Rogerios
¥
Ομολογώ ότι αμφιταλαντεύτηκα για το αν θα έπρεπε να ανοίξω το νήμα αυτό στη συγκεκριμένη κατηγορία ή σ' αυτήν των "Queries on other languages and language pairs". Προτίμησα την παρούσα επιλογή, επειδή έκρινα ότι το γλωσσικό ζήτημα δεν είναι εν προκειμένω το μείζον.
Ο Sylvain Gouguenheim (http://fr.wikipedia.org/wiki/Sylvain_Gouguenheim) είναι ένας Γάλλος ιστορικός που διδάσκει στην Ecole Normale Supérieure της Λυόν. Ο τομέας επιστημονικής εξειδίκευσής του είναι ο Μεσαίωνας, πιο συγκεκριμένα ο γερμανικός κόσμος στα χρόνια του Μεσαίωνα (http://www.ens-lsh.fr/sgouguen/0/fiche___annuaireksup/&RH=LABORATOIRES). Η διδακτορική διατριβή του αφορούσε την ηγουμένη Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, το μέχρι πρόσφατα σημαντικότερο βιβλίο του την ιστορία του Τάγματος των Τευτόνων Ιπποτών (εκδ. Tallandier, Παρίσι 2008).
Την περασμένη χρονιά εξέδωσε ένα βιβλίο που προκάλεσε θόρυβο και ανάγκασε τη γαλλική κοινή γνώμη να ασχοληθεί μαζί του (αν και όχι με τον τρόπο που ήλπιζε ο άτυχος ιστορικός). Το βιβλίο τιτλοφορείται "Aristote au Mont-Saint-Michel" (εκδ. Seuil, σειρά L'Univers Historique, Παρίσι 2008) (βλ. http://fr.wikipedia.org/wiki/Aristote_au_Mont-Saint-Michel), και πιθανότατα είναι ήδη γνωστό σε αρκετούς από σας. Το βασικό επιχείρημα του ιστορικού είναι το εξής: εδώ και πολλά χρόνια (για να μην πούμε από τον Διαφωτισμό και πέρα) η κυρίαρχη άποψη στη Δύση είναι ότι κατά το Μεσαίωνα ο δυτικοευρωπαϊκός κόσμος γνώρισε τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, και ειδικότερα τον Αριστοτέλη, χάρη στις γνώσεις που τους μεταβίβασε ο ισλαμικός κόσμος (με αποφασιστική να θεωρείται η συνδρομή του Ανδαλουσιανού Αβερρόη). Για τον Gouguenheim, αυτό είναι ανακριβές: ποτέ δεν σταμάτησαν οι επαφές Δύσης και Βυζαντίου, ποτέ δεν έπαψαν να υπάρχουν ελληνιστές στη Δύση που μελετούσαν, μετέφραζαν, αλλά και ταξίδευαν στη χριστιανική Ανατολή. Ουδείς λόγος υπάρχει να υπερτιμούμε τη συμβολή κάποιων που ούτε καν γνώριζαν ελληνικά (λέγε με Αβερρόη) κι όμως σχολίαζαν τη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων.
Η άποψη είναι ενδιαφέρουσα (όχι, πάντως, απολύτως πρωτότυπη: ένας άλλος σημαντικός Γάλλος ιστορικός του Μεσαίωνα, ο Jacques Heers, είχε εκφράσει παρόμοιες απόψεις, αν και με πιο συνοπτικό τρόπο). Κυρίως, γιατί μας οδηγεί να αμφισβητήσουμε στερεότυπα (και μου φαίνεται ότι δεν υπάρχει τίποτε δημιουργικότερο από αυτό, όταν γίνεται υπό κάποιους όρους φυσικά). Εντούτοις, το αποτέλεσμα της κυκλοφορίας του βιβλίου ήταν μια φοβερή κατακραυγή που γρήγορα κατέληξε σε "δίκες" προθέσεων και ιδεών του συγγραφέα. Ιστορικοί, άνθρωποι του πνεύματος και άλλοι (ματαιόσπουδοι και μη) κατηγόρησαν τον Gouguenheim ότι:
- Ενθαρρύνει την "απαράδεκτη ισλαμοφοβία".
- Εκφέρει "ανεπίτρεπτες αξιολογικές κρίσεις για το Ισλάμ και τον αραβικό κόσμο".
- Εξετάζει ζητήματα που δεν εμπίπτουν στο στενό επιστημονικό πεδίο του (δηλ. θα έπρεπε να περιοριστεί στο γερμανικό μεσαίωνα και ... να το βουλώσει).
Μεταξύ των πρωτεργατών της αντι-γκουγκενχαϊμικής εκστρατείας συναντάμε τον πολύ Πιερ Ασσουλίν (που, ευφυέστατος και γλυκύτατος και ευρυμαθέστατος είναι, αλλά πάντως εξειδίκευση στις σχέσεις Ισλάμ και Δύσης κατά τον Μεσαίωνα δεν έχει) και τον Αλαίν ντε Λιμπερά (αυτός όμως είναι πιθανώς ο σημαντικότερος Γάλλος ιστορικός της μεσαιωνικής φιλοσοφίας). Το χειρότερο για τον Gouguenheim είναι ότι στην εκστρατεία συμμετείχαν και συνάδελφοι, φοιτητές και διοικητικοί της ίδιας της σχολής του, οι οποίοι συγκέντρωσαν υπογραφές με αίτημα να διενεργηθεί διοικητική έρευνα για την ακρίβεια των ερευνών του συγγραφέα και το πολιτικώς ορθό των απόψεων και προθέσεών του (κι άμα λάχει να τον σουτάρουν κι από την ENS)!!!
Ευτυχώς, ο σημαντικότερος εν ζωή Γάλλος ιστορικός του Μεσαίωνα, ο Ζακ Λε Γκοφφ, εξέφρασε την άποψη της στοιχειώδους επιστημονικής λογικής και ηθικής: "η άποψη του Gouguenheim είναι επιστημονικά discutable, αλλά οι επιθέσεις που δέχεται είναι εντελώς απαράδεκτες".
Να λοιπόν που στη (μετριοπαθή κατά τα λοιπά Γαλλία) φθάνουμε στο σημείο να δικάζεται η επιστημονική έρευνα και άποψη με κριτήρια "πολιτικής ορθότητας". Τραγικό, αν σκεφθούμε ότι οι άνθρωποι που (ορθότατα) στηλιτεύουν ως παράδειγμα βαρβαρότητας τα βιβλία που έκαιγε το Γ΄ Ράιχ, αλλά δεν διστάζουν να ζητούν την καρατόμηση συναδέλφου τους για λόγους ιδεολογίας...
Πάμε τώρα στο γλωσσικό. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, κι αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι η επιλογή των μεταφραστριών να αποδώσουν το όνομα του συγγραφέα ως "Σιλβέν Γκουγκενέμ". Προσοχή, δεν λέω ότι είναι λάθος, δεν λέω ότι δεν υπάρχουν, ίσως, Γάλλοι που να το προφέρουν έτσι, αλλά να ... τα γαλλικά επώνυμα (και τοπωνύμια) με ρίζα γερμανική/ "γερμανοειδή" (λέγε με αλσατική) είναι μια ιδιαίτερη και πονεμένη ιστορία. Δεν ξέρω αν ο συγκεκριμένος ιστορικός έχει αλσατική, γερμανική ή γερμανοεβραϊκή καταγωγή, ούτε αν η οικογένειά του έχει εγκατσταθεί στο Παρίσι εδώ και μια, δύο, τρεις γενιές ή δύο αιώνες (το συγγραφικό του έργο και η επιστημονική του εξειδίκευση δείχνουν όμως γερμανική ή αλσατική ρίζα), υποψιάζομαι όμως ότι θα ήταν πιο εύστοχο το όνομά του να μεταγραφεί ως "Συλβαίν Γκούγκενάιμ". Γιατί; Γιατί, ας πούμε, όποιος έχει επισκεφθεί την Αλσατία (και, ενδεχομένως, μελετήσει το πώς προφέρονται τα αλσατικά ονόματα και τοπωνύμια από τους Γάλλους, Αλσατούς και μη) έχει διαπιστώσει ότι η προφορά ακολουθεί στοιχειωδώς και κατά προσέγγιση τη γερμανική και πάντως παρεκκλίνει από τους στάνταρ κανόνες της γαλλικής προφοράς. Μπορεί, ο τόνος να μείνει στη λήγουσα (αν και συχνά υπάρχει διπλός τονισμός), αλλά κατά τα λοιπά θα γίνει προσπάθεια να αποδοθεί η αυθεντική προφορά: θα ακουστεί Μπίσαϊμ (κι όχι Μπισέμ), Σούφελβαϊερσάιμ (κι όχι Σουφελβαιρσέμ), Κάϊζερσμπεργκ κ.ο.κ. Ο καλός κύριος π.χ. Steinmetz θα ακουστεί Στάινμέτς (κι όχι Σταινμετς). Και φυσικά, κανείς δεν θα διανοηθεί να μιλήσει (ευτυχώς ούτε και στην Ελλάδα)για τον Αλσατό προπονητή της Άρσεναλ "Αρσέν Βανζέ" ή "Ουανζέ", όταν όλοι ξέρουν ότι το "Wenger" προφέρεται φυσικότατα Βενγκέρ.
Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να "κόλλησα" και σε ανθυπολεπτομέρειες θίγοντας το ζήτημα. Μπορεί και νάχω άδικο στις απόψεις μου, αλλά αυτό το "Γκουγκενέμ" μου φάνηκε κάπως παράξενο.
Ας είναι ... Έτσι κι αλλιώς, είμαι βέβαιος ότι σας κούρασα νυχτιάτικα με δύο ασύνδετα θέματα και με την ακατάσχετη φλυαρία μου...
Ο Sylvain Gouguenheim (http://fr.wikipedia.org/wiki/Sylvain_Gouguenheim) είναι ένας Γάλλος ιστορικός που διδάσκει στην Ecole Normale Supérieure της Λυόν. Ο τομέας επιστημονικής εξειδίκευσής του είναι ο Μεσαίωνας, πιο συγκεκριμένα ο γερμανικός κόσμος στα χρόνια του Μεσαίωνα (http://www.ens-lsh.fr/sgouguen/0/fiche___annuaireksup/&RH=LABORATOIRES). Η διδακτορική διατριβή του αφορούσε την ηγουμένη Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, το μέχρι πρόσφατα σημαντικότερο βιβλίο του την ιστορία του Τάγματος των Τευτόνων Ιπποτών (εκδ. Tallandier, Παρίσι 2008).
Την περασμένη χρονιά εξέδωσε ένα βιβλίο που προκάλεσε θόρυβο και ανάγκασε τη γαλλική κοινή γνώμη να ασχοληθεί μαζί του (αν και όχι με τον τρόπο που ήλπιζε ο άτυχος ιστορικός). Το βιβλίο τιτλοφορείται "Aristote au Mont-Saint-Michel" (εκδ. Seuil, σειρά L'Univers Historique, Παρίσι 2008) (βλ. http://fr.wikipedia.org/wiki/Aristote_au_Mont-Saint-Michel), και πιθανότατα είναι ήδη γνωστό σε αρκετούς από σας. Το βασικό επιχείρημα του ιστορικού είναι το εξής: εδώ και πολλά χρόνια (για να μην πούμε από τον Διαφωτισμό και πέρα) η κυρίαρχη άποψη στη Δύση είναι ότι κατά το Μεσαίωνα ο δυτικοευρωπαϊκός κόσμος γνώρισε τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, και ειδικότερα τον Αριστοτέλη, χάρη στις γνώσεις που τους μεταβίβασε ο ισλαμικός κόσμος (με αποφασιστική να θεωρείται η συνδρομή του Ανδαλουσιανού Αβερρόη). Για τον Gouguenheim, αυτό είναι ανακριβές: ποτέ δεν σταμάτησαν οι επαφές Δύσης και Βυζαντίου, ποτέ δεν έπαψαν να υπάρχουν ελληνιστές στη Δύση που μελετούσαν, μετέφραζαν, αλλά και ταξίδευαν στη χριστιανική Ανατολή. Ουδείς λόγος υπάρχει να υπερτιμούμε τη συμβολή κάποιων που ούτε καν γνώριζαν ελληνικά (λέγε με Αβερρόη) κι όμως σχολίαζαν τη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων.
Η άποψη είναι ενδιαφέρουσα (όχι, πάντως, απολύτως πρωτότυπη: ένας άλλος σημαντικός Γάλλος ιστορικός του Μεσαίωνα, ο Jacques Heers, είχε εκφράσει παρόμοιες απόψεις, αν και με πιο συνοπτικό τρόπο). Κυρίως, γιατί μας οδηγεί να αμφισβητήσουμε στερεότυπα (και μου φαίνεται ότι δεν υπάρχει τίποτε δημιουργικότερο από αυτό, όταν γίνεται υπό κάποιους όρους φυσικά). Εντούτοις, το αποτέλεσμα της κυκλοφορίας του βιβλίου ήταν μια φοβερή κατακραυγή που γρήγορα κατέληξε σε "δίκες" προθέσεων και ιδεών του συγγραφέα. Ιστορικοί, άνθρωποι του πνεύματος και άλλοι (ματαιόσπουδοι και μη) κατηγόρησαν τον Gouguenheim ότι:
- Ενθαρρύνει την "απαράδεκτη ισλαμοφοβία".
- Εκφέρει "ανεπίτρεπτες αξιολογικές κρίσεις για το Ισλάμ και τον αραβικό κόσμο".
- Εξετάζει ζητήματα που δεν εμπίπτουν στο στενό επιστημονικό πεδίο του (δηλ. θα έπρεπε να περιοριστεί στο γερμανικό μεσαίωνα και ... να το βουλώσει).
Μεταξύ των πρωτεργατών της αντι-γκουγκενχαϊμικής εκστρατείας συναντάμε τον πολύ Πιερ Ασσουλίν (που, ευφυέστατος και γλυκύτατος και ευρυμαθέστατος είναι, αλλά πάντως εξειδίκευση στις σχέσεις Ισλάμ και Δύσης κατά τον Μεσαίωνα δεν έχει) και τον Αλαίν ντε Λιμπερά (αυτός όμως είναι πιθανώς ο σημαντικότερος Γάλλος ιστορικός της μεσαιωνικής φιλοσοφίας). Το χειρότερο για τον Gouguenheim είναι ότι στην εκστρατεία συμμετείχαν και συνάδελφοι, φοιτητές και διοικητικοί της ίδιας της σχολής του, οι οποίοι συγκέντρωσαν υπογραφές με αίτημα να διενεργηθεί διοικητική έρευνα για την ακρίβεια των ερευνών του συγγραφέα και το πολιτικώς ορθό των απόψεων και προθέσεών του (κι άμα λάχει να τον σουτάρουν κι από την ENS)!!!
Ευτυχώς, ο σημαντικότερος εν ζωή Γάλλος ιστορικός του Μεσαίωνα, ο Ζακ Λε Γκοφφ, εξέφρασε την άποψη της στοιχειώδους επιστημονικής λογικής και ηθικής: "η άποψη του Gouguenheim είναι επιστημονικά discutable, αλλά οι επιθέσεις που δέχεται είναι εντελώς απαράδεκτες".
Να λοιπόν που στη (μετριοπαθή κατά τα λοιπά Γαλλία) φθάνουμε στο σημείο να δικάζεται η επιστημονική έρευνα και άποψη με κριτήρια "πολιτικής ορθότητας". Τραγικό, αν σκεφθούμε ότι οι άνθρωποι που (ορθότατα) στηλιτεύουν ως παράδειγμα βαρβαρότητας τα βιβλία που έκαιγε το Γ΄ Ράιχ, αλλά δεν διστάζουν να ζητούν την καρατόμηση συναδέλφου τους για λόγους ιδεολογίας...
Πάμε τώρα στο γλωσσικό. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, κι αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι η επιλογή των μεταφραστριών να αποδώσουν το όνομα του συγγραφέα ως "Σιλβέν Γκουγκενέμ". Προσοχή, δεν λέω ότι είναι λάθος, δεν λέω ότι δεν υπάρχουν, ίσως, Γάλλοι που να το προφέρουν έτσι, αλλά να ... τα γαλλικά επώνυμα (και τοπωνύμια) με ρίζα γερμανική/ "γερμανοειδή" (λέγε με αλσατική) είναι μια ιδιαίτερη και πονεμένη ιστορία. Δεν ξέρω αν ο συγκεκριμένος ιστορικός έχει αλσατική, γερμανική ή γερμανοεβραϊκή καταγωγή, ούτε αν η οικογένειά του έχει εγκατσταθεί στο Παρίσι εδώ και μια, δύο, τρεις γενιές ή δύο αιώνες (το συγγραφικό του έργο και η επιστημονική του εξειδίκευση δείχνουν όμως γερμανική ή αλσατική ρίζα), υποψιάζομαι όμως ότι θα ήταν πιο εύστοχο το όνομά του να μεταγραφεί ως "Συλβαίν Γκούγκενάιμ". Γιατί; Γιατί, ας πούμε, όποιος έχει επισκεφθεί την Αλσατία (και, ενδεχομένως, μελετήσει το πώς προφέρονται τα αλσατικά ονόματα και τοπωνύμια από τους Γάλλους, Αλσατούς και μη) έχει διαπιστώσει ότι η προφορά ακολουθεί στοιχειωδώς και κατά προσέγγιση τη γερμανική και πάντως παρεκκλίνει από τους στάνταρ κανόνες της γαλλικής προφοράς. Μπορεί, ο τόνος να μείνει στη λήγουσα (αν και συχνά υπάρχει διπλός τονισμός), αλλά κατά τα λοιπά θα γίνει προσπάθεια να αποδοθεί η αυθεντική προφορά: θα ακουστεί Μπίσαϊμ (κι όχι Μπισέμ), Σούφελβαϊερσάιμ (κι όχι Σουφελβαιρσέμ), Κάϊζερσμπεργκ κ.ο.κ. Ο καλός κύριος π.χ. Steinmetz θα ακουστεί Στάινμέτς (κι όχι Σταινμετς). Και φυσικά, κανείς δεν θα διανοηθεί να μιλήσει (ευτυχώς ούτε και στην Ελλάδα)για τον Αλσατό προπονητή της Άρσεναλ "Αρσέν Βανζέ" ή "Ουανζέ", όταν όλοι ξέρουν ότι το "Wenger" προφέρεται φυσικότατα Βενγκέρ.
Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να "κόλλησα" και σε ανθυπολεπτομέρειες θίγοντας το ζήτημα. Μπορεί και νάχω άδικο στις απόψεις μου, αλλά αυτό το "Γκουγκενέμ" μου φάνηκε κάπως παράξενο.
Ας είναι ... Έτσι κι αλλιώς, είμαι βέβαιος ότι σας κούρασα νυχτιάτικα με δύο ασύνδετα θέματα και με την ακατάσχετη φλυαρία μου...