Ονομασίες πτηνών από την Ορνιθολογική Εταιρεία

Aiden23

New member
Πρόσφατα έτυχε να διαβάσω το βιβλίο « Όλα τα πουλιά της Ελλάδας» που επιμελήθηκε η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία και εκδόθηκε από τον «Ελεύθερο Τύπο» το 1996. Έχω υπόψη μου και τα βιβλία «Τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης» (1981) και «Το κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλόζωων» (1991) καθώς και τον «Οδηγό αναγνώρισης πουλιών» της Ε.Ο.Ε. Για τις δραστηριότητες της Ε.Ο.Ε. δεν ξέρω περισσότερα απ’ όσα αναφέρονται στα εισαγωγικά σημειώματα των βιβλίων της και στην ιστοσελίδα της, ούτε έχω πρόθεση να απαξιώσω την οποιαδήποτε προσφορά της στα περιβαλλοντικά θέματα, παρόλο που, σε σχετικούς ιστότοπους του διαδικτύου, η πλειονότητα των σχολίων και των τοποθετήσεων όσον αφορά τη δράση της, είναι από αρνητική έως εντελώς απορριπτική.
Θέλω όμως να θίξω ένα διαφορετικό τομέα της δραστηριότητας της Ε.Ο.Ε. και της συνδεόμενης με αυτήν Επιτροπής Αξιολόγησης Ορνιθολογικών Παρατηρήσεων. Μου προκάλεσε μεγάλη απορία και προβληματισμό η ονοματολογία που υιοθετούν για τα πουλιά, η οποία καθιερώνεται, απ’ ότι φαίνεται, ως η επίσημη νεοελληνική.
Όπως είναι γνωστό, οι καθιερωμένες σήμερα διεθνώς επιστημονικές ονομασίες των φυτών και των ζώων, γραμμένες στο λατινικό αλφάβητο, προέρχονται σ’ ένα μεγάλο ποσοστό τους από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Αυτό συμβαίνει επειδή:
Πολλές από τις ονομασίες αυτές υπάρχουν ήδη στην αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως π.χ. στα έργα του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου, και διατηρήθηκαν αυτούσιες ή ελαφρά τροποποιημένες στη σύγχρονη επιστημονική ορολογία.
Για φυτά και ζώα που ανακαλύφθηκαν και μελετήθηκαν στα νεότερα χρόνια, οι Ευρωπαίοι επιστήμονες δημιούργησαν νέα ονόματα από την αρχαία ελληνική γλώσσα, στηριζόμενοι στον λεκτικό πλούτο της και τη μοναδική εκφραστική και συνθετική της ικανότητα.
Μια πρώτη επαφή με τις ονομασίες αυτές είχα όταν φοιτούσα στην Α΄ και Β΄ τάξη του παλιού εξαταξίου Γυμνασίου, τη δεκαετία του 1960 στην Κάρπαθο, στα μαθήματα της Φυτολογίας και Ζωολογίας που διδάσκονταν τότε. Δίδασκε ένας εξαίρετος φυσικός, που εκτός από τις ελληνικές επιστημονικές ονομασίες των φυτών και των ζώων, μάς έδινε και τις διεθνείς επιστημονικές, γραμμένες στα λατινικά. Για ένα μαθητή 12-14 χρόνων ήταν πολύ σημαντικό να μαθαίνει ότι ο πλάτανος λέγεται στη διεθνή επιστημονική γλώσσα platanus, o αστερίας asterias, η σκολόπεντρα scolopendra και ότι ακόμη και ο ορνιθόρυγχος της μακρινής Αυστραλίας που ανακαλύφθηκε τα νεώτερα χρόνια, ονομάστηκε ornithorynchus paradoxus! Είχε έτσι ο νεοέλληνας μαθητής την ευκαιρία να εκτιμήσει ορθότερα τη γλώσσα του, να κατανοήσει την προσφορά της στον παγκόσμιο πολιτισμό και να συνειδητοποιήσει το δικό του χρέος για τη διατήρηση και την προστασία της.

Διαβάζοντας τα βιβλία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας που αναφέρω στην αρχή, απογοητεύτηκα. Αν οι προτεινόμενες από την Ε.Ο.Ε. ονομασίες των πτηνών καθιερωθούν ανάμεσα στους Έλληνες επιστήμονες, τότε θα έχει συντελεστεί ένα μεγάλο βήμα προς την εκβαρβάρωση της γλώσσας μας.
Κατ’ αρχάς επισημαίνω ότι στα προαναφερόμενα βιβλία (υποθέτω και στις λοιπές δημοσιεύσεις τους) οι γλωσσοπλάστες ορνιθολόγοι δεν αλλοίωσαν τις ονομασίες των τάξεων και των οικογενειών των πτηνών. Έτσι διαβάζουμε: Τάξη: Πελεκανόμορφα, Πελαργόμορφα, Δρυοκολαπτόμορφα κτλ. Οικογένεια: Φαλακροκορακίδαι, Ερωδιίδαι, Δρυοκολαπτίδαι κτλ., και μάλιστα με το αρχαιοπρεπές άλφα γιώτα στην κατάληξη. Είναι θετικό το ότι σεβάστηκαν τις υπάρχουσες ονομασίες και δεν έγραψαν π.χ. «Κορμορανόμορφα», «Τσικλιταρόμορφα», ούτε έγραψαν «Τσικνίδαι», Τσικλιταρίδαι» κτλ.
Δεν συνέβη όμως το ίδιο και στις ονομασίες των ειδών και των γενών. Αναφέρω παραδείγματα: Ο δρυοκολάπτης έγινε από τους ορνιθολόγους τσικλιτάρα, ο κορυδαλός κατσουλιέρης, ο χαραδριός σφυριχτής, ο φαλακροκόρακας κορμοράνος, ο υδροβάτης (hydrobates) πετρίλος, ο γύπας (gyps) όρνιο, ο ταχύβαπτος (tachybaptus) νανοβουτηχτάρι, η oxyura leucoptera κεφαλούδι, ο circus cyaneus χειμωνόκιρκος, ο circus macrourus στεπόκιρκος, ο pandion haliaetus ψαραετός, ο porphyrio porphyrio σουλτανοπουλάδα, ο ιμαντόπους (himantopus himantopus) καλαμοκανάς, ο xenus cinereus ρωσότρυγγας, ο hoplopterus αγκαθοκαλημάνα, ο lymnocryptes κουφομπεκάτσινο, ο apus σταχτάρα, η eremophila χιονάδα, ο phoenicurus καρβουνιάρης, η oenanthe (οινάνθη) ασπροκωλίνα, ο acrocephalus melanopogon ψαθοποταμίδα, η hippolais λιοστριτσίδα, η sylvia τσιροβάκος, ο pyrrhocorax pyrrhocorax κοκκινοκαλιακούδα, ο plectrophenax χιλιοτσίχλονο, ο neophron percnopterus ασπροπάρης κτλ. Νομίζω ότι είναι αρκετά τα παραδείγματα.
Η πρώτη διαπίστωση είναι ότι οι ορνιθολόγοι της Ε.Ο.Ε. έχουν μια εμφανή αντιπάθεια προς την ελληνική γλώσσα και ιδίως προς τις ρίζες της αρχαίας ελληνικής. Το πιθανότερο είναι ότι ανάμεσά τους δεν υπάρχει κανείς που να γνωρίζει αρχαία ελληνικά ή λατινικά. Έτσι η λέξη percnopterus τούς ήταν εντελώς ακατανόητη. Για γνώση του γοητευτικού μύθου του Πανδίονα δεν γίνεται λόγος.
Φαντάζομαι τον Γάλλο ή Άγγλο ή Γερμανό κτλ. ερευνητή των προηγούμενων αιώνων να ψάχνει το αρχαίο ελληνικό λεξιλόγιο, την αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία για να δημιουργήσει λέξεις όπως «ιμαντόπους», «οινάνθη», «ακροκέφαλος ο μελανοπώγων». Δεν γνώριζε προφανώς ότι στο μέλλον θα εμφανιστούν, και μάλιστα στην Ελλάδα, οι γλωσσοπλάστες ορνιθολόγοι της Ε.Ο.Ε και θα υποβαθμίσουν τις ευρηματικές λέξεις του μετατρέποντάς τες σε «καλαμοκανάς», «ασπροκωλίνα» και «ψαθοποταμίδα».
Έρχομαι τώρα στο θέμα της σύνθεσης. Είναι προφανές ότι οι ορνιθολόγοι της Ε.Ο.Ε αντιπαθούν τις περιφράσεις και επιδιώκουν να αποδώσουν μονολεκτικά τις ονομασίες των πτηνών, παρόλο που ο λεκτικός χαρακτηρισμός των φυτών και των ζώων γίνεται κατά κανόνα με δυο λέξεις, από τις οποίες η πρώτη δηλώνει το γένος και η δεύτερη το είδος, π.χ. asterias ruber, αστερίας ο ερυθρός.
Η ελληνική γλώσσα έχει αξιοθαύμαστη συνθετική ικανότητα. Αλλά η σύνθεση υπακούει σε κάποιους κανόνες και πρέπει, ιδιαίτερα αν πρόκειται για νεολογισμούς (και μάλιστα στο πεδίο της επιστήμης), να συνοδεύεται και από ευαισθησία και να κινείται μέσα σε κάποια μέτρα. Αυτές όμως οι προϋποθέσεις δεν ισχύουν για τους ορνιθολόγους της Ε.Ο.Ε. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
Ο δρυοκολάπτης αποδόθηκε ως «τσικλιτάρα» και τα είδη του ονομάστηκαν:
πρασινοτσικλιτάρα, μαυροτσικλιτάρα, παρδαλοτσικλιτάρα, βαλκανοτσικλιτάρα, μεσοτσικλιτάρα, νανοτσικλιτάρα, στραβολαίμης, λευκονότης και τριδάχτυλος.
Στην οικογένεια των χαραδριιδών ο χαραδριός έγινε «σφυριχτής» και τα είδη του ονομάστηκαν: ποταμοσφυριχτής, αμμοσφυριχτής, θαλασσοσφυριχτής, βουνοσφυριχτής.
Στην οικογένεια των σκολοπακιδών αναφέρονται μεταξύ άλλων τα είδη: μαυρότρυγγας, βαλτότρυγγας, δασότρυγγας, λασπότρυγγας, ρωσότρυγγας, ποταμότρυγγας, κολυμπότρυγγας.
Στην οικογένεια των σιλβιιδών διαβάζουμε (στα προαναφερόμενα βιβλία και σε κατάλογο πτηνών του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών, από το διαδίκτυο, που προφανώς υιοθετεί την ονοματολογία της Ε.Ο.Ε.) ότι υπάρχουν μεταξύ άλλων τα είδη: κοκκινοτσιροβάκος, μαυροτσιροβάκος, μουστακοτσιροβάκος, δεντροτσιροβάκος, ψαλτοτσιροβάκος, λαλοτσιροβάκος, θαμνοτσιροβάκος, μολυβοτσιροβάκος, ρεικοτσιροβάκος, καστανοτσιροβάκος, αιγαιοτσιροβάκος, μελωδοτσιροβάκος, γερακοτσιροβάκος, βουνοτσιροβάκος, κηποτσιροβάκος.
Πίστευα ότι οι γλωσσοπλάστες ήταν άτομα με φαντασία, ευαισθησία και δημιουργικότητα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως το έργο τους είναι μάλλον χειρωνακτικό. Εδώ πρόκειται για βιομηχανία νέων λέξεων, για ένα είδος εργολαβίας (αμειβόμενης βεβαίως). Αν π.χ. ανακαλυφθούν μερικά ακόμη είδη «τσιροβάκου», μπορούμε από πριν να φανταστούμε πώς θα τα ονομάσουν: λαγκαδοτσιροβάκος, γκρεμοτσιροβάκος, ποταμοτσιροβάκος, λασποτσιροβάκος, θεσσαλοτσιροβάκος, μακεδονοτσιροβάκος, πινδοτσιροβάκος κτλ. Να πόσο εύκολα λύνονται τα επιστημονικά προβλήματα. Αφήστε τους αφελείς Ευρωπαίους να ψάχνουν τα λεξικά!
Ως προς τον αριθμό συλλαβών των νεολογικών σύνθετων, φτάνουν πολύ συχνά τις 6, τις 7, κάποτε και τις 8, όπως π.χ. στη λέξη: «μαυροπεριστερόκοτα»!
Είπαμε ότι η ελληνική γλώσσα έχει εκπληκτικές δυνατότητες σύνθεσης. Ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. ο Αριστοφάνης (Εκκλησιάζουσαι, στίχοι 1169-1174) συνέθεσε λέξη με 78 συλλαβές! Εκείνος όμως γράφει κωμωδίες, δεν υπηρετεί την επιστήμη, όπως (υποτίθεται) οι ορνιθολόγοι της Ε.Ο.Ε.
Η εισαγωγή νεολογισμών, και μάλιστα ως «επιστημονικών» όρων, σε μια ιστορική γλώσσα όπως είναι η ελληνική, πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή. Οι λέξεις «πουπουλόπαπια» και «χουλιαρόπαπια» ακούγονται περισσότερο σαν γλωσσοδέτες παρά σαν επιστημονικοί όροι. Η λέξη «στριτσίδα» (hippolais) φάνηκε τόσο αρμονική στους γλωσσοπλάστες της Ε.Ο.Ε., ώστε αποφάσισαν να ονομάσουν το είδος hippolais polyglotta «ορφεοστριτσίδα»! Η «στριτσίδα» συγκατοικεί στην ίδια λέξη με τον μελωδικό Ορφέα.

Αυτά για τη γλωσσοπλαστική δραστηριότητα των ορνιθολόγων της Ε.Ο.Ε. Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί: «Ορνιθολόγοι είναι, δεν είναι γλωσσολόγοι». Έχουν όμως το δικαίωμα, ουσιαστικά και ηθικά, να καταργούν την προϋπάρχουσα ονοματολογία και να καθιερώνουν νέα, και μάλιστα τέτοιας υποστάθμης; Οι έλληνες γλωσσολόγοι και οι φορείς που τους εκπροσωπούν, που δικαιωματικά αποτελούν τους θεματοφύλακες της γλωσσικής μας κληρονομιάς, έχουν γνώση του θέματος; Αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που απειλεί τη γλώσσα; Συμφωνούν με την προτεινόμενη στα παραπάνω βιβλία ονοματολογία; Συναινούν στον εξοβελισμό των καθιερωμένων ελληνικών επιστημονικών όρων από την επίσημη νεοελληνική γλώσσα; Αποδέχονται την εισαγωγή στο επιστημονικό λεξιλόγιο νέων, αδόκιμων και κακόηχων λέξεων, πολλές από τις οποίες προέρχονται πιθανότατα από την αλβανική, τη σλαβική, τη βλάχικη;

Προστασία δεν χρειάζεται μόνο το φυσικό περιβάλλον, χρειάζεται και το γλωσσικό. Κι αυτό κινδυνεύει. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση κινδυνεύει όχι από ξένους, αλλά από Έλληνες «ερευνητές». Είμαστε όλοι κληρονόμοι μιας μοναδικής γλώσσας για την οποία δεν παραλείπουμε σε κάθε περίπτωση να καυχιόμαστε. Δεν αρκεί όμως η περηφάνια και η αυταρέσκεια. Χρέος μας επιτακτικό είναι και η προστασία της, όσο αυτό είναι δυνατόν, από την υποβάθμιση, τη νόθευση, τον εκφυλισμό. Γιατί και οι γλώσσες απειλούνται, κινδυνεύουν, διαβρώνονται. Λέξεις με μοναδική πολιτιστική φόρτιση, που έχουν τις ρίζες τους στα ομηρικά έπη, που γλύτωσαν από τους κατακτητές και συμπλήρωσαν ιστορία τριάντα αιώνων, κινδυνεύουν στις ημέρες μας με αφανισμό. Θυμηθείτε τον ποιητή:
Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική.
Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.
Η διαφύλαξη της γλώσσας απαιτεί «έγνοια», απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση. Ως Νεοέλληνας ένιωσα προσβεβλημένος διαβάζοντας τις νέες αυτές «επίσημες» ονομασίες των πτηνών. Ένιωσα ότι η γλώσσα μου απειλείται από ένα σμήνος αρπακτικών, που όλα εξορμούν από τους καταλόγους της Ε.Ο.Ε: τσικνιάδες, καπακλήδες, κιρκίρια, σαρσέλες, φερεντίνια, γκισάρια, τσίφτες και τσιφτάδες, σαΐνια και διπλοσάινα, καλαμοκανάδες, τουρλίδες, κατσουλιέρηδες, χουχουριστές, γαϊδουροκεφαλάδες, καρατζάδες, καλιακούδες, ασπροκώλες και ασπροκωλίνες, χαβαρόνια, τσαρτσάρες, στριτσίδες, τσιροβάκοι, βλάχοι και σκουρόβλαχοι.
Όλα αυτά τα γλωσσικά τερατουργήματα επιτίθενται ομαδικά στη γλώσσα μας. Υπάρχει τρόπος να την προστατέψουμε;
 
Ενδιαφέρουσα ανάλυση. Να πω την αλήθεια, κι εμένα με ξενίζει η τσικλητάρα, ο κατσουλιέρης και ο τσικνιάς για τα πουλιά που χρόνια ήξερα ως δρυοκολάπτη, κορυδαλλό και ερωδιό. Για τον τσίφτη και τον χουχουριστή, πάλι, δεν έχω πρόβλημα, άλλωστε δεν ξέρω άλλη κοινή ονομασία. Αλλά οι κοινές ονομασίες, όπως είναι γνωστό, είναι πολλές, διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή, και συχνά έχουν και αλληλεπικάλυψη ή ασάφεια.

Δεν γνωρίζω τα κριτήρια με τα οποία υιοθετήθηκαν οι συγκεκριμένες κοινές ονομασίες για να συμπεριληφθούν στο βιβλίο, πριν όμως τις χαρακτηρίσω αδόκιμες, θα φρόντιζα να μάθω. Υποθέτω ότι θα είναι ονομασίες που καταγράφηκαν από τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με το θέμα, ονομασίες που χρησιμοποιούνται σε κάποιες περιοχές, με κάποια συχνότητα. Δεν γνωρίζω τι ακριβώς έγινε, πώς έγινε η καταγραφή και πώς η επιλογή, αλλά γι' αυτό ακριβώς θα φρόντιζα να μάθω.

Υποθέτω ότι ένα μήνυμα στην ορνιθολογική θα μπορούσε να ξεκαθαρίσει το θέμα. Μάλιστα θα είχε ενδιαφέρον να το μάθουμε.
 

daeman

Administrator
Staff member
...
Απ' ό,τι ξέρω, τουλάχιστον τα πτηνά που υπάρχουν στην Ελλάδα, οι ορνιθολόγοι δεν τα βαφτίζουν όπως τους αρέσει ή όπως τους κατέβει, γλωσσοπλαστικά, αλλά ψάχνουν αν υπάρχει κοινή ονομασία των πτηνών - σε χρήση δηλαδή από τους άμεσα ενδιαφερόμενους, εκείνους που ασχολούνται καθημερινά με τα πτηνά από κοντά και όχι από κάποιο γραφείο, οι οποίοι ευνόητα κάπως τα έχουν ήδη ονομάσει και αυτή την ονομασία χρησιμοποιούν δεκαετίες ή αιώνες τώρα. Την πιο συχνή ή την επικρατέστερη σε ευρύτερο γεωγραφικό χώρο επιλέγουν να συμπεριλάβουν ως κοινή ονομασία στους καταλόγους τους οι ορνιθολόγοι. Άλλωστε, άλλο κοινή ονομασία, άλλο «επίσημη» ή «επιστημονική», άλλο διώνυμη λατινική (λατινογενής, ελληνογενής, λατινόμορφη ή ελληνόμορφη, με σωστό σχηματισμό ή όχι, με κάποιο ουσιαστικό νόημα ή όχι). Η «επίθεση των αρπακτικών» δηλαδή δεν οφείλεται τόσο στους ορνιθολόγους, όσο στους γνήσιους χρήστες της γλώσσας σε αυτό τον τομέα, αυτούς που την πλάθουν, που τη διαμορφώνουν στην καθημερινότητά τους χωρίς άνωθεν επιταγές.

Αν πούμε σ' έναν αγρότη, έναν κυνηγό ή άλλον ξωμάχο για συλβίες, μάλλον θα μας κοιτάζει παράξενα, όπως θα κοίταζε έναν ξένο που θα του ζητούσε warblers, αν όμως του μιλήσουμε για τσιροβάκους, θα μας δείξει και πού φωλιάζουν. Πολλές από τις κοινές ονομασίες προέρχονται ήδη από αρχαιοελληνικές [π.χ. τσίχλα < κίχλη, ερωδιός = τσικνιάς < κυκνίας (στον Παυσανία)]. Φυσικά, υπάρχουν και αλλοιώσεις, παραφθορές και επιδράσεις από άλλες γλώσσες, είτε μας αρέσουν είτε όχι, είτε μας αρέσει αυτή η φυσιολογική λειτουργία κάθε γλώσσας είτε όχι.
Τι να κάνουμε; Έτσι είναι οι ζωντανές γλώσσες, δυναμικές και προσαρμοστικές· μόνο οι νεκρές παραμένουν αναλλοίωτες, απολιθωμένες.

Για τους μύθους περί ελληνικής γλώσσας, ένα ενδιαφέρον νήμα: Ο αντίλογος στους μύθους για την ελληνική γλώσσα.

Επίσης, για την αριστοφανική συνθετική λεξιπλασία: turducken.
 

nickel

Administrator
Staff member
Σας ευχαριστούμε πολύ για τον πλούσιο προβληματισμό που καταθέσατε και σας συγχαίρω για το ενδιαφέρον σας για αυτόν το δύσκολο χώρο της διώνυμης ονοματολογίας. Μου αρέσει κι εμένα αυτό το παιχνίδι των ξένων επιστημόνων, που αξιοποιούν τον γλωσσικό πλούτο των ελληνικών και των λατινικών για τις ονομασίες ζώων και φυτών, καμιά φορά με λάθη, όλο και πιο συχνά με εκλατινισμό ανθρωπωνυμίων και τοπωνυμίων. Έχει πλάκα.

Αντιλαμβάνεστε βέβαια ότι αυτά τα ονόματα μόνο οι επιστήμονες τα ξέρουν. Και φαντάζομαι ότι θα έβγαινε ένα πολύ ωραίο σατιρικό σκετσάκι με μερικούς γέροντες τρελοεπιστήμονες να συζητούν τις παρατηρήσεις τους και να ανταλλάσσουν εντυπώσεις πετώντας σε ρυθμό πυροβόλου το ένα λατινικό μετά το άλλο, και με αγγλική προφορά μάλιστα. «The Ornithorhynchus anatinus had a most impressive bill, William!» Μόνο που κι αυτοί φαντάζομαι στην καθημερινότητά τους χρησιμοποιούν, όπου υπάρχει, το απλούστερο όνομα που έχει η γλώσσα τους (εδώ platypus, όπως τον βάφτισε ο ζωολόγος Τζορτζ Σο — καμία σχέση με τον συγγραφέα).

Φοβάμαι ότι το ίδιο θα συνέβαινε αν χρησιμοποιούσαμε σε οποιοδήποτε μη επιστημονικό κείμενο τις επιστημονικές ονομασίες. Φαντάζεστε τον κυνηγό να μπαίνει καμαρωτός στο καφενείο και να αναγγέλλει ότι χτύπησε δύο μελανοπώγωνες ακροκεφάλους (αν κι αυτό είναι ωδικό — αλλά καταλαβαίνετε τι εννοώ).

Αντιθέτως, επειδή η γλώσσα μας δεν διστάζει να δανειστεί στοιχεία και από την τουρκική και από τις σλαβικές γλώσσες (και πολλές πολλές άλλες), θεωρώ ότι είναι υποχρέωση της ορνιθολογικής και άλλων παρόμοιων οργανώσεων να καταγράψουν τις ονομασίες που χρησιμοποιεί ο λαός για την πανίδα και τη χλωρίδα του τόπου μας. Θα ήταν απαράδεκτοι αν δεν το έκαναν. Τα επιστημονικά ονόματα είναι στα βιβλία και δεν πρόκειται να πάνε πουθενά. Και τον Όμηρο κανείς δεν πρόκειται να τον κουνήσει από εκεί που είναι. Η γλώσσα του είναι απολύτως ασφαλής. Αλλά αντιλαμβανόμαστε ότι είναι στη φορμόλη, έτσι;

Έχω αντιληφθεί ότι πολύ συχνά η Ορνιθολογική παίρνει ένα κοινό όνομα και, με βάση την αγγλική ή τη λατινική ονομασία του, δημιουργεί τα σύνθετα που λέτε. Μου άρεσε μάλιστα και το μελλοντολογικό που γράψατε, για συνθέσεις όπως λαγκαδοτσιροβάκος κ.ά. Μα δεν αντιλαμβάνεστε αυτήν ακριβώς την ομορφιά της γλώσσας μας; Μακάρι να την αξιοποιούσαμε περισσότερο αυτή την ευελιξία, την πλαστικότητα, τη δημιουργικότητα. Ναι, τη δύναμη που είχε ο Αριστοφάνης!

Η γλώσσα μας είναι η ιστορία μας. Οι λαοί με τους οποίους ζήσαμε. Τα ωραία μας μαζί με τις περιπέτειές μας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο πλούσιος ένιωθα όταν διάβαζα τον κατάλογό σας: «τσικνιάδες, καπακλήδες, κιρκίρια, σαρσέλες, φερεντίνια, γκισάρια, τσίφτες και τσιφτάδες, σαΐνια και διπλοσάινα, καλαμοκανάδες, τουρλίδες, κατσουλιέρηδες, χουχουριστές, γαϊδουροκεφαλάδες, καρατζάδες, καλιακούδες, ασπροκώλες και ασπροκωλίνες, χαβαρόνια, τσαρτσάρες, στριτσίδες, τσιροβάκοι, βλάχοι και σκουρόβλαχοι». Μα πώς απειλείται η γλώσσα σας και η γλώσσα μας; Αυτή είναι, η τόσο όμορφη, η τόσο πλούσια, αυτή η τεράστια αγκαλιά. Αγκαλιάστε την κι εσείς, δίπλα της είστε.



Μια μικρή παρατήρηση από τη μαλλιασμένη γλώσσα μου: στη διώνυμη ονοματολογία το γένος το γράφουμε με κεφαλαίο αρχικό, το είδος με πεζό: π.χ. Himantopus himantopus, Pandion haliaetus κ.ο.κ.
 
Μεταφέρω την απάντηση ενός παλαιού και ενεργού μέλους της ΕΟΕ ο οποίος έλαβε γνώση του μηνύματος.

"Την ονοματολογία δεν την έβγαλε η ΕΟΕ αλλά ο Φ. Ακριώτης επίκουρος καθηγητής στο Παν. Αιγαίου. Δεν είναι όπως τα λέει ο αρθρογράφος. Υπάρχουν επιχειρήματα για την επιλογή των ονομάτων. Προωθώ το μήνυμα σε φόρουμ πουλολόγων για διαβούλευση."
 

SBE

¥
Να πω κι εγώ τη γνώμη μου, τότε. Σίγουρα η γλώσσα δεν φτωχαίνει, ούτε συμφωνώ με τον πεσσιμισμό του αρχικού μηνύματος. Από την άλλη καλή και άγια η τοπική ονομασία, αλλά ο κορυδαλλός ακόμα και για εμάς που δεν έχουμε δει ποτέ κορυδαλλό, δεν είναι άγνωστη λέξη, δεν έχει πέσει σε αχρηστία, και ξέρουμε ότι εκτός από συνοικία του Πειραιά είναι και πτηνό. Οπότε θα ήθελα να ξέρω το σκεπτικό της επιλογής ή όχι μερικών ονομάτων, αν έχουν όντως παραλειφθεί.
 

nickel

Administrator
Staff member
Δεν ξέρω τι συμβαίνει στις εκδόσεις της Ορνιθολογικής, τις οποίες δυστυχώς δεν έχω. Έχουμε, ωστόσο, τις σελίδες της στο διαδίκτυο και κυρίως αυτή την ιστοσελίδα με σπάνια (σπάνια;) πουλιά της Ελλάδας:
http://www.ornithologiki.gr/page_list.php?lID=3&sp=no&st=no&sf=yes&ss=yes

Εκεί δεν βλέπει κανείς κορυδαλλό. Βλέπει την οικογένεια Alaudidae (αλαουδίδες) και η αλήθεια είναι ότι κορυδαλλός είναι οποιοδήποτε πουλί αυτής της οικογένειας, στην οποία περιλαμβάνονται γαλιάντρες, κατσουλιέρηδες, σιταρήθρες κ.ά. Δυστυχώς στην ιστοσελίδα δεν έχουν κοινές ονομασίες για οικογένειες και χάνεται ο κορυδαλλός, έστω και σαν καταχρηστικό κοινό όνομα για κάποιο από τα γένη ή είδη. Δεν ξέρω πώς τα χειρίζονται αυτά τα θέματα στα βιβλία, αλλά πιστεύω ότι, όπου υπάρχει χώρος, θα χρησίμευε να έχουμε και τις ελληνικές επιστημονικές ονομασίες καθώς και ονόματα που δημιουργούν ερωτηματικά όταν λείπουν.
 
"Την ονοματολογία δεν την έβγαλε η ΕΟΕ αλλά ο Φ. Ακριώτης επίκουρος καθηγητής στο Παν. Αιγαίου. Δεν είναι όπως τα λέει ο αρθρογράφος. Υπάρχουν επιχειρήματα για την επιλογή των ονομάτων. Προωθώ το μήνυμα σε φόρουμ πουλολόγων για διαβούλευση."
Αν επιτρέπεται, θες να μας πεις ποιο είναι το μέλος και ποιο το φόρουμ; Το πρωτο το ρωτώ από περιέργεια, μήπως τυχόν τον/την ξέρω, επειδή είμαι μέλος της ΕΟΕ (όχι πολύ ενεργό δυστυχώς) και ξέρω κάποια άτομα, είτε προσωπικά είτε εξ ακοής. Το δεύτερο το ρωτώ για να μπορώ να παρακολουθήσω την συζήτηση, και για να μάθω ποιο είναι αυτό το φόρουμ πουλολόγων (ήξερα ερπετολόγων, αλλά πουλολόγων όχι, και πολύ θα ήθελα να το μάθω).

Τώρα, για τον Ακριώτη, δεν το ήξερα. Είχα την εντύπωση ότι τα περισσότερα τα συνέλεξε ο Χανδρινός, πριν γίνει η έκδοση του πρώτου οδηγού πουλιών (το 87 αν δεν απατώμαι), ότι όντως είναι κοινές ονομασίες που χρησιμοποιούνται από ανθρώπους που έχουν επαφή με τη φύση, και ότι η επιλογή των ονομασιών που τελικά συμπεριλήφθηκαν στο βιβλίο έγινε κάπως αυθαίρετα. Αλλά όλα αυτά ράδιο αρβύλα, από προσωπικές κουβέντες με μέλη της ΕΟΕ, πιθανόν να κάνω λάθος ή να λειτούργησε χαλασμένο τηλέφωνο.

Γι 'αυτό και είπα ότι θα ήθελα να μάθω ακριβώς πώς έγινε η καταγραφή των ονομασιών και η τελική επιλογή των συγκεκριμένων.

Ίσως σε εμάς που μένουμε στο άστυ, και ξέρουμε τον Κορυδαλλό μόνο ως συνοικία και όχι ως πουλί, η ονομασία κορυδαλλός να είναι πιο οικεία, ενώ σε εκείνους που ζουν στην εξοχή και βλέπουν ζωντανούς κορυδαλλούς, να είναι πιο οικείο το κατσουλιέρης. Μια εικασία είναι, δεν ξέρω. Λέω μόνο ότι, αφού δεν ξέρω, θα ήθελα να μάθω πριν κρίνω.

Θα ήταν ωραία να είχαμε σε κάθε είδος μέσα σε παρένθεση και όλες τις άλλες κοινές ονομασίες που έχουν καταγραφεί, όπως κάνει ο τύπος στην avibase.
 

nickel

Administrator
Staff member
Ίσως σε εμάς που μένουμε στο άστυ, και ξέρουμε τον Κορυδαλλό μόνο ως συνοικία και όχι ως πουλί, η ονομασία κορυδαλλός να είναι πιο οικεία, ενώ σε εκείνους που ζουν στην εξοχή και βλέπουν ζωντανούς κορυδαλλούς, να είναι πιο οικείο το κατσουλιέρης. Μια εικασία είναι, δεν ξέρω.
Δεν ξέρω αν διάβασες την εξήγηση που αποπειράθηκα εγώ να δώσω (ότι κορυδαλλοί είναι όλη η οικογένεια). Ο κατσουλιέρης, ειδικότερα, πάντα σύμφωνα με την ιστοσελίδα αυτή αλλά και με τον Πάπυρο, είναι το είδος Galerida cristata, δηλαδή η λοφιοφόρος, crested lark στα αγγλικά (και κατσούλα = κουκούλα). Στα πάμπολλα ευρήματα για "Galerida cristata " + κατσουλιέρης βλέπω και άλλες ονομασίες (π.χ. τσουρτσούλιανος, σκορταλλός), που δεν ξέρω πόσο έγκυρες είναι και αν έχουν καταγραφεί, όπως αναρωτιέσαι.
 

bernardina

Moderator
Μα και ασκορδαλός.
Εγώ πάλι, που λατρεύω τα στρουθιά μα και τις λέξεις, θα 'θελα να ξέρω όλα τους τα ονόματα. Και τα λατινικά, και τα επίσημα ελληνικά, και τα ελληνικά του κυνηγού και τα ελληνικά του άστεως. Και να μην καταργείται κανένα, παρά μόνο αν αποδειχτεί ότι ήταν λάθος. Ζητάω πολλά; :eek:
 

daeman

Administrator
Staff member
...
Και σκορδαλός (και ασκορδαλός στην Κρήτη).


O σκορδαλός με το τσουνί και με τον ένα πόδα
η μάνα του τον φώναζε κι αυτός εσφυρολόγα

τσουνί = κοτσάνι, λοφίο

Πλεονεξία, Μπέρνι, ή μάλλον πλεονλεξία. :) Κι εγώ μαζί: Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις
.
Μια που λέμε για τα πουλιά και τα ονόματά τους: ξεφτέρι < οξύπτερον.
 

nickel

Administrator
Staff member
Αν βάλουμε κάτω και τον κατάλογο του Δημήτρη Λιθοξόου (εδώ), τότε έχουμε:

ασκορδαλός, ασκορδιλός, γλιγλής, κατσαβός, κατσιλαϊνός, κατσουλιανός, κατσουλιέρης, κατσουλιέρος, κορδιαλός, κορυδός, κουκουλιάτα, κουρκουλιάνος, κουρτσολιός, κουρτσουλιάνος, κουτσουλίτης, σκορδιαλός, τσολοβίτης, τσουρτσουλιάνος, τσουτσουλάνος, τσουτσουλιάνος, τσουτσούλιαντρος, τσουτσουλίγκας, χλούφτης

Όλα αυτά (σχεδόν) είναι λαϊκές ονομασίες για το είδος Galerida cristata. Ο κορυδαλλός πήρε το όνομά του από την αρχαία κόρυν (κόρυς «περικεφαλαία»), αλλά και το λατινικό galerita, ο κορυδαλλός στα λατινικά, είναι από τη λέξη galerus «δερμάτινο καπέλο», για το οποίο το λατινικό της Οξφόρδης λέει «apparently Greek loanword» (;;;). Για το πώς η galerita έγινε galerida, δεν έχω το κουράγιο να ψάξω.*


* OK, κουτουράδα των ζωολόγων:

The name Galerida has been rejected, and new names have been created by Madarasz and Dresser, because they supposed that Galerida was a misprint for Galerita, which was preoccupied. There is, however, nothing in the original publication to prove this. In the same volume Brehm adopted Galerida, and we may suppose that Boie and Brehm purposely spelt the name with d in order to distinguish it from the well-known name Galerita, referring to a common beetle, undoubtedly known to both authors.
 
Δεν ξέρω αν διάβασες την εξήγηση που αποπειράθηκα εγώ να δώσω (ότι κορυδαλλοί είναι όλη η οικογένεια).
Ναι, το διάβασα. Απλά έκανα κι εγώ μια άλλη σκέψη. Μπορεί βέβαια να ισχύει αυτό που λες, αν κι έχω παρατηρήσει γενικά μια τάση το πιο χαρακτηριστικό είδος να δίνει το όνομά του σεόλη την οικογένεια ή και σε ευρύτερη ομάδα (όπως συμβαίνει με την "κουκουβάγια" που είναι η Athene noctua αλλά μπορεί να αναφέρεται και σε οποιοδήποτε πουλί "κουκουβαγόμορφο", όπως μπούφο, γκιώνη κ.τ.ό.). Θέλω να πω ότι χρησιμοποιείται η ίδια λέξη για το γενικό (την οικογένεια) και για το ειδικό (το γνωστότερο είδος της).

Α, και τον τσουτσουλιάνο τον θυμάμαι, από μια συλλογή λαϊκών παραμυθιών του Μέγα! ("Ελληνικά παραμύθια", εκδ. Ι.Δ. Κολλάρος, έχει και εισαγωγή του Φ. Πολίτη για την πρώτη έκδοση, με χρονολογία 1927).

ΕΔΙΤ: έστειλα ένα μήνυμα και σε γνωστούς της ΕΟΕ, μήπως κάποιος μπορέσει να μας διαφωτίσει.
 
Έχω ήδη την πρώτη απάντηση, από τον Κώστα Παπακωνσταντίνου:

Πριν δυο μέρες μας κοινοποίησαν το αρχικό κείμενο και απάντησα εντός της ΕΟΕ με το παρακάτω κείμενο. Μπορείς να το προωθήσεις στο φόρουμ με την επισήμανση ότι οφείλουμε κάποια στιγμή να κάνουμε μια συνολική ανασκόπηση της ιστορίας της ελληνικής ονοματολογίας πουλιών. Σε αντίθεση με όλους τους άλλους κλάδους της ελληνικής φύσης, εμείς έχουμε κάνει μια σοβαρή δουλειά για να έχουμε ένα όνομα για κάθε είδος. Πρόσεξε (αν και το λέω και παρακάτω) ότι οι ονομασίες που είναι σε χρήση είναι εκείνες στον Οδηγό και όχι στην (κακή κατά τη γνώμη μου – αν και είχα εμπλακεί πολύ) έκδοση του Ελεύθερου Τύπου.

Ίσως γράψω κάτι πιο αναλυτικό «στις διακοπές».

Τρία είναι τα βασικά σκέλη της απάντησης τονίζοντας πάνω από όλα ότι αποτελεί παγκόσμια πρακτική (για πολλούς και διάφορους λόγους) να υπάρχει ένα καθιερωμένο κοινό όνομα για κάθε οργανισμό σε κάθε γλώσσα (και δεκάδες άλλες λαϊκές):

1. Πράγματι πολλά από τα παλαιά ονόματα πουλιών όπως εμφανίζονται στην έκδοση του «Χρυσού τύπου» το 1996 ήσαν κακόηχα και αγνοούσαν την ελληνική ρίζα πολλών επιστημονικών ονομάτων. Αυτό άλλαξε κατά πολύ με την μεγάλη προσπάθεια των νέων ονομάτων που εμφανίζονται στον Οδηγό. Επιπλέον, αντικαταστήσαμε δημώδεις ονομασίες με πιο «διαχρονικά» ελληνικές – έτσι έχουμε πλέον δρυοκολάπτες και όχι τσικλιτάρες, αλλά κι αυτό επειδή πολύς κόσμος αντιλαμβάνεται τι είναι ο δρυοκολάπτης όχι επειδή σαν όνομα είναι πιο «λόγιο» ή «ελληνικό». Αν ο περισσότερος κόσμος τα αναγνώριζε ως τσικλιτάτρες, τσικλιτάρες θα παρέμεναν.

2. Ο σχολιαστής δεν αντιλαμβάνεται ότι πάρα πολλά είδη πουλιών έχουν κοινά ονόματα και κανείς δεν δικαιούται να τα ονοματίσει αλλιώς. Όσο δίκιο έχει που διαμαρτύρεται ότι ο πυρροκόρακας λέγεται καλιακούδα άλλο τόσο θα διαμαρτυρόταν εκείνος που θα μας έλεγε ότι την πασίγνωστη ως όνομα καλιακούδα την είπαμε πυρροκόρακα. Και, επιπλέον, εκείνος θα είχε λιγάκι περισσότερο δίκιο διότι αν ρωτήσεις κάποιον εκεί στο βουνό πώς το λένε αυτό το πουλί, θα σου πει «Καλιακούδα» και όχι πυρροκόρακας.

3. «Γλωσσοπλάστες» γίναμε μόνο για τα είδη που δεν έχουν κοινό όνομα και προσπαθήσαμε πολύ και εκεί να κρατήσουμε μια μεθοδολογία και βασική σειρά, δηλαδή τα λιγότερο γνωστά είδη να ονοματίζονται με βάση την κοινή ονομασία στενών συγγενών τους και ακολουθώντας την επιστημονική ή αγγλική (ή και σε άλλες γλώσσες, π.χ. γερμανική) ονομασία. Αποφύγαμε ωστόσο να ονοματίσουμε είδη με ονόματα αφιερωμένα σε ανθρώπους όπως είναι τόσο συχνό στην επιστημονική και άλλων χωρών ονοματοδοσία. Έχουμε, πλέον, μια μέθοδο για να αποδώσουμε μια κοινή νεοελληνική ονομασία σε κάθε είδος πουλιού στον πλανήτη.

4. Τέλος, πολλά ονόματα ήσαν ήδη «παγιωμένα» όταν «αναλάβαμε». Έτσι ο Μαυροπετρίτης είχε ήδη καθιερωμένη ονομασία ενώ το ευρέως κοινό του όνομα είναι «Βαρβάκι» και έτσι θα τον λέγαμε αν μπορούσαμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω στη δεκαετία του ’70. Από την άλλη, βέβαια, χρωστάμε πολλά στον αείμνηστο καθηγητή Κανέλλη που έκανε την τιτάνια προσπάθεια να ξεκινήσει την ονοματοδοσία σε κάθε είδος στην Ελλάδα.

Η κριτική είναι πάντα χρήσιμη. Θα κοιτάξω πιο αναλυτικά τι λέει και, σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να του εξηγήσουμε ό,τι χρειάζεται. Πάντως κακώς μας σχολιάζει για την έκδοση του 1996, τα οποία ήσαν «κληρονομιά» από παλαιότερα. Εμείς κρινόμαστε για τα ονόματα που βρίσκονται στον Οδηγό.
 

Aiden23

New member
Ονομασίες πτηνών ορνιθολογικής εταιρίας

Χαίρομαι που ο προβληματισμός μου για την ονοματολογία των πτηνών βρήκε τόση ανταπόκριση στη Λεξιλογία, και μάλιστα από τόσο καλλιεργημένους και ευγενικούς συζητητές. Με κάποια καθυστέρηση, που οφείλεται μόνο σε προσωπικούς λόγους, θέλω κι εγώ να ανταπαντήσω, να επισημάνω, να ζητήσω διευκρινίσεις. Έμαθα πολλά διαβάζοντας τα σχόλια στο αρχικό κείμενο και ευχαριστώ όλους τους συζητητές. Ωστόσο πολλές από τις απορίες μου έμειναν αναπάντητες.

Πολλοί από τους σχολιαστές γράφουν (και προφανώς πιστεύουν) ότι όλες οι προτεινόμενες από την Ε.Ο.Ε. ονομασίες είναι οι «κοινές» νεοελληνικές. Πότε όμως μια ονομασία μπορεί να χαρακτηριστεί «κοινή»; Όταν τη χρησιμοποιεί η μισή Ελλάδα; Το ένα τέταρτο; Το ένα δέκατο; Και έχουν τόσο πολύ μελετήσει τις ονομασίες των πτηνών οι ορνιθολόγοι, ώστε να καθορίζουν με βεβαιότητα ποια είναι σε κάθε περίπτωση η επικρατέστερη; Σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, με τέτοια γεωγραφική κατάτμηση και τόσα νησιά, είναι αναμφίβολο ότι θα υπάρχουν πολλές διαλεκτικές ονομασίες. Ο Nickel 10-07-12 αναφέρει 23 λαϊκές ονομασίες για τον κορυδαλλό. Κι εγώ ξέρω αρκετές εκτός από αυτές. Ας υποθέσουμε ότι οι νεοελληνικές λαϊκές ονομασίας για τον κορυδαλλό είναι 30 (σίγουρα είναι περισσότερες). Τις ξέρουν όλες οι ορνιθολόγοι; Κι αν τις ξέρουν, με ποια κριτήρια επέλεξαν τον κατσουλιέρη και αποσιώπησαν τις άλλες 29; Μήπως επειδή ο παππούς του ονοματοθέτη καταγόταν από μια συγκεκριμένη περιοχή; Αυτό όμως δεν είναι σοβαρό κριτήριο για την επιστημονική ονοματοθεσία.

Και τέλος πάντων, καλώς ή κακώς, ο κορυδαλλός πήρε την επίσημη ονομασία κατσουλιέρης. Λύθηκε το πρόβλημα; Αν πάνε στην Κρήτη (και σε άλλες περιοχές) και πουν «κατσουλιέρης», θα τους καταλάβει κανείς; Δηλαδή για να αποφύγουμε μιαν υποτιθέμενη βαβυλωνία, πέφτουμε σε άλλη χειρότερη. Παράλληλα δημιουργούνται σοβαρές παρανοήσεις. Γιατί οι κάτοικοι του Λεκανοπεδίου, που αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο των Ελλήνων και δεν βρίσκονται σε άμεση επαφή με τη φύση, ίσως να νομίσουν ότι ο κορυδαλλός λέγεται κατσουλιέρης από τα υπόλοιπα δύο τρίτα. Μα τότε οι άλλες 29 ονομασίες από ποιους χρησιμοποιούνται; Γράφει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου στην απάντησή του (AoratiMelani 11-07-12) ότι «εκεί στο βουνό τον πυρροκόρακα τον λένε καλιακούδα». Συμφωνώ. Αλλά σε ποιο βουνό; Αν υποθέσουμε ότι τον λένε έτσι στον Ταΰγετο, είστε σίγουρος ότι μερικά βουνά πιο πέρα, στον Χελμό, τον λένε με το ίδιο όνομα; Ή στον Παρνασσό, στον Όλυμπο, στη Ροδόπη, στον Ψηλορείτη; Είμαι βέβαιος ότι σε πολλούς ελληνικούς τόπος την καλιακούδα την ξέρουν μόνο από το δημοτικό τραγούδι: «Μαύρη μαυρίλα πλάκωσε, μαύρη σαν καλιακούδα..». Και ο Daeman 09-07-12 γράφει ότι οι ξωμάχοι τη συλβία τη λένε τσιροβάκο. Ποιοι ξωμάχοι όμως; Ποιας περιοχής;

Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να υποχρεώσουμε τον βοσκό της Πίνδου να χρησιμοποιεί τη λέξη κορυδαλλός, αν αυτός ξέρει το πτηνό ως κατσουλιέρη. Ούτε όμως πρέπει να υποχρεώσουμε τον αγρότη της Κρήτης να τον λέει κατσουλιέρη, αφού αυτός τον ξέρει ως σκορδαλό. Ας μη παίζουμε με τη λογική. Εγώ μίλησα για τις επίσημες – επιστημονικές ονομασίες που επιδιώκει να καθιερώσει η Ε.Ο.Ε. Εκεί βρίσκονται οι γλωσσοπλασίες, οι αυθαίρετες και ατεκμηρίωτες επιλογές, οι γλωσσικές εργολαβίες. Δεν μίλησα για την ύπαιθρο, για τα χωριά, τους βοσκούς, τους αγρότες, τους ξωμάχους, τους ψαράδες, ούτε για το καφενείο των κυνηγών. Αυτοί μιλούν τα ιδιώματά τους – και μακάρι να τα μιλούν για πολλούς αιώνες ακόμη. Το ζήτημα είναι η επιλογή μιας λαϊκής ονομασίας και η καθιέρωσή της ως επίσημης επιστημονικής. Το σωστότερο θα ήταν, όπως πρότειναν κάποιοι συζητητές (AoratiMelani 10-07-12, Bernardina 10-07-12, Nickel 10-07-12), να καταγράφονται όλες οι λαϊκές ονομασίες και μάλιστα με τον τόπο προέλευσης η καθεμιά, και όχι να επιβάλλεται αυθαίρετα ο κατσουλιέρης και να καταργείται ο κορυδαλλός και μαζί του άλλες 29 (τουλάχιστον) λαϊκές λέξεις. Είναι δύσκολο βέβαια αλλά «τα καλά κόποις κτώνται». Θα πρόσθετα ότι στην τελική επιλογή η ελληνική γλώσσα πρέπει να έχει μια προτεραιότητα, τουλάχιστον σε ορισμένες οριακές περιπτώσεις.

Δεν είμαι λογιώτατος, δεν επιδιώκω γλωσσική εθνοκάθαρση. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντιεπιστημονικό, αντιδημοκρατικό και εκ των προτέρων καταδικασμένο. Δεν ονειρεύομαι «ορνιθολογικές» διαδηλώσεις και ταραχές, όπως έγινε πριν από ένα αιώνα στην Αθήνα με τα Ορεστειακά και τα Ευαγγελιακά. Κι εγώ «μαλλιαρός» είμαι, όπως δήλωνε με καμάρι ο Παλαμάς. Ελπίζω όμως να συμφωνείτε μαζί μου στο ότι πρέπει να υπάρχει περισσότερη σοβαρότητα όσον αφορά το ζήτημα της επιστημονικής ονοματοθεσίας.

Δεν έχουν δίκιο όσοι πιστεύουν ότι η γλώσσα λειτουργεί πάντοτε με τον αυτόματο πιλότο. Ανοίξτε το λεξικό του Μπαμπινιώτη στις σελ. 627-628 και δέστε ένα δειγματοληπτικό κατάλογο ελληνικών «λαϊκών» λέξεων παλαιότερης εποχής, οι οποίες αντικαταστάθηκαν από άλλες ταυτόσημες ελληνικής ρίζας. Η αντικατάσταση δεν έγινε αυτόματα, αλλά με τη δυναμική παρέμβαση του Κοραή και των οπαδών του. Ο Κοραής όμως πονούσε τη γλώσσα του. Δεν αδιαφορούσε, δεν επαναπαυόταν σαν τους Ρωμαίους, που καθισμένοι αναπαυτικά στις κερκίδες του Κολοσσαίου και μασώντας σπόρια, έβλεπαν τις τίγρεις να ξεσχίζουν ανθρώπους. Ίσως όμως κάποιος να διατυπώσει και το αντεπιχείρημα: «Αν δεν παρενέβαινε ο Κοραής, σήμερα δεν θα είχαμε ανάγκη από διερμηνέα ταξιδεύοντας στην Τουρκία. Είναι κι αυτό μια άποψη.

Όσον αφορά το ερώτημα «Ποιος έχει την ευθύνη για την προτεινόμενη ονοματολογία, το τοπίο είναι θολό: «Δεν φταίμε εμείς… Η προηγούμενη διοίκηση… Εμείς έτσι τα βρήκαμε… Πρόλαβαν και καθιέρωσαν τον μαυροπετρίτη… Εμείς θα τον λέγαμε βαρβάκι… Ο Κανέλλης… Ο Ακριώτης… Ο Χανδρινός… κτλ.». Δεν κατάλαβα πολλά πράγματα. Μου θύμισαν το προπατορικό αμάρτημα: - Αδάμ, τι έκανες; - Κύριε, η Εύα με παρέσυρε. – Εύα, γιατί; - Κύριε, ο όφις με εξαπάτησε. Τελικά ό θεός βαρέθηκε τις ανακρίσεις και τους έδιωξε και τους τρεις από τον παράδεισο κακήν κακώς, αυτό όμως το τελευταίο δεν έχει καμιά σχέση με το θέμα μας.

Δεν είναι σωστό το ότι οι επιστημονικές ονομασίες χρησιμοποιούνται μόνο από εξειδικευμένους επιστήμονες (Nickel 09-7-12). Τις χρησιμοποιούν και πολλοί ερασιτέχνες παρατηρητές της φύσης. Δεν πρέπει να τους αγνοούμε ούτε να τους υποτιμούμε. Υπάρχουν εκλαϊκευμένα βιβλία στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, που βοηθούν αυτούς τους ανώνυμους και ανιδιοτελείς ερασιτέχνες να εντοπίσουν, να ταυτίσουν, να φωτογραφήσουν, να αγαπήσουν τα πουλιά, και γενικότερα την πανίδα και τη χλωρίδα. Πιστεύω ότι ο Nickel δεν θα έκανε αστείο σκετσάκι γι’ αυτούς. Ούτε οι κυνηγοί είναι (πάντοτε) επιστήμονες, αυτοί όμως ενδιαφέρονται, όπως φαντάζομαι, μόνο για τα πουλιά που τρώγονται.

Δυσκολεύτηκα να φανταστώ τον Nickel να προφέρει τις λέξεις: κιρκίρι, σαρσέλα, γκισάρι, χαβαρόνι, τσιροβάκος, τσαρτσάρα, στριτσίδα, και η ακουστική τους να του προκαλεί μια αισθητική απόλαυση, σαν να άκουγε μια αγαπημένη μελωδία: «Χάρτινο το φεγγαράκι, ψεύτικη η ακρογιαλιά…». Λέει ότι διαβάζοντας αυτές τις ονομασίες, ένιωσε πλούσιος. Αν προμηθευτεί όλους τους καταλόγους της Ε.Ο.Ε., θα νιώσει πάμπλουτος. Όλοι έχουμε ανάγκη από τέτοιες ψευδαισθήσεις σε μιαν εποχή κρίσης και λιτότητας.

Ο Resident 10-07-12 αναφέρει τη λέξη Πουλολόγος , μια λέξη που προκαλεί έκπληξη στην AoratiMelani 10-07-12. Σκέφτηκα να το πω εγώ αλλά με προλάβατε. Πουλολόγοι λοιπόν. Γιατί όχι; Αυτό είναι το σωστό. «Όρνιθα» στα νεοελληνικά είναι η κότα, ενώ «όρνις» στα αρχαία ελληνικά είναι κάθε πουλί γενικά (θυμηθείτε και τους «΄Ορνιθες» του Αριστοφάνη). Όμως οι επιστήμονες της Ε.Ο.Ε. δεν ασχολούνται με κότες αλλά με πουλιά. Έπρεπε λοιπόν να λέγονται πουλολόγοι, και η εταιρία τους «Ελληνική Πουλολογική Εταιρία, συντομογραφικά Ε.Π.Ε. Εδώ κατάργησαν εντελώς την αρχαία ελληνική γλώσσα από την ονοματολογία των πτηνών. Ντράπηκαν να την καταργήσουν στον τίτλο της οργάνωσης;

Δυο λόγια σχετικά με την απάντηση του Κώστα Παπακωνσταντίνου, που είναι περισσότερο πυροσβεστική παρά ενημερωτική (AoratiMelani 11-07-12). Γράφετε: «Οφείλουμε κάποια στιγμή να κάνουμε μια συνολική ανασκόπηση της ιστορίας της ελληνικής ονοματολογίας πουλιών». Μακάρι. Την περιμένω χωρίς καμιά προκατάληψη.

Γράφετε ακόμη: «Πράγματι πολλά από τα παλαιά ονόματα πουλιών, όπως εμφανίζονται στην έκδοση του Ελεύθερου Τύπου, ήσαν κακόηχα και αγνοούσαν την ελληνική ρίζα πολλών επιστημονικών ονομάτων (τ’ ακούτε, κ. Nickel;). Αυτό άλλαξε κατά πολύ με τη μεγάλη προσπάθεια των νέων ονομάτων που εμφανίζονται στον Οδηγό». Αυτό ακριβώς υποστήριξα κι εγώ. Εκτιμώ ιδιαίτερα αυτή σας τη γενναία διαπίστωση. Και το ότι η τσικλιτάρα ξανάγινε δρυοκολάπτης ως επίσημη ονομασία, είναι ένα μικρό αλλά χαρακτηριστικό δείγμα γραφής. Μόλις βρω χρόνο, θα παραλληλίσω τις ονομασίες των δύο εκδόσεων και θα χαρώ να διαπιστώσω τη βελτίωση για την οποία μας διαβεβαιώνετε. Πάντως πιστεύω να συμφωνείτε κι εσείς ότι είναι εντελώς αντιεπιστημονικό να αλλάζουν κάθε τόσο οι ονομασίες των ειδών και των γενών. Από τον επιστήμονα όλοι απαιτούν συνέπεια, νηφαλιότητα, ορθή κρίση. Κανείς δεν του συγχωρεί την προχειρότητα, τη βιασύνη και τις παλινωδίες.

Οι αιτιάσεις μου για την Ε.Ο.Ε. στο αρχικό κείμενο δεν στρέφονταν εναντίον συγκεκριμένων προσώπων ή συγκεκριμένων Διοικητικών Συμβουλίων, γιατί αγνοώ τα διοικητικά της εταιρίας. Ο αναγνώστης ενός βιβλίου σχετικά με τα πουλιά, δεν είναι δυνατόν να ξέρει ποιος ήταν κάθε φορά ο πρόεδρος, ποιος ο αντιπρόεδρος, ποιος ο ονοματοθέτης.

Σας χαιρετώ όλους. Ακόμη κι αν οι απόψεις μας συχνά διαφέρουν, μας συνδέει κάτι σημαντικότερο. Το ειλικρινές ενδιαφέρον για τη γλώσσα μας.
 

bernardina

Moderator
Αγαπητέ (και, κατά κάποιο τρόπο, κοντομερίτη) Aiden ο λόγος σου χειμαρρώδης και εν πολλοίς δεν διαφωνούμε. Όμως εκείνο το "πουλολόγοι" το ζήτησες στα σοβαρά; Αν δεχθούμε ότι η όρνιθα είναι η κότα -μολονότι ο ίδιος παραδέχεσαι αμέσως κατόπιν ότι στα αρχαία ελληνικά είναι κάθε πουλί, οπότε δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως την ένστασή σου- γιατί προτείνεις την αντικατάσταση του "ορνιθολόγοι" με το μάλλον αστείο πουλολόγοι (που ταιριάζει καλύτερα σε λιγότερο επίσημα συμφραζόμενα) και όχι, πχ, πτηνολόγοι; Και Πτηνολογική Εταιρεία; :)

Καλημέρα και καλή βδομάδα.
 
Χε χε, με τον πουλολόγο μου θύμισες την αφιέρωση που εμφανίζεται στο βιβλίο "Τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης", των Peterson, Mountfort και Hollom, σε μετάφραση Κανέλλη και Bauer. Υποθέτω ότι η αφιέρωση είναι των συγγραφέων και όχι των μεταφραστών, στην ελληνική έκδοση όμως εμφανίζεται βεβαίως μεταφρασμένη. Αντιγράφω:
Στις υπομονετικές γυναίκες μας

Κλαίει και δέρνεται αφεντικό... ο άντρας της ταχιά θα πάει για πουλολόγημα
Shakespeare - Οι εύθυμες κυράτσες του Ουίνδσορ

Ασχέτως αν συμφωνώ ή όχι με την απόδοση (αυτές οι κυράτσες.... γκμχ...), την οποία δεν μας λένε κιόλας από πού την πήρανε (αν υποθέσουμε την πήρανε και δεν το ξαναμετέφρασαν επιτούτου - δεν έχω καμιά μετάφραση του Σεξπυρ πρόχειρη :) ), το πουλολόγημα έχει μια χαριτωμενιά, δεν μπορώ να πω. :)

Πέρα από αστειάκια, συμφωνώ κι εγώ εν πολλοίς με την τοποθέτηση του Aiden23 στο τελευταίο του σχόλιο, κι εύχομαι να γίνει πραγματικά μια μέρα η δουλειά που πρέπει με την καταγραφή των ονομάτων.
 

nickel

Administrator
Staff member
Για να έχουμε ολόκληρο το σεξπιρικό:

MISTRESS QUICKLY: Well, she laments, sir, for it, [that it would yearn your heart to see it]. Her husband goes this morning a-birding...

Καλή είναι η μετάφραση, αλλά δεν μπόρεσα να εντοπίσω την πηγή.

Έχω μερικές αντιρρήσεις για τις τοποθετήσεις του Aiden και θα επανέλθω.
 

Aiden23

New member
Αγαπητή Bernardina

Η αναφορά μου στον «πουλολόγο» δεν ήταν βέβαια επίσημη πρόταση για αντικατάσταση της λέξης «ορνιθολόγος», αλλά ένα έμμεσο σχόλιο για την προχειρότητα με την οποία έγινε η επιλογή, αντικατάσταση και καθιέρωση της νέας ονοματολογίας. Όταν ο ερωδιός γίνεται «τσικνιάς», ο δρυοκολάπτης «τσικλιτάρα» και ο πασίγνωστος κορυδαλλός «κατσουλιέρης», τότε οι ίδιοι οι ορνιθολόγοι θα έπρεπε να ζητήσουν να λέγονται πουλολόγοι. Υπάρχει και το ομώνυμο βυζαντινό ποίημα. Είναι αστεία ονομασία, έχεις δίκιο. Αλλά μήπως η «πουπουλόπαπια», η «χουλιαρόπαπια» ή η «ορφεοστριτσίδα» είναι σοβαρές;

Όμως, ακόμη κι αν αποφάσιζα να κάνω πρόταση για αντικατάσταση της λέξης, ποιος θα την έπαιρνε υπόψη του; Μόνοι τους επιλέγουν τις ονομασίες, μόνοι τους τις αλλάζουν, μόνοι τους τις εγκρίνουν, μόνοι τους τις καθιερώνουν. Εμείς είμαστε απλώς υποχρεωμένοι να τις αποδεχτούμε και να τις υιοθετήσουμε. Μου θυμίζουν μια παλαιότερη αλλά πολύ γνωστή διαφήμιση αθηναϊκού καταστήματος: «Αδελφοί (τάδε). Διαλέγουν πριν από σάς, για σάς».
 

nickel

Administrator
Staff member
Φίλτατε Aiden, δεν έχω βρει χρόνο να σχολιάσω το #15 και δυστυχώς όχι επειδή «διακοπεύω»*, το αντίθετο. Αλλά δεν μπορώ να αφήσω να περάσει ασχολίαστη η παρατήρηση για τον τσικνιά. Ακόμα και στον παμπάλαιο Δρανδάκη διαβάζω στο λήμμα ερωδιός: «Γενικώς οι ερωδιοί είναι γνωστοί παρ' ημίν υπό το όνομα τσικνιάδες». (Αυτά φαντάσου τα πολυτονισμένα, το τσικνιάδες με περισπωμένη.) Και στον Πάπυρο αν πάω στο λήμμα ερωδιός, πέφτω πάνω σε όλους αυτούς τους τσικνιάδες που φιλοξενεί η Ορνιθολογική και εδώ: σταχτοτσικνιά, πορφυροτσικνιά, πρασινοτσικνιά κ.ο.κ. Και αρχίζει λέγοντας ότι ερωδιός «είναι η γενική ονομασία πελαργόμορφων πτηνών της οικογένειας Ardeidae. Περιλαμβάνουν τους τσικνιάδες, τις μουγκάνες, τον γελαδάρη, τον νυχτοκόρακα, την εγκρέτα κ.λπ.».

Με άλλα λόγια, κακώς δεν αναφέρει η σελίδα της Ορνιθολογικής τον ερωδιό κάπου δίπλα στο όνομα της οικογένειας, αλλά βλέπουμε από το γεγονός ότι αυτά τα λαϊκά ονόματα χρησιμοποιούν και οι εγκυκλοπαίδειες ότι δουλειά δεν γίνεται χωρίς αυτά. Αν πεις «πορφυρό ερωδιό» τον Purple Heron (Ardea purpurea) και όχι «πορφυροτσικνιά», θα βρεθείς να κάνεις παρέα με την Qwika (ιστότοπο αυτόματης μετάφρασης της Wikipedia).







* Note to self: Να βάλω το διακοπεύω στους νεολογισμούς.
 
Top