Allusions

nickel

Administrator
Staff member
Το allusion προέρχεται από το λατινικό ludo (=παίζω) και αρχικά σήμαινε λογοπαίγνιο. Σήμερα, στην τέχνη, ιδίως στη λογοτεχνία, είναι ο υπαινιγμός, η έμμεση ή υπαινικτική αναφορά σε κάποιο άλλο έργο, σε πρόσωπα, τόπους ή γεγονότα ιστορικά ή μυθικά. Είναι μέρος ενός κώδικα που ξέρει ο δημιουργός ότι μοιράζεται με το κοινό του, στο βαθμό που θεωρεί ότι είναι μέρος της κοινής κουλτούρας τους. Πολλές φορές όμως πρόκειται για συγκαλυμμένες αναφορές, σχεδόν απόκρυφες, ένα κλείσιμο του ματιού, ένα παιχνίδι και τεστ γνώσεων προς το κοινό του, μια παρτίδα πινγκ πονγκ με τους ανθρώπους του κύκλου του, που έτσι γίνεται σχήμα ελιτίστικο, υπεροπτικό, ερμητικό, χωρίς να παύει να είναι γοητευτικό.

Το μυστήριο μπορεί να μη διαρκεί πολύ. Όταν ο Χεμινγουέι διαλέγει για τίτλο το Για ποιον χτυπά η καμπάνα, οι στίχοι του Τζον Νταν μάς περιμένουν μόλις ανοίγουμε το βιβλίο. Λιγότερο γνωστή είναι η προέλευση τού Gone with the Wind από ένα ποίημα του Έρνεστ Ντάουσον: I have forgot much, Cynara! gone with the wind. Τα πήρε ο άνεμος. Ακόμα κι αν γνωρίζαμε το ποίημα, η σχέση χάθηκε όταν ο τίτλος του βιβλίου έγινε Όσα παίρνει ο άνεμος.

Όταν ο Τόμας Χάρντι γράφει στο Jude the Obscure ότι η Αραμπέλα βρήκε κοιμισμένο στο κρεβάτι της «her shorn Samson», υποθέτει ότι οι αναγνώστες του έχουν υπόψη τους την ιστορία του Σαμψών. Η Βίβλος και οι ελληνικοί μύθοι έδωσαν πλούσιο υλικό στη δυτική λογοτεχνία (και τις τέχνες γενικότερα) για τις πλέον αναγνωρίσιμες έμμεσες αναφορές. Γι’ αυτό το λόγο έριξα χύμα στο νήμα από το βιβλίο του Ντόκινς μια λίστα με φράσεις παρμένες ή εμπνευσμένες από τη Βίβλο. Αυτό το υλικό αποτελεί έναν κοινό κώδικα του δυτικού κόσμου.

Για τους Αγγλοσάξονες κοινός κώδικας είναι και τα έργα του Σέξπιρ. Αν είναι κάποια πολύ γνωστή φράση, σαν το «Να ζει κανείς ή να μη ζει», θα μπει και ο Έλληνας αναγνώστης στο κόλπο, είναι αμφίβολο όμως κατά πόσο θα συμβεί αυτό με την πλειονότητα των ιδιωματισμών του Σέξπιρ, π.χ. όποια μετάφραση κι αν διαλέξουμε για τους star-crossed lovers.

Ο μεταφραστής οφείλει να ανιχνεύει τις έμμεσες αναφορές στο πρωτότυπο και να τις μεταφέρει στον αναγνώστη του μεταφράσματος προδίδοντας όσο γίνεται λιγότερο τις προθέσεις του συγγραφέα. Συχνά θα χρειαστεί να προσθέσει κάποια υποσημείωση για να γεφυρώσει το χωροχρονικό χάσμα, δηλαδή την απόσταση που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στο κοινό του συγγραφέα και το κοινό του μεταφραστή λόγω χρονικής ή πολιτισμικής απόστασης — χωρίς να ξεχνάμε την προειδοποίηση ενός Γάλλου συγγραφέα, του Jean Paulhan: «An allusion which is explained no longer has the charm of allusion… In divulging the mystery, you withdraw its virtue». Αν η πρόθεση του συγγραφέα είναι να ανταλλάξει κρυφές ματιές, μέχρι ποιου σημείου επιτρέπεται στον μεταφραστή να δώσει μασημένη τροφή;

Σε σχέση με τα σεξπιρικά που ξεκίνησα θα ήθελα να αναφερθώ στον Μάκβεθ. Σε μια στήλη του Γουίλιαμ Σαφάιρ στη Νιου Γιορκ Τάιμς (Poetic Allusion Watch) διαβάζω:
Even sports newsletters allude to [Robert] Frost. When a New York Giants tackle was diagnosed as having cancer, Inside Football commented, ''The rest, since there was no more to build on there, turned to their affairs.'' That's an allusion to a 1916 Frost poem about a boy's accidental death: ''No more to build on there. And they, since they/ Were not the one dead, turned to their affairs.'' (The poem's title is ''Out, Out - , '' itself an allusion by Frost to Shakespeare; after Lady Macbeth dies, Macbeth speaks of life's shortness, ''Out, out, brief candle!'')​

Το ποίημα του Φροστ είναι ένας λιτότατος τρόπος περιγραφής μιας μικρής καθημερινής τραγωδίας. Οι Αμερικανοί αγαπούν τον Φροστ, τον ξέρουν και τον αξιοποιούν. Ο μεταφραστής που θα πέσει πάνω στους (αλλοιωμένους) στίχους του είναι πολύ πιθανό να μην τους αναγνωρίσει, αν δεν το ψυλλιαστεί για να τους αναζητήσει. Αν πάντως τους εντοπίσει και βρει καλή μετάφραση ή φτιάξει ο ίδιος, αρκεί αυτό ή αξίζει να δώσει στον Έλληνα αναγνώστη την πρόσθετη πληροφορία για το ποίημα του Φροστ; Ξέρω: σημασία έχει σε ποιο κείμενο συμβαίνουν όλα αυτά.

Έπειτα, στον τίτλο του ποιήματος, σε ένα σκέτο «Out, out -», αναγνωρίζει ο Αμερικανός αναγνώστης το μακβεθικό ή το πληροφορείται από τον υπομνηματισμό; Αν μεταφράσουμε το ποίημα του Φροστ, πώς θα μεταφράσουμε τον τίτλο; Θα βασιστούμε στο «Σβήσε, σβήσε, φως λιγόζωο!» του Βασίλη Ρώτα;

Ζητώ συγγνώμη που γράφω ένα τόσο πρόχειρο σημείωμα για ένα τόσο μεγάλο ζήτημα της λογοτεχνίας και της μετάφρασης. Θα με ενδιέφερε ωστόσο, αν έχετε μεταφράσει λογοτεχνία, να ακούσω για τρόπους με τους οποίους έχετε αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα μεταφοράς των έμμεσων αναφορών.

Να κλείσω για τώρα με τρόπο χιουμοριστικό, με κάτι που έχω αναφέρει και αλλού. Θυμάμαι πόσο περήφανος είχα νιώσει μικρός όταν είδα μια γελοιογραφία σε αμερικάνικο περιοδικό και κατάλαβα το allusion. Δεν μπορώ να τη βρω τη γελοιογραφία, αλλά τη θυμάμαι και την αναπαράγω εδώ με σύνθεση στο Photoshop. Είχε ένα σκυλάκι που απομακρυνόταν με σκυμμένο το κεφάλι από έναν μεσαιωνικό πύργο και η λεζάντα έγραφε απλώς: Out, damned Spot! out, I say! Άλλο ένα διπλό «out», από τον Μάκβεθ κι αυτό. Η μετάφραση του Ρώτα δεν θα «λειτουργούσε» εδώ: Έβγα, λεκέ καταραμένε! Έβγα, λέω!

 
Last edited:

daeman

Administrator
Staff member
...
Να κλείσω για τώρα με τρόπο χιουμοριστικό, με κάτι που έχω αναφέρει και αλλού. Θυμάμαι πόσο περήφανος είχα νιώσει μικρός όταν είδα μια γελοιογραφία σε αμερικάνικο περιοδικό και κατάλαβα το allusion. Δεν μπορώ να τη βρω τη γελοιογραφία, αλλά τη θυμάμαι και την αναπαράγω εδώ με σύνθεση στο Photoshop. Είχε ένα σκυλάκι που απομακρυνόταν με σκυμμένο το κεφάλι από έναν μεσαιωνικό πύργο και η λεζάντα έγραφε απλώς: Out, damned Spot! out, I say! Άλλο ένα διπλό «out», από τον Μάκβεθ κι αυτό. Η μετάφραση του Ρώτα δεν θα «λειτουργούσε» εδώ: Έβγα, λεκέ καταραμένε! Έβγα, λέω!


Φύγε, καταραμένη Βούλα! Φύγε, σου λέω! :p
 
Last edited by a moderator:
Top