αρχιπέλαγος, αρτσιπέλαγο

Language change is driven by mistakes. If every generation of children perfectly learned what they heard spoken around them, then languages would be exact duplicates of themselves, never changing over the centuries. Clearly, this isn't what happens. As you can see from this list from Vocabulary.com, words have very often been formed by mishearings, inversion of sounds, dropping and adding of sounds, and other all-too-human errors.

10. ARCHIPELAGO
a group of many islands in a large body of water
The etymology of archipelago seems like it should be from Greek arkhi meaning "chief" and pelagos "sea," suggesting the importance of a sea with so many islands. The problem is that this form never occurs in ancient Greek, and the modern form is actually borrowed from Italian, with the intended meaning being "the Aegean Sea." If that's the case, then the archi- in archipelago is actually a corrupted version of Aigaion, which is how you say "Aegean" in Greek.

---

Συζήτηση που ξεκίνησε από εδώ:
http://lexilogia.gr/forum/showthrea...οφέρουμε-λάθος&p=231074&viewfull=1#post231074

Εκεί με το αρχιπέλαγο(ς) τα έπνιξε στη βαθιά θάλασσα, όμως...

...
Ετυμολογικώς αναρμόδιος δηλώνω, αλλά μια συνήθως αξιόπιστη πηγή γράφει:

archipelago (n.) c.1500, from Italian arcipelago "the Aegean Sea" (13c.), from Greek arkhipelagos, from arkhi- "chief" (see archon) + pelagos "sea" (see pelagic). The Aegean Sea being full of island chains, the meaning was extended in Italian to "any sea studded with islands." Klein, noting the absence of arkhipelagos in ancient or Medieval Greek (the modern word in Greek is borrowed from Italian) believe it is an Italian mistake for Aigaion pelagos "Aegean Sea" (Medieval Latin Egeopelagus), or influenced by that name.

Κι εμένα μου έκανε εντύπωση και το 'ψαξα λιγάκι, αλλά σταμάτησα σ' αυτό.

Και στο ΛΚΝ (λόγ. αντδ. < ιταλ. arcipelago < μσν. *αρχιπέλαγος `ανοιχτό πέλαγος΄ (πρβ. σημερ. λαϊκό αρχιπέλαγο ίδ. σημ.) < αρχι- + πέλαγος) και στον Γεωργακά:

[fr postmed (Somavera) αρχιπέλαγος, cpd of αρχι- & πέλαγος, calqued on It Arcipelago (14th c.); cf αρτσιπέλαγο]

αρτσιπέλαγο το, (sp. also Aρτσιπέλαγο & αρτζιπέλαγο obsol 1) : η αρμάτα της Bενετιάς αλώνιζε σ' ούλο το Aρτζιπέλαγο κι ορμούσε πότε από τ' Aνάπλι, πότε από τα Mεθωκόρωνα ή απ' το Tσιρίγο (Petsalis) ① archipelago (syn L αρχιπέλαγος 2): poem βιγλίζεις τ' αρτσιπέλαγα, τους κάμπους αγναντίζεις (Athanas)
[fr postmed (Du Cange) αρτζιπέλαγος ← It arcipelago (1356 Nicolo Sanudo "Duca dell' Arcipelago"), modified of Αιγαίον πέλαγος through It Egeopelago; Amantos, Γλωσσ. μελετήματα (1964), 434-6]

Αυτά γράφει ο Klein στη σελ. 101 (https://ia601900.us.archive.org/27/...y of the English Language by Ernest Klein.pdf):

Ενδιαφέρον. Επίσης, το ΕΛΝΕΓ δεν δίνει ετυμολόγηση, αλλά στο ΛΝΕΓ τη δίνει επίσης από το ιταλικό arcipelago. Βέβαια, δύσκολη φαίνεται η εκδοχή του μπερδέματος, αλλά μπορώ να πιστέψω ότι είναι μια ελληνοπρεπής ιταλική κατασκευή. Θα μπορούσε, επίσης, να είναι κατασκευή από νησιώτη σπουδαγμένο εκείνη την εποχή στην Ιταλία, όπως π.χ. εδώ στη Λεξιλογία.

Συγγνώμη, αλλά εμένα μού φαίνεται αρκετά μεγάλη αλλαγή, γιατί ηχητικά δεν βλέπω πώς έχουν μεγάλη συνάφεια το arci- με το egeo-, και απ' την στιγμή που δεν βρίσκεται ενδιάμεση μορφή, μού μοιάζει αρκετά αμφίβολη ετυμολογία. Πιο πιθανή μού φαίνεται η εκδοχή να είναι απλώς ιταλική σύνθεση κι ας αναφερόταν αρχικά μόνο στο Αιγαίο. Αυτό δεν το βρίσκω μεγάλης σημασίας, προσωπικά, ούτε και το γεγονός ότι η λέξη δεν απαντά στην μεσαιωνική ελληνική ή προγενέστερη μορφή*. Γιατί να πρέπει να είναι δάνειο; Εκτός κι αν φαίνεται χρονικά ο ένας τύπος να δίνει την θέση του στον άλλον. Συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο;


* πράγμα που μειώνει τις πιθανότητες μεν να κυκλοφορούσε η λέξη στα ελληνικά, όμως δεν αποκλείεται.

drsiebenmal said:

Εκεί με το αρχιπέλαγο(ς) τα έπνιξε στη βαθιά θάλασσα, όμως...

Click to expand...

Amen to that!
I guess, for those of us who grew up with the mythology behind Aegean, it's hard to see--let alone accept--any connection to archipelago.

But, doc, you and I, along with most Greeks are left behind on this one. Everyone else out there thinks differently!

What's more, just moments ago, I learned that White Sea is the name traditionally used by Greece's Slavic neighbors for the Aegean Sea. Now I feel reeeally left behind! :woot:

CoastalFog said:

...
In fact, just moments ago, I learned that White Sea is the name traditionally used by Greece's Slavic neighbors. Now that's news to me! :woot:

Click to expand...

Well, it seems the goats were white in the Neptunia prata, the pastures of Poseidon. And theirs black.

Μελετίου, Μητροπολίτου, Επιτομή Γεωγραφίας (Βενετία 1728), σελ 397:



οπότε μάλλον ισχύει αυτό που λέει η γουικιπαίδεια:

The Venetians, who dominated many Greek islands in the High and Late Middle Ages, popularized the name Archipelago (Greek for "main sea" or "chief sea"), a name that held on in many European countries until the early modern period.

Άσπρη θάλασσα (Ak Deniz) λένε το Αιγαίο και στα τούρκικα, Παράκτιε. Αλλά μην ξεχνάς και την αντίθεση: Άσπρη θάλασσα - Μαύρη θάλασσα ( ο Εύξεινος Πόντος).

drsiebenmal said:

Άσπρη θάλασσα (Ak Deniz) λένε το Αιγαίο και στα τούρκικα...

Click to expand...

Τώρα που το σκέφτομαι, πιο πιθανό είναι να μετατράπηκε το τούρκικο Ακ σε ελληνοπρεπές Άρκι...

Το 1807, ο Άνθιμος Γαζής επανεκδίδει στη Βενετία (επιμελημένη) τη Γεωγραφία του Μελετίου:

drsiebenmal said:

Άσπρη θάλασσα (Ak Deniz) λένε το Αιγαίο και στα τούρκικα, Παράκτιε. Αλλά μην ξεχνάς και την αντίθεση: Άσπρη θάλασσα - Μαύρη θάλασσα ( ο Εύξεινος Πόντος).

Click to expand...

Thx much, Doc.
With ref to Black Sea, yes, I'm familiar with both names, including the euphemism Euxine Sea, allegedly hospitable to ships. But White Sea for the Aegean, used by both Slavs and Turks?...hmm... admittedly that I didn't know.

There's also another White Sea in Russia, which is one of four seas named in English (and in other languages) after common color terms — the others being the Black Sea, the Red Sea and the Yellow Sea.

Νομίζω δεν υπήρχαν ιδιαίτερες αντιρρήσεις ότι η αρχική σημασία του αρχιπελάγους αναφερόταν στο Αιγαίο. Αυτό όμως δεν μπορεί να στηρίζει από μόνο του μια τροπή του egeopelago σε arcipelago. Ενδιαφέροντα τα κείμενα, πάντως.

Αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι δεν υπάρχει τροπή του egeopelago σε arcipelago. Ποτέ δεν υπήρξε, απλώς έχουν ανακατευτεί οι ερμηνείες στα (ξενόγλωσσα) λήμματα που αναπαράγονται από τις αρχικές πηγές και δίνουν την αίσθηση του λυμένου θέματος. Όπως λέει ο Μελέτιος, οι «Ευρωπαίοι» (οι Βενετσιάνοι και οι Γενουάτες και όσοι το διέσχιζαν) το έλεγαν αρτσιπέλαγκο. Προφανώς έφτιαξαν εκείνοι μια λέξη με ελληνικά στοιχεία. Όπως φτιάχνονταν τόσες και τόσες στις επιστήμες και όπως φτιάχνουμε εμείς σήμερα λέγοντας «μουντιάλ» κάθε παγκόσμιο κύπελλο και όπως φτιάχνουν π.χ. οι Γερμανοί λέγοντας «handy» το κινητό τηλέφωνο και πάει λέγοντας.

drsiebenmal said:

Όπως λέει ο Μελέτιος, οι «Ευρωπαίοι» (οι Βενετσιάνοι και οι Γενουάτες και όσοι το διέσχιζαν) το έλεγαν αρτσιπέλαγκο. Προφανώς έφτιαξαν εκείνοι μια λέξη με ελληνικά στοιχεία.

Click to expand...

Ο ισχυρισμός είναι ότι οι ιταλόφωνοι ναυτικοί παράκουσαν το «Αιγαίο», και προφανώς βασίζεται στις πολλές περιπτώσεις που βλέπουμε φαινόμενα παρακούσματος ή παραφθοράς και σε τοπωνύμια, και στο ναυτικό λεξιλόγιο (πρβλ. πώς προέκυψε λ.χ. το βιλάι κι ο ντουκουμάνης) και κατά τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ ετερόγλωσσων (πρβλ. πώς προέκυψε η λ. πίτζιν απ' το μπίζνες).

Ακριβώς όπως το λες: ισχυρισμός. Αντίθετα με τα παραδείγματα που δίνεις και έχουν μεγάλη ηχητική συνάφεια, το εγεο με το άρκι είναι πολύ μακριά. Πιο κοντά είναι το τούρκικο ακ (και η λογική συνεπαγωγή/εμπειρική παρετυμολόγηση ότι το ακ μπορεί να προήλθε από άρκι).

(Για την προέλευση του βιλάι με πιάνεις αδιάβαστο.)

Και ένα ακόμη που σκέφτομαι. Όπως γνωρίζουμε, και το ανέφερες ουσιαστικά, η ναυτική γλώσσα της Μεσογείου τον 17ο αιώνα ήταν ένα πίτζιν βασισμένο στα καταλανικά και τα βενετσιάνικα. Αν λοιπόν ο όρος αρτσιπέλαγκο ήταν διαδεδομένος στη ναυτική πιάτσα (και όχι λόγϊα κατασκευή, όπως έχω αρχίσει να πιστεύω), δεν θα τον χρησιμοποιούσαν και οι δικοί μας στην ελληνική μορφή του; Εδώ φτάσαμε να λέμε το Αιγαίο «Άσπρη θάλασσα», δεν θα το έλεγαν από μόνοι τους οι ναυτικοί μας «Αρχιπέλα(γ)ο» (χωρίς το τελικό σίγμα); Γιατί να κάνει τον διαχωρισμό ο Μελέτιος και να τονίσει (το 1720, γράφοντας στη Βενετία) ότι «οι Ευρωπαίοι το λένε αρτζιπέλαγκο;» Μήπως για να δείξει στον αναγνώστη ότι η ελληνική γλώσσα είναι ζωντανή ακόμη και οι Ευρωπαίοι μπλα μπλα κλπ κλπ;

drsiebenmal said:

Αντίθετα με τα παραδείγματα που δίνεις και έχουν μεγάλη ηχητική συνάφεια, το εγεο με το άρκι είναι πολύ μακριά.

Click to expand...

Εγώ πιο πολύ το σκεφτόμουν σε άτζιο*/άτζι με άρτζι/άρτσι.
_______
*Το ότι το /έγεο/ μπορεί να δώσει /άγιο/ το 'χουμε δει και εντός της ελληνικής, στη λ. αγιόκλημα· πιθανότατα (εδώ) με επίδραση και από τα πολλά τοπωνυμικά με αρκτικό Άγι(ο).
.
.

drsiebenmal said:

(Για την προέλευση του βιλάι με πιάνεις αδιάβαστο.)

Click to expand...

Απ' το αγγλ. heaving line, μέσω του ιβιλάι.

Zazula said:

Εγώ πιο πολύ το σκεφτόμουν σε άτζιο*/άτζι με άρτζι/άρτσι.

Click to expand...

Αρχίζοντας από ετζέο, ίσως. Θα μπορούσε, ναι. Εξακολουθεί να μου αρέσει η ιδέα της λόγϊας κατασκευής, πάντως, αλλά χωρίς στοιχεία...