Ματριόσκες και τετραχοτόμηση

nickel

Administrator
Staff member
Τελευταία παράγραφος στην προχτεσινή στήλη του Ανδρέα Παππά (Ιντερμέδιο) στη Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας:

Τελευταίο, αυτή τη φορά με μορφή κουίζ: ποιος καθηγητής, εκτός από το να κατέχει άπειρες δημόσιες και ημιδημόσιες θέσεις, μπορεί να πολλαπλασιάζει με οιονεί θαυματουργό τρόπο τα προϊόντα του, σαν τους άρτους της παραβολής. Κάποιος, νομίζω, έγραψε πως το συγκεκριμένο προϊόν θυμίζει τις ρωσικές ξύλινες κούκλες: από μια μεγάλη βγαίνουν πολλές μικρότερες. Για να σας βοηθήσω: είναι ο ίδιος που την επιφυλλίδα του σε μεγάλη κυριακάτικη εφημερίδα την έχει επανειλημμένα «αξιοποιήσει» για ωμή, απροκάλυπτη (ούτε καν γκρίζα) διαφήμιση των προϊόντων του.​

Στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ το κουίζ έχει εύκολη απάντηση. Δεν θυμάμαι αν διάβασα κάπου για ματριόσκες ή μπάμπουσκες, θυμάμαι ωστόσο την τετραχοτόμηση του Γιάννη Η. Χάρη:

Έπειτα από το μεγάλο Λεξικό του Μπαμπινιώτη, στην αχρηστεμένη ουσιαστικά από τον ίδιο πρώτη του έκδοση, έπειτα από μια «επανεκτύπωση» με ριζικές αλλαγές και μια λεγόμενη δεύτερη έκδοση, με ακόμα πιο ριζικές αλλαγές· έπειτα από το Λεξικό για το Γραφείο και το Σχολείο, επιτομή ουσιαστικά του Μεγάλου· και από μια επιτομή της επιτομής, ή μια επιτομικότερη επιτομή του Μεγάλου, το Μικρό Λεξικό, ήρθε τώρα, τέταρτο στη σειρά, το Ορθογραφικό, και αναγγέλλεται η έκδοση και πέμπτου, ετυμολογικού. Η τετραχοτόμηση δηλαδή και οσονούπω πενταχοτόμηση ενός λεξικού: ο κομπιούτορας να ’ναι καλά, που τον ταΐζουμε όλες τις λέξεις, και ιδού λημματολόγιο νέο, βαλμένο μία έτσι, μια αλλιώς, οριζοντίως, διαγωνίως και καθέτως, κι έχουμε όσα λεξικά ποθεί η ψυχή μας: για κοντινές εξορμήσεις στο βουνό, για κοντινές εξορμήσεις στη θάλασσα, για μακρινά ταξίδια αεροπορικώς, για υπερπόντια ακτοπλοϊκώς, για την κουζίνα και το μπάνιο, για τη βεράντα και τον κήπο κ.ο.κ.​

Θεωρώ ότι και τα δύο σχόλια, τόσο το έξω από τα δόντια όσο και το κεκαλυμμένο με τη μορφή του κουίζ, είναι διπλά άδικα. Οι δυο πανάξιοι δουλευτάδες της γλώσσας αφήνουν τις όποιες διαφωνίες τους για τις θέσεις του καθηγητή Μπαμπινιώτη και του Κέντρου Λεξικολογίας (διαφωνίες τις οποίες συχνότατα συμμερίζομαι) να τους οδηγήσουν σ’ ένα διπλό σφάλμα ως προς την αξιολόγηση των εκδόσεων του Κέντρου.

Το Κέντρο Λεξικολογίας (εδώ, συνοπτικά, οι μέχρι σήμερα εκδόσεις του) είναι μια εμπορική επιχείρηση. Μπορεί κανείς αν θέλει να συζητήσει κατά πόσο επιτρέπεται σε έναν καθηγητή, πολυθεσίτη όπως λέει ο Ανδρέας Παππάς, να «καθοδηγεί» μια εμπορική επιχείρηση. Άλλου είδους συζήτηση αυτή. Ωστόσο, μια εμπορική επιχείρηση η οποία δεν επιχορηγείται, όπως επιχορηγείται, λόγου χάρη, το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, οφείλει να λειτουργεί με τις αρχές των εμπορικών επιχειρήσεων, αλλιώς δεν θα επιβιώσει. Η κυκλοφορία «κλώνων» των λεξικών (διορθωμένων, εμπλουτισμένων και ενημερωμένων εκδόσεων, εκδόσεων σε διαφορετικά επίπεδα χρήσης –ματριόσκες– ή εξειδικευμένων εκδόσεων, π.χ. συγκεκριμένης ορολογίας) είναι μια πάγια πρακτική όλων των ξένων εκδοτικών οίκων, κερδοσκοπικών και επιχορηγούμενων, κατά απαίτηση της αγοράς. Αν τα προϊόντα δεν πουλούσαν, θα σήμαινε ότι δεν υπάρχει ζήτηση. Αν όμως υπάρχει ζήτηση (άρα, συνήθως, και ανάγκη – όταν δεν έχουμε τεχνητή ζήτηση), ούτε τα πολλαπλά λεξικά ούτε οι άρτοι της παραβολής έχουν κάτι το σκανδαλώδες. Αντίθετα, όταν έχεις ένα πολύτιμο αλλά ογκώδες, ακριβό και δύσχρηστο Λεξικό της κοινής νεοελληνικής και δεν σου δίνεται η δυνατότητα να δημιουργήσεις έκδοση για το σχολείο – αυτό, ναι, είναι σκανδαλώδες! (Ευτυχώς, δόθηκε η δυνατότητα για ψηφιακή έκδοση του ΛΚΝ στο διαδίκτυο. Την έχουν υπόψη τους οι μαθητές;)

Αυτή είναι η μία πτυχή της αδικίας. Η άλλη πτυχή είναι η υπόθεση που γίνεται ότι τάχατες δίνεις μια εντολή στον υπολογιστή και ξεφουρνίζει τους κλώνους. Η διεθνής πρακτική –και η ευλογία για τη λεξικογραφία στα χρόνια της ψηφιακής τεχνολογίας– είναι η σύνταξη λεξικών βασισμένων σε σώματα κειμένων και η επεξεργασία τους σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Οι δυνατότητες που έδωσε η τεχνολογία σε συντάκτες και χρήστες είναι τεράστιες, και όποιος δεν τις αξιοποιεί στο έπακρο είναι λουδίτης ή απλώς καθυστερημένος. Ωστόσο, ακόμα και οι πιο σύγχρονες ψηφιακές δυνατότητες δεν σε κάνουν Ντέιβιντ Κόπερφιλντ της λεξικογραφίας. Η σχεδίαση των βάσεων δεδομένων και η δημιουργία διαφορετικών λεξικών δεν είναι υπόθεση ενός «αλά ούνα, αλά ντούε, αλά τρε» (εδώ υπάρχει διαφορά από το θαύμα των άρτων της παραβολής). Οι επιλογές που θα γίνουν και οι προσαρμογές είναι επίμοχθη δουλειά. Επιπλέον, στα λεξικά του Κέντρου (και χρησιμοποιώ τακτικά τα τρία από τα τέσσερα) βλέπουμε, εκτός από τις διορθώσεις και τις προσαρμογές, και αρκετές αλλαγές και προσθήκες. Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθείς την εξέλιξη της δουλειάς τους. Και είναι σημαντικό που είδαμε στα τρία από τα τέσσερα λεξικά να λημματογραφούνται οι σχολικές ορθογραφίες και να περνάνε οι ετυμολογικές σε σημειώσεις.

Για να είναι δίκαιη η κριτική μας, θα πρέπει να εξετάσουμε κάθε λεξικό χωριστά, σύμφωνα με το σκοπό για τον οποίο προορίζεται. Να βρούμε τα αρνητικά τους – για να τα διορθώσουν αυτοί που τα έγραψαν. Να λέμε πού και πού και τα θετικά τους. Αλλά τα περί τετραχοτόμησης και άρτων της παραβολής δεν έχουν σχέση με την κριτική της λεξικογραφίας και της Λεξικολογίας, και δυστυχώς μου φέρνουν στο μυαλό την παροιμία «Όσοι είναι έξω από τον χορό, πολλά τραγούδια ξέρουν».


ΥΓ. 1: Μια αστοχία στην κριτική δεν ακυρώνει το σύνολο της κριτικής. Όπως άλλωστε οι αστοχίες στο λεξικογραφικό έργο, δεν ακυρώνουν το σύνολό του.
ΥΓ. 2: Γιατί να μην μπορεί να χρησιμοποιήσει ο καθηγητής την επιφυλλίδα του σε μεγάλη κυριακάτικη εφημερίδα για να κάνει διαφήμιση των προϊόντων του; Και άλλοι το κάνουν. Δεν είναι δα προς ψόγο.
 
Top