Η γλώσσα μας συρρικνώνεται

Η γλώσσα μας, παρά την τεράστια σημασία της για τον πολιτισμό μας, στις μέρες μας συρρικνώνεται. Πού οφείλεται το φαινόμενο και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα περιληφθούν σε άρθρο που δημοσιεύεις στη σχολική εφημερίδα.

Θέμα έκθεσης από τις απολυτήριες εξετάσεις της Γ' Γυμνασίου του σχολείου όπου δουλεύω. Το μεταφέρω αυτούσιο από την κόλλα των θεμάτων.

Το θέμα με εξόργισε. Για πολλοστή φορά τα τελευταία χρόνια, θυμήθηκα την εποχή που ήμουν μαθητής και μου ζητούσαν να αναπτύξω θέσεις οι οποίες μου φαίνονταν εντελώς αυθαίρετες. Συχνά διαμαρτυρόμουν και η εκάστοτε φιλόλογος (ζητώ συγγνώμη για τη χρήση του θηλυκού γένους, αλλά πάντοτε γυναίκες μου τύχαιναν) συνήθως θύμωνε, θεωρώντας ότι ήθελα να της χαλάσω το μάθημα, και μου ζητούσε να σταματήσω να κάνω τον αντιρρησία.

(Μικρή παρένθεση, αλλά αρκετά ενοχλητική βρήκα και την τρίτη περίοδο, όπου συνυπάρχει με περίεργο τρόπο ένας μέλλοντας σε παθητική φωνή με ενεστώτα β' ενικού σε ενεργητική φωνή, και όπου η διατύπωση "οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα περιληφθούν σε άρθρο" ακούγεται σαν απειλή!)

Τέλος πάντων, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η συνέχεια.
Έπιασα λοιπόν μερικούς από τους μαθητές και τις μαθήτριες που εξετάστηκαν στα συγκεκριμένα θέματα και τους ρώτησα τι έγραψαν, και κατά πόσο συμφωνούσαν ότι όντως η γλώσσα μας συρρικνώνεται. Οι περισσότεροι συμφωνούσαν, ενώ ένας-δύο που δεν πολυσυμφωνούσαν δεν εξέφρασαν τη διαφωνία τους στην έκθεση που έγραψαν, για να μην διακινδυνεύσουν τον βαθμό τους.
Πού οφείλεται λοιπόν η συρρίκνωση της γλώσσας μας, σύμφωνα με τους μαθητές του σχολείου μου; "Οι νέες τεχνολογίες, τα ΜΜΕ, οι γονείς και η παιδεία φταίνε", μου είπε η πρώτη μαθήτρια. "Τα ΜΜΕ, το ίντερνετ, το σχολείο", ο δεύτερος μαθητής. "Τα ΜΜΕ και η παγκοσμιοποίηση", ο τρίτος. "Η τεχνολογία, η τηλεόραση, η οικογένεια και η κακή παιδεία", η τέταρτη. Και ούτω καθεξής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, εισέπραξα καμιά δεκαριά πανομοιότυπες απαντήσεις, από παιδιά με αρκετά διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες και αντιλήψεις.

Πονηρεύτηκα ότι το θέμα ήταν δουλεμένο, και όντως έτσι αποδείχθηκε. Όχι όμως όπως ακριβώς περίμενα.
Μου λέει μια μαθήτρια: "φταίει η τηλεόραση, το ίντερνετ..."
"Το σχολείο;" τη ρώτησα.
"Α ναι, ξέχασα να το γράψω. Ε, δεν είναι εύκολο να τα θυμάσαι όλα."
Αιφνιδιάστηκα λίγο: "Δηλαδή υπήρχαν συγκεκριμένες απαντήσεις που έπρεπε να θυμάσαι;"
"Βέβαια, μας τις είχε δώσει η κύρια Μ. σε φωτοτυπίες. Αλλά είναι πολλές και δεν μπορείς να τις μάθεις όλες απ' έξω."
Τη ρώτησα μήπως τις είχε μαζί της και όντως τις είχε στην τσάντα της.

Ιδού λοιπόν οι σωστές απαντήσεις, σύμφωνα με το βοήθημα που φωτοτύπησε η φίλτατη συνάδελφος και μοίρασε στα παιδιά:

Αίτια γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Ανάπτυξη της τεχνολογίας: Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη απλουστεύει τη ζωή του ανθρώπου και τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Παράλληλα, η χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων στην καθημερινή ζωή επέβαλε στο λεξιλόγιό μας μια σειρά εξειδικευμένων τεχνικών όρων. Τέλος, ο ρυθμός της ζωής στις σύγχρονες πολιτείες χαρακτηρίζεται από το άγχος, την ταχύτητα, τη βιασύνη, αλλά και την αποξένωση, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά.
2. Λειτουργία των ΜΜΕ: Η εικόνα, με την παντοδυναμία της, παραγκωνίζει τον λόγο, γραπτό και προφορικό. Επίσης, η πολυσήμαντη εκφραστικότητα, η αρμονία και η ποιητικότητα της ελληνικής γλώσσας βιάζονται από τη συμπιεσμένη και κωδικοποιημένη μορφή που απαιτεί, για την απρόσκοπτη κατανάλωσή του, το διαφημιστικό ή "ενημερωτικό" μήνυμα. Τέλος, μια μεγάλη μερίδα των λειτουργών των ΜΜΕ κακοποιεί βάναυσα τη γλώσσα χωρίς δική του υπαιτιότητα πολλές φορές.
3. Λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος: Τα εκπαιδευτικά συστήματα ειδικά των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης, είναι πλέον προσανατολισμένα στην εξειδικευμένη και τεχνοκρατική παιδεία. Έτσι, η διδασκαλία της γλώσσας στο ελληνικό σχολείο είναι περιορισμένη χρονικά και επιφανειακή. Από την άλλη, η ανεδαφική παιδεία, που προσφέρεται στους μελλοντικούς λειτουργούς της εκπαίδευσης, δημιουργεί δασκάλους με ανεπαρκή γλωσσική κατάρτιση και επομένως ανίκανους να εμπνεύσουν τη "γλωσσική αγωνία" στους μαθητές τους.
4. Λειτουργία της οικογένειας: Οι γονείς διαθέτουν σήμερα ελάχιστο χρόνο στην ανατροφή των παιδιών τους με αποτέλεσμα να περιορίζονται αισθητά τα γλωσσικά ερεθίσματα μέσω των οποίων αναπτύσσεται η γλωσσική ικανότητα του ατόμου.

Λύσεις για την αντιμετώπιση της γλωσσικής συρρίκνωσης
1. Εκπαίδευση: Οι αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας είναι ανάγκη να διαποτίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα στην οργάνωση και τη λειτουργία του. Γι' αυτό απαιτούνται καταρτισμένοι και γλωσσικά ευαισθητοποιημένοι δάσκαλοι, άρτια μέσα και μέθοδοι διδασκαλίας.
2. Προβολή του βιβλίου: Ο γραπτός λόγος είναι συνήθως περισσότερο φροντισμένος, αν και όχι πάντα το ίδιο άμεσος και ζωντανός, από τον προφορικό. Έτσι, το βιβλίο είναι το αποτελεσματικότερο μέσο εμπλουτισμού μιας γλώσσας και εθισμού των αναγνωστών στην άρτια χρήση της.
3. ΜΜΕ: Το παράδειγμα των προσώπων που χειρίζονται "δημόσια" τον λόγο είναι καθοριστικής σημασίας, αφού τα πρόσωπα αυτά συνήθως προβάλλονται ως γλωσσικά πρότυπα.


Δεν ξέρω από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω. Θέλω όμως να πω αυτό που με καίει:
Πολύς λόγος γίνεται για τα προβλήματα της παιδείας, και ο καθένας λέει το μακρύ του και το κοντό του. Εγώ λοιπόν θα πω ότι αν το μάθημα της γλώσσας διδάσκεται έτσι (και δεν πρόκειται επ' ουδενί για μεμονωμένο παράδειγμα), τότε δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ μακριά για τη ρίζα του προβλήματος.
 

nickel

Administrator
Staff member
Ντοκουμέντο! Με λίγα λόγια, τους λένε: ασχολείστε με τους υπολογιστές, βλέπετε τηλεόραση και θεωρείτε πιο χρήσιμα τα μαθηματικά από τα αρχαία; Πώς περιμένετε λοιπόν να έχει πλούτο και ποιητικότητα η γλώσσα σας; Με εκπαιδευτικούς που δεν μπορούν να σας εμπνεύσουν και γονείς που δεν προλαβαίνουν να ασχοληθούν μαζί σας, μήπως ζητάτε πολλά; Για να μη συρρικνωθεί η γλώσσα σας (ενδιαφέρον νόσημα αυτό), πηγαίνετε σε κανένα φροντιστήριο (γιατί πού να περιμένετε να αλλάξει τώρα το εκπαιδευτικό σύστημα), διαβάστε και κανένα βιβλίο μόνοι σας και κάντε και καμιά διαμαρτυρία να αρχίσουν να μιλάνε σωστά ελληνικά στα ΜΜΕ — οι προτεινόμενες λύσεις έχουν τηλεγραφική διατύπωση και ελπίζω οι μαθητές να κατέληξαν σε καλύτερη ερμηνεία από τη δική μου. Φοβάμαι ότι εγώ, ούτε με λυσάρι δεν την περνάω την έκθεση.

Το άσχημο είναι ότι, κάθε φορά που διαβάζω τέτοια, η γλώσσα είναι αυτοσκοπός. Δεν υπάρχει κανένα χειροπιαστό κίνητρο που να συγκινεί τα παιδιά (π.χ. έτσι θα ρίχνεις πιο εύκολα τις γκόμενες). Από εκείνες τις έρμες τις αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας, γιατί ξεπηδά μόνο η γλωσσική ευαισθητοποίηση; Και, τέλος, εκτός από τη «γλωσσική αγωνία» (πώς να τη νιώσουν τα παιδιά όταν τους τρώει η αγωνία για το αύριο;), γιατί δεν βλέπουμε περισσότερη αγωνία για μέθοδο, για ανάλυση, για οργάνωση, για εμβάθυνση, για δόμηση σκέψης, για έρευνα, για συνεργασία, για ειλικρινή επικοινωνία, για αμφισβήτηση; Πώς είπατε;
 
Ακριβώς, είναι ντοκουμέντο.

Παναγιώτη, αν δεν έχεις σοβαρή αντίρρηση θα το αναδημοσιέψω στο ιστολόγιό μου, έτσι όπως το γράφεις, κοπυπαστηδόν.
 
Κι ένιωθα αποβραδίς κάτι μυστήριες μυρμηγκιές στο στόμα, και κοιτιέμαι το πρωί στον καθρέφτη και τι να δω; Η έρμη η γλώσσα μου είχε γίνει σα χουρμάς, κατσιασμένη και ρυτιδιασμένη.
 
Δεν υπάρχει κανένα χειροπιαστό κίνητρο που να συγκινεί τα παιδιά (π.χ. έτσι θα ρίχνεις πιο εύκολα τις γκόμενες).

Πράγμα που ισχύει 100%! :)
 
Απορώ γιατί σας κάνει εντύπωση. Πάντα αυτά δεν μας ζητούσανε και μας μαθαίνανε να γράφουμε; Συμβατικούρες. Κάποια πράγματα δεν πεθαίνουν ποτέ...

Υ.Γ. την υπογεννητικότητα και τους μετανάστες ξεχάσανε.
 
Έχει δίκιο ο Αμβρόσιος, κι εγώ τα ίδια θυμάμαι ότι μας λέγανε στα φροντιστήρια.
 

curry

New member
Μωρέ τα ίδια -χειρότερα όχι πάντως, είναι θλιβερά το ίδιο πράγμα.

Μόνο που τώρα πολλοί από αυτούς που διδάσκουν τα παιδιά είναι συνομήλικοί μας... 30άρηδες. Και βαρυγκομούσαν κι αυτοί μόλις 15 χρόνια πριν για τα "παγκόσμια χωριά" και τα "φαινόμενα αλλοτρίωσης και αποξένωσης". Α, μην ξεχάσω τον "εξανδραποδισμό" (μα είναι δυνατόν να μπορεί αυτή η λέξη να γίνει πασπαρτού σε όλες τις εκθέσεις, είτε είσαι μαθητής του 12 είτε του 19; Και, τέλος πάντων, ποιο 17χρονο χρησιμοποιεί τέτοιες λέξεις - και γιατί να το κάνει; Αναρωτιέμαι πόσο γέλιο -ή/και κλάμα- μπορεί να ρίχνουν οι διορθωτές με συναίσθηση στις πανελλήνιες...)

Δυστυχώς, εκτός από άλλα πολλά κι ενδιαφέρονται που έχουμε πει και σε άλλα σχετικά νήματα, αυτό που διακρίνω είναι μια απέραντη βαρεμάρα... βαρεμάρα από τον κάθε εμπλεκόμενο: από αυτούς που βάζουν τα θέματα των εξετάσεων μέχρι τους καθηγητές στα σχολεία ή τα φροντιστήρια. Είναι πραγματικά απίστευτο το πόσο πολύ βαριούνται αυτοί οι άνθρωποι... αράχνες έχουν πιάσει. 5-10 λεπτά να το σκέφτονταν λίγο παραπάνω, όλο και κάτι πιο έξυπνο θα τους κατέβαινε να συζητήσουν μέσα στην τάξη με τα παιδιά για ένα θέμα όπως αυτό της γλώσσας - δεν μπορεί, όλο και κάτι θα έχει πάρει το αυτί τους ότι το πράγμα έχει πολλές (και πολύ πιο ενδιαφέρουσες) διαστάσεις... Τζίζας, που λένε κι οι Αμερικάνοι.

Υ.Γ. Μα γιατί αγχώνονται; Αφού η ελληνική γλώσσα είναι η πιο πλούσια στον κόσμο, τόσα εκατομμύρια λέξεις έχει, το λέει και το βιβλίο Γκίνες και ένα σωρό ακαδημαϊκοί. Μέχρι να συρρικνωθεί τόσο όσο να φτάσει τις άλλες, πτωχές γλωσσούλες του συρμού, έχουμε καιρό μωρέ... :D
 
Α, μην ξεχάσω τον "εξανδραποδισμό" (μα είναι δυνατόν να μπορεί αυτή η λέξη να γίνει πασπαρτού σε όλες τις εκθέσεις, είτε είσαι μαθητής του 12 είτε του 19;

LOL και πάλι LOL. Αυτή ήταν η πρώτη "άγνωστη" λέξη που έμαθα από τον Παπανούτσο!
 
Καμιά επαφή με την ελληνική/παγκόσμια/καθημερινή πραγματικότητα. Αλλά δεν είστε οι μόνοι. Απόσπασμα από το The people of Aritama (όπου δυο ανθρωπολόγοι, οι Gerardo και Alicia Eichel-Dolmatoff μελετούσαν, πριν από 50 χρόνια, το σχολικό επίπεδο σ' ένα χωριό της Κολομβίας:

... we assisted at [sic] the final examination of fourth graders, in reality pupils who had attended for five or six years, and we heard the following questions. "What impelled Colombus' ships?" Answer: "The wind." "How does the hen sleep?" Answer; "Standing" ... However, none of the children was able to answer our questions: "What is the capital of Colombia? Who is the Pope? Where is Venezuela?"
This sort of confusion and misinformation pervades every subject taught at school, and the teachers are certainly not aware of it. To them, there are two kinds of knowledge: the empirical knowledge acquired in everyday experience and the 'abstract' knowledge taught at school. These are the two sets of viewpoints, two manners of seeing things, and they are not necessarily related or interdependent. The knowledge acquired at school may contradict actual experience (or vice versa), but school learning is 'better' because it is 'civilised' knowledge.

Δηλ. υπάρχουν (υπήρχαν) και χειρότερα. Και μη χειρότερα...
 
Τελικά, σε όλα τα μέρη του κόσμου, ανάλογα προβλήματα έχουνε. Δεν θυμάμαι πού διάβαζα ότι στην Αμερική, τα αναγνωστικά (ή τέλος πάντων τα διδακτικά βιβλία) έχουν σαν θέμα τους το the shopping mall!
 
Αλλοτροίωση είναι όταν οι κακοί εξωγήινοι με τα μηχανήματά τους δημιουργούν μια "άλλη Τροία", για να μπερδευτούν οι Αχαιοί και να αποβιβαστούν αλλού.

Άσχετοι, όλοι σας.
 

SBE

¥
Αλλοτροίωση είναι όταν οι κακοί εξωγήινοι με τα μηχανήματά τους δημιουργούν μια "άλλη Τροία", για να μπερδευτούν οι Αχαιοί και να αποβιβαστούν αλλού.

Άσχετοι, όλοι σας.
Σωστός για την αλλοτροίωση
και την αλλοτρίωση
:cool:
 

SBE

¥
Έχω μια απορία όμως: δεν μπορεί ο μαθητής που διαφωνεί να γράψει έκθεση για το γιατί διαφωνεί; Μπορεί.
Γιατί δεν το κάνει;
Γιατί πρώτον δεν τον έχει μάθει το σχολείο / οι γονείς κλπ να μην φοβάται να πει τη γνώμη του,
δεύτερον δεν έχει επιχειρήματα, ώστε να στηρίξει τη διαφωνία του, γιατί δεν είχε λάβει βοήθημα με επιχειρήματα κατά και τρίτον, ο καθηγητής που διορθώνει δε θέλει να διαβάσει την έκθεση και να την διορθώσει, θέλει να της ρίξει ματιά και να μην κουραστεί κι ο ίδιος.

Δεν αντιλαμβάνονται το στυλ των θεμάτων που βλέπω πάντως. Θυμάμαι στο σχολείο μας έδιναν μια πρόταση και μας έλεγαν να γράψουμε υπέρ και κατά, πλέον τους δίνουν έτοιμο τι να γράψουν.
 

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Ως προς αυτό που λες, και έχεις ένα δίκιο που απορείς, θυμάμαι ότι όποτε οι μαθητές διαφωνούσαμε με την πορεία προς την οποία μας κατεύθυνε το θέμα (παγκόσμιο χωριό και αηδίες), οι καθηγητές μας έβαζαν πάγο, προσπαθώντας να μας επαναφέρουν στον «ίσιο» δρόμο. Όσο λογικα επιχειρήματα κι αν προβάλλαμε.
 

curry

New member
Η δική μου σχολική/φροντιστηριακή εμπειρία (η οποία έληξε το 1994):
Οι καθηγητές (δηλαδή οι φιλόλογοι και στη δική μου περίπτωση ήταν 50-50 άντρες-γυναίκες) σε γυμνάσιο-λύκειο, πλην μιας φωτεινής εξαίρεσης στην Α' Λυκείου, δεν ενδιαφέρονταν ούτε καν να μας δώσουν "προκατ" ανάπτυξη κειμένου. Μας πέταγαν ένα θέμα και πήγαιναν για καφέ - σας το ορκίζομαι, στην Γ' Λυκείου γινόταν το έλα να δεις στην αίθουσα, ο καθηγητής μας άφηνε μόνους μας 2 ώρες για να γράψουμε έκθεση!!! Φανταστείτε να μην ήταν χρονιά πανελληνίων δηλαδή...
Τα "προκάτ" θέματα τα γνώρισα στο φροντιστήριο, στην Γ' Λυκείου. Επειδή ήμουν παιδάκι που πάντα την έβρισκε με το γράψιμο και την έμπνευση και την πρωτοτυπία καθότι φύση ανταγωνιστική και με μια μανία διαφοροποίησης, είχα φρικάρει εντελώς με τα παγκόσμια χωριά και τα ... διαστημικά χωράφια - αλλά πιο πολύ με τον εξανδραποδισμό. Νομίζω ότι σας έχω γράψει αλλού τι κατάφερα στις πανελλήνιες με αυτά τα μυαλά - μια τρύπα στο νερό.
Παρόλα αυτά, αν και η καθηγήτρια μάς έπρηζε με όλα αυτά τα κλισέ - ο Παπανούτσος, πανταχού παρών φυσικά - γενικά επικροτούσε τη δημιουργικότητα (η καθηγήτρια, όχι ο Παπανούτσος)...

Η φωτεινή εξαίρεση μάς πρόσφερε μερικούς από τους πιο ζωντανούς διαλόγους που έχουν γίνει ποτέ σε σχολική τάξη. Καλά να είναι...
 
Top