τη μάχη θα πρέπει να ήταν εκ των ων ουκ άνευ για ένα μορφωμένο με καλή γνώση της γαλλικής Ιστορίας (κατά μείζονα λόγο όταν μιλάμε για κάποιον σαν τον Σατωβριάνδο). Επιστρέφοντας, όμως, στο κεντρικό θέμα της συζήτησής μας θα προσθέσω ότι η διατύπωση " δύο μηλιές που ο Ερρίκος Δ΄ όρισε για συγκέντρωση του στρατού του όταν πολέμησε στο Ιβρύ" είναι λίγο προβληματική για στρωτά ελληνικά.
 
Μα, βρε παιδιά, τι συζητάμε τώρα;

Ε, κουβεντούλα να γίνεται! Είχα όρεξη πρωί-πρωί και σας έβαλα σε trip μου φαίνεται. Ζητώ συγγνώμη και παίρνω την ευθύνη πάνω μου.
 

nickel

Administrator
Staff member
Καλημέρα. Μου αρέσει που πιάσατε τις διάφορες λεπτομέρειες που με βασάνιζαν και ξεπηδούν μέσα και πίσω από γραμμές, σε ένα, φαινομενικά μόνο, χαλαρό σημείωμα που μπήκε στο All play and no work, σε αντίστιξη προς το «All work and no play» που ζω αυτές τις μέρες. Κυρίως λεπτομέρειες σχετικά με τον πόνο του αναγνώστη και τον διπλό πόνο του μεταφραστή-αναγνώστη.

Μια λεπτομέρεια του κειμένου, ένας άγνωστος αχάριστος λαγκαστριανός σκύλος που γύρευε πού τον είχε διαβάσει ο Σατομπριάν, σηματοδοτούσε για μένα το πόσο διαφορετικές είναι οι γνώσεις που σωρεύουμε στο κεφάλι μας σε σύγκριση με τα όσα επέλεγε να θυμάται δύο αιώνες πριν ένας άνθρωπος με τα πολυσχιδή ενδιαφέροντα του Σατομπριάν. Η σύμπτωση —το γεγονός ότι εγώ με τη βοήθεια ολόκληρου Γκουγκλ και οι άγνωστοι βιβλιοπαρουσιαστές με τη μνήμη τους— καταλήξαμε μέσα σε ελάχιστο χρόνο στην αμφισβήτηση της συγκεκριμένης ασήμαντης πληροφορίας, από ένα ολόκληρο βιβλίο που εγώ μόλις άρχισα, ήταν πολύ μεγάλη για να τη συζητήσω με τον εαυτό μου μόνο.

Ξέρω ότι θα πάει έτσι το βιβλίο: όχι αγκαλιά με το Γκουγκλ, αγκαλιά με το μαξιλάρι το διαβάζω, αλλά κάθε τόσο κάνω μια νοερή σημείωση για σημεία που θέλω να ξανακοιτάξω όταν πια θα είμαι μπροστά στην οθόνη. Στα δέκα που γράφει, τα πέντε θα τα αγνοώ ή θα τα έχω ξεχάσει, αλλά ένα θα θέλω να το ψάξω. Έτσι άλλωστε διαβάζω από τα δεκακάτι που μου αγόρασε ο πατέρας μου μια μεγαλίστικη εγκυκλοπαίδεια. Έτσι διαβάζω, όπως θα οδηγούσα αν οδηγούσα (και γι’ αυτό δεν οδηγώ): αντί να κοιτάζω το δρόμο, το μάτι μου παίζει συνέχεια προς το τοπίο που περνάω, τις βιτρίνες, τις ωραίες γυναίκες. Αλλά στο διάβασμα δεν κινδυνεύει κανείς από μένα, μόνο εσείς που κάθεστε και διαβάζετε για λαγκαστριανούς σκύλους.

Το πρόβλημα το έχω και με τις μεταφράσεις, μόνο που διαβάζω λίγες μεταφράσεις. Όταν είχα διαβάσει τις Μικρές ατιμίες του Πάνου Καρνέζη, το οποίο πρωτόγραψε στα αγγλικά και μετέφρασε ο ίδιος στα ελληνικά, μπορούσα να σας πω ακριβώς πόσοι αγγλισμοί κατάφεραν στο τέλος να περάσουν το δίχτυ το δικό του και της επιμελήτριας. Όπως επισημαίνει και ο Ρογήρος, στο διάβασμα μεταφράσεων μόνο εκεί κοντοστέκομαι: στα σημεία όπου το πρωτότυπο φεγγίζει πίσω από τη μετάφραση.

Επειδή, είπα, δεν έχω διαβάσει πολλές μεταφράσεις, δεν έχω προσωπική άποψη για τον Καραντώνη, αλλά έχω ακούσει ότι έχει δώσει καλές μεταφράσεις. Έγραψα ότι είναι καλή η μετάφρασή του, επειδή κυλά αβίαστα και δεν σκοντάφτω κάθε τόσο πάνω σε ενοχλητικούς γαλλισμούς. Τα λάθη του είτε τα ανακαλύπτω εκ των υστέρων (αν κάνω σύγκριση με το γαλλικό) είτε μου τα επισημαίνουν άλλοι :) . Ή δεν είναι λάθη: εκεί με τις πετρελαιοπηγές είπα «Δεν μπορεί, Τέξας ήταν η Ζάκυνθος;».

Πάντως, ας μην ανησυχεί κανείς. Τις σχέσεις μας με τα βιβλία τις έχουμε τοποθετήσει ο καθένας μας στο σαδομαζοχιστικό επίπεδο που τον βολεύει. Αν πέσει στα χέρια μου κάποιος Λάντλαμ (πού τέτοια τύχη πια) και καταφέρω να τον διαβάσω απνευστί, όπως πρέπει να διαβάζεται ένας Λάντλαμ, χωρίς κανένα νοερό interleaving, θα έχω ξαναγίνει δώδεκα χρονώ…
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Ε, κουβεντούλα να γίνεται! Είχα όρεξη πρωί-πρωί και σας έβαλα σε trip μου φαίνεται. Ζητώ συγγνώμη και παίρνω την ευθύνη πάνω μου.
Έλα, καλέ, που παίρνεις την ευθύνη! Το περίεργο θα ήταν να ΜΗ γίνει τέτοια κουβέντα με αφορμή αυτό το ποστ :)
 

daeman

Administrator
Staff member
Μα καλά, δεν σας έχει τύχει αυτό που πόσταρε η Παλάβρα εδώ; :D
Μόνο εγώ είμαι τόσο τροζός;



Γενικά για τους επαγγελματίες, θυμάμαι δυο γεωλόγους να στήνουν ομηρικό καβγά στην είσοδο πολυκατοικίας, διαφωνώντας αν στην επένδυση του τοίχου το πέτρωμα που είχε χρησιμοποιηθεί ήταν πλαγιόκλαστο ή ορθόκλαστο. Δύο μέρες βασάνιζαν το ζήτημα (και όλη την παρέα) ώσπου τελικά δεν αντέξαμε και τους στείλαμε χρησιμοποιήσαμε την προστακτική του κατάλληλου ρήματος.
 
Top