Υπάρχουν κι άλλες "μεταφράσεις"

nickel

Administrator
Staff member
Μου τα έστειλε ο Άρης Μπερλής να τα συσκευάσω όπως θέλω, ίσως για να χτίσουμε μια μικρή ανθολογία με τις άλλες «μεταφράσεις». Άρα, θέλουμε τσιτάτα για τη μετάφραση που δεν είναι μετάφραση (του είδους που συνήθως μας βασανίζει ή μας ομορφαίνει τη ζωή).

Επειδή ως μεταφραστής (και με το βίτσιο του μεταφραστή) τα χάρηκα ιδιαίτερα όταν τα είδα, σας στέλνω δυο αποσπάσματα από δυο μεγάλα έργα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας.

Το πρώτο:

"She looked right into his face with liquid, untranslatable eyes, that combined, or seemed to him to combine, keenness with tenderness, and mystery with both, their expression, as well as that of her lips, taking its life from some words just spoken to a companion, and being carried on into his face quite unconsciously." (Thomas Hardy, Jude the Obscure, Part II, Chapter II.)​

Το δεύτερο:

"Well, I must say I should have no particular desire to marry her," Edmund Ludlow was accustomed to answer in an extremely audible tone.
"I know you say that for argument; you always take the opposite ground. I don't see what you've against her except that she's so original."
"Well, I don't like originals; I like translations," Mr. Ludlow had more than once replied. "Isabel's written in a foreign tongue. I can't make her out. She ought to marry an Armenian or a Portuguese."
(Henry James, The Portrait of a Lady, Chapter IV.)​
 
Νίκο,
ευχαριστώ για την καταχώρηση. Προσκαλώ κι εγώ τους φίλους της Λεξιλογίας να συμβάλουν στην κατάρτιση μιας ανθολογίας όπου οι λέξεις μετάφραση, μεταφράζω κλπ. χρησιμοποιούνται με μεταφορικό/λογοτεχνικό νόημα στο corpus της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Μπορεί να μας πάρει καιρό αλλά αξίζει τον κόπο. Δεν αποκλείεται κάποτε να την εκδώσουμε...
 

nickel

Administrator
Staff member
Υποθέτω ότι αναφερόμαστε σε μεταφορική χρήση της σημασίας «μεταφράζω» τού translate και των παραγώγων του και όχι σε άλλες σημασίες, γιατί εγώ έξυνα αρκετή ώρα το κεφάλι μου μέχρι να απορρίψω το «Translated Daughter» του Όντεν. Ακολουθούν πληκτικές λεπτομέρειες:

Ο ποιητής Γ. Χ. Όντεν και ο συνθέτης Μπέντζαμιν Μπρίτεν ήταν φιλαράκια και συνεργάτες. Ο Μπρίτεν είχε γεννηθεί στις 22 Νοεμβρίου του 1913, ανήμερα της αγίας Καικιλίας, η οποία είναι η προστάτιδα της μουσικής. Κατά παραγγελία του Μπρίτεν, ο Όντεν έγραψε γύρω στο 1940 τρία τραγούδια για τη γιορτή της αγίας Καικιλίας, στα οποία βασίστηκε ο Ύμνος στην αγία Καικιλία (Hymn to St Cecilia), χορωδιακό του Μπρίτεν. Η πρώτη στροφή (το πρώτο από τρία «τραγούδια») τελειώνει με τους στίχους:
Blessed Cecilia, appear in visions
To all musicians, appear and inspire:
Translated Daughter, come down and startle
Composing mortals with immortal fire.
Το translate, εκτός από κυριολεκτικό και μεταφορικό «μεταφράζω», σημαίνει επίσης διάφορα «μεταφέρω», όπως μεταθέτω επίσκοπο (μεταφέρω την έδρα επισκόπου) ή μεταφέρω το λείψανο (κάνω μετακομιδή του λειψάνου) αγίου ή άλλου μεγάλου και τρανού νεκρού.

Τι στο καλό είναι η Translated Daughter; Με βοήθησε το «come down», ο Ενώχ και ο προφήτης Ηλίας. Οι δύο αυτοί είναι γνωστοί για την translation τους. Όχι, δεν ήταν συνάδελφοι. Ο Ηλίας «ανηρπάγη» στον ουρανό σε πύρινο άρμα, ενώ ο Ενώχ «ευηρέστησε τω Θεώ» και «μετέθηκεν αυτόν ο Θεός». Έχουμε δηλαδή άλλη μια «μετάθεση». Κατά OED, αυτό το translate σημαίνει: To carry or convey to heaven without death; also, in later use, said of the death of the righteous. Δύο πρόσφατα παραδείγματα: 1848 A. Jameson Sacr. & Leg. Art (1850) 331 She was ninety years of age when the Lord translated her. 1904 Jebb in Proc. Brit. Acad. 3 Here, and here alone, the Hyperborean land is an Elysium to which mortals are translated without dying.

Έχουμε μετάσταση στους ουρανούς, όπως της Παρθένου. Να την πούμε «Μεταστάσα Κόρη»;

Πρόσθετοι σύνδεσμοι:
http://www.newadvent.org/cathen/03471b.htm
http://www.ism.org/news_campaigns/article/the_st_cecilia_myth/

Και προτού χαθώ ανάμεσα στη μεταφορά, τη μετάθεση, τη μετάσταση και τη μετάφραση, καταφεύγω προτροπάδην σε πιο οικεία εδάφη του μεταφορικού translate.


Από τον Άμλετ (3.i.103):

HAMLET: Ha, ha, are you honest?
OPHELIA: My lord?
HAMLET: Are you fair?
OPHELIA: What means your lordship?
HAMLET: That if you be honest and fair, your honesty should admit no
discourse to your beauty.
OPHELIA: Could beauty, my lord, have better commerce than with
honesty?
HAMLET: Ay truly, for the power of beauty will sooner transform honesty from what it is to a bawd, than the force of honesty can translate beauty into his likeness. This was sometime a paradox, but now the time gives it proof. I did love you once.

Η ομορφιά και η αρετή δεν κάνουν χωριό. Το λέει και στο As You Like It, 1.ii: For those that [nature] makes fair she scarce makes honest, and those that she makes honest she makes very ill-favouredly. (Προσοχή: εδώ honesty = αγνότητα, αρετή.)

Καλώς σας θυμίζουν το πασίγνωστο: A translation is like a woman: if it is beautiful it is unfaithful ; if it is faithful it is not beautiful. Η μετάφραση είναι σαν τη γυναίκα: όταν είναι όμορφη, δεν είναι πιστή και, όταν είναι πιστή, δεν είναι όμορφη.

Ισχυρίζονται πολλοί στο διαδίκτυο ότι το παραπάνω ειπώθηκε από τον Γεφτουσένκο. Δύσκολο, γιατί αναφέρεται (ως απόφθεγμα άγνωστης πατρότητας) στο βιβλίο The Lofty Art του Ρώσου Korney Chukovsky, μονογραφία για τη μετάφραση που κυκλοφόρησε το 1941, όταν ο Γεφτουσένκο ήταν 8 χρονών.

Η έκφραση «la belle infidèle» αποδίδεται στον Γάλλο λόγιο Gilles Ménage (1613-1692), ο οποίος, σχολιάζοντας τις μεταφράσεις του ουμανιστή Nicolas Perrot d’Ablancourt (1606-1664), έγραψε ότι του θυμίζουν μια ωραία αλλά άπιστη ερωμένη του («qui était belle mais infidèle»). Αν ξέρετε κάτι περισσότερο, το χρειαζόμαστε. (Και συγγνώμη που δεν μεταγράφω τα ονόματα... Συμβαίνει, όταν βιάζεσαι.)

Πάντως, το translate στο παραπάνω απόσπασμα από τον Άμλετ μπορεί να είναι ένα απλό «μεταμορφώνω», αλλά ολόκληρο το κομμάτι είναι πανδύσκολο στη λεπτομέρεια και έχω δει περίεργες ερμηνείες στα αγγλικά και περίεργες μεταφράσεις στα ελληνικά.

Το απόσπασμα το αξιοποίησε και ο Διονύσης Καψάλης, ο οποίος γράφει στο «Μεταφράζοντας τα Σονέτα του Σαίξπηρ» (Ημερίδα: Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης, Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 1998)

Αν χρειάζεται, σώνει και καλά, να αντλήσουμε από τα έργα του Σαίξπηρ κάποιο δίδαγμα για το έργο του μεταφραστή, η προτίμησή μου κλίνει προς τον ακόλουθο διάλογο από τον Άμλετ. Αρκεί να αφήσουμε τις λέξεις «τιμιότητα» (ή πιστότητα) και «ομορφιά» να διολισθήσουν από την κυριολεξία στην αλληγορία, και ο εμπαθής αυτός διάλογος μετατρέπεται σε συζήτηση περί μεταφράσεως, όπου ο μελαγχολικός πρίγκηψ της Δανιμαρκίας ενσαρκώνει, εντελώς προσδόκιμα, την καχύποπτη φιλοσοφία και η δυστυχής Οφηλία την αθώα μετάφραση που επιμένει να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα:
ΑΜΛΕΤ: Χα, χα. Είσαι τίμια;
ΟΦΗΛΙΑ: Κύριέ μου;
ΑΜΛΕΤ: Είσαι ωραία;
ΟΦΗΛΙΑ: Τι εννοεί η Εξοχότης σας;
ΑΜΛΕΤ: Πως αν είσαι τίμια και ωραία, η τιμιότητά σου δεν πρέπει να επιτρέπει πολλά πάρε-δώσε με την ομορφιά σου.
ΟΦΗΛΙΑ: Τι καλύτερη συναναστροφή, Κύριέ μου, θα μπορούσε να βρει η τιμιότητα από την ομορφιά;
ΑΜΛΕΤ: Ναι, πράγματι. Γιατί η δύναμη της ομορφιάς θα μετατρέψει αμέσως την τιμιότητα σε μαστροπό, προτού προλάβει η ισχύς της τιμιότητας να μεταφράσει την ομορφιά σε κάτι που να της μοιάζει.​
Σύμφωνα με το δίδαγμα λοιπόν όφειλα να μεταφράσω τίμια την ομορφιά του πρωτοτύπου σε κάτι που να του μοιάζει, λαμβάνοντας ασφαλώς υπόψιν το ενδεχόμενο ότι η ασθενής τιμιότητά μου, αναγκασμένη να διαφημίσει τα κάλλη του ατυχούς πρωτοτύπου σε άλλη γλώσσα, είχε ήδη μεταμορφωθεί σε μαστροπό.

Αυτά για τώρα. Θα ακολουθήσει και δική μου απόπειρα μετάφρασης του αποσπάσματος.
 
Last edited:
Δύο μου έρχονται στο μυαλό (όχι λογοτεχνικά όμως).

1. currency translation στα οικονομικά που αναφέρεται στην μετατροπή των οικονομικών καταστάσεων θυγατρικών στο εξωτερικό στο νόμισμα της μητρικής.

2. translation of light= όρος που απαντά στα αστρολογικά κείμενα της Ευρώπης πριν από τον 17ο-18ο αιώνα και συμβαίνει όταν ένας γρήγορος πλανήτης Α που ήταν σε όψη με έναν πλανήτη Β παίρνει το φως τού Β και το πηγαίνει σε έναν άλλο Γ.
 
Αφού έμπλεξες με τον Σαίξπηρ, σου δίνω δουλειά για μέρες. Βλ. εδώ όλα τα παράγωγα του translate στο έργο του Σαίξπηρ:

http://www.opensourceshakespeare.com/search/search-results.php?link=con&works[]=*&keyword1=translate&sortby=WorkName&pleasewait=1&msg=sr

http://www.opensourceshakespeare.com/search/search-results.php?link=con&works[]=*&keyword1=translated&sortby=WorkName&pleasewait=1&msg=sr

http://www.opensourceshakespeare.com/search/search-results.php?link=con&searchtype=exact&works[]=loveslabours&keyword1=translation&sortby=WorkName&pleasewait=1&msg=sr

http://www.opensourceshakespeare.com/search/search-results.php?link=con&searchtype=exact&works[]=timonathens&keyword1=translates&sortby=WorkName&pleasewait=1&msg=sr

Υπάρχουν και άλλα concordances στο διαδίκτυο, εξαιρετικά χρήσιμα (για μένα δικαιώνουν την ύπαρξή του). Για παράδειγμα, το

http://victorian.lang.nagoya-u.ac.jp/concordance/

αλλά και άλλα - υπομονή να έχεις να ψάχνεις.
 

Earion

Moderator
Staff member
Translatio Imperii

Καταρχήν σημαίνει την πράξη της μεταφοράς της έδρας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Παλαιά στη Νέα Ρώμη. Όταν προχώρησε σ' αυτήν ο Μέγας Κωνσταντίνος, το γεγονός δεν προξένησε μεγάλη έκπληξη, καθώς αρκετοί αυτοκράτορες είχαν κάνει κάτι παρόμοιο στη διάρκεια των αιώνων. Πού να ήξερε ότι η πράξη του θα μετεξελισσόταν σε κοσμοϊστορικό γεγονός, που έμελλε να στηρίξει ολόκληρη πολιτική θεωρία, τη θεωρία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας περί του πρωτείου του πάπα. Οι πάπες ισχυρίστηκαν ότι ο αυτοκράτορας, εγκαταλείποντας την Παλαιά Ρώμη για τη Νέα, εμπιστεύθηκε στον πάπα Σίλβεστρο τη διακυβέρνηση του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας και ότι εναπέθεσε στα χέρια του κοσμική και πνευματική εξουσία.

Για περισσότερα θα απευθυνόμουν στον Ρογέριο...
 
Top