Θηλυκά ουσιαστικά και επίθετα

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Η Γερμανή και η Γερμανίδα;

Η απορία μού δημιουργήθηκε επειδή μόλις τώρα άρχισε στη ΝΕΤ αγώνας ποδοσφαίρου γυναικών, μεταξύ Γερμανίας-Βραζιλίας. Ο εκφωνητής είπε:
Η Αμερικανή διαιτητής. Η Γερμανή προπονητής.

Υπάρχει κανόνας που καθορίζει ότι όταν είναι επίθετο, θα λέγεται "Γερμανή" π.χ. Γερμανή γυναίκα, Γερμανή προπονητής, ενώ μόνο όταν είναι ουσιαστικό, θα λέγεται "Γερμανίδα";
 
Last edited:

nickel

Administrator
Staff member
Καλημέρα. Ελπίζω να περάσουν τους ρεπόρτερ που θα καλύψουν τους Ολυμπιακούς από κανένα σεμινάριο γλώσσας. Γιατί αν είναι να περάσω ένα δεκαπενθήμερο να τους ακούω να λένε η Γερμανή αθλήτρια, η Αμερικανή δρομέας και η Ιταλή επικοντίστρια, να με ειδοποιήσουν από τώρα να πάρω χάπια για την πίεση. Γιατί θα αποκτήσω πίεση, δεν θα αποκτήσω;
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Καλό θα είναι να επισκεφθείς αμέσως τον φαρμακοποιό σου, γιατί θα τα ακούσεις σίγουρα, δεν το συζητώ.

Ακούμε πολύ συχνά το "Αυστραλή" και "Αλβανή", αλλά το "Γερμανή" πρώτη φορά το άκουσα.
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Ελπίζω να περάσουν τους ρεπόρτερ που θα καλύψουν τους Ολυμπιακούς από κανένα σεμινάριο γλώσσας.
Και γιατί να τους περάσουν από σεμινάριο γλώσσας; Αφού δουλεύουν στα αξιοκρατικά κανάλια! Τα κρατικά!
 
Η αγαπητή Αλεξάνδρα εύστοχα επισήμανε το πρόβλημα και χαίρομαι για το ευαίσθητο γλωσσικό αισθητήριο όλων των συνεργατών. Ασφαλώς οι περιπτώσεις που επισημάνθηκαν δείχνουν ότι ο σχηματισμός των θηλυκών εθνωνυμικών είναι ρευστός και δεν καθορίζεται από έναν μόνο παράγοντα.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το παραγωγικό επίθημα του θηλυκού;

α) Η παλαιότητα: Τα παλαιά θηλυκά εθνωνυμικά συνήθως σχηματίστηκαν με το επίθημα -ίς, -ίδος (> -ίδα): Αγγλίδα, Γαλλίδα, Ελληνίδα, Ιταλίδα, Αμερικανίδα, Ρωσίδα - επομένως, η Αμερικανίδα επιθετικός, η Γαλλίδα διαιτήτρια (αν επιμείνουμε στα ποδοσφαιρικά...).

β) Το αρσενικό: Αν το αντίστοιχο αρσενικό σχηματίστηκε με μόρφημα επιθέτου, το θηλυκό ακολουθεί ακριβώς το ίδιο σχήμα: Αυστριακός - Αυστριακή (από επίθ. αυστριακός), Ισραηλινός - Ισραηλινή (με επίδραση τού γαλλικού), Αιγύπτιος - Αιγύπτια, Μαροκινός - Μαροκινή, Χιλιανός - Χιλιανή, αλλά Αργεντίνος - Αργεντίνα (κατά προφύλαξη, για να μη συμπίπτει με το όνομα της χώρας - αμφότεροι οι τύποι αποφεύγονται στον επίσημο γραπτό λόγο) κτλ.

γ) Ο δίαυλος εισόδου στην Ελληνική: Διάφορα μορφήματα, που αρχικώς απαντούν σε ξένης προελεύσεως εθνωνυμικά, συναντώνται με αναλογική επέκταση και σε άλλα: Εγγλέζος - Εγγλέζα (ήδη μεσν., από τα Ιταλικά), Κινέζος - Κινέζα, Γιαπωνέζος - Γιαπωνέζα (λαϊκός σχηματισμός σε -έζος, ενώ το επίσημο Ιάπωνας, που κατ' εξοχήν χρησιμοποιείται στον λόγο, είναι δύσκαμπτο στον σχηματισμό θηλυκού), Φιλιππινέζος - Φιλιππινέζα κτλ.

δ) Τα νεότερα σχήματα είναι μικτά. Ορισμένα είναι ομαλά (π.χ. Ιρλανδός - Ιρλανδή, Φινλανδός - Φινλανδή, Καναδός - Καναδή), ενώ άλλα παρουσιάζουν μορφολογική διάκριση (π.χ. Σουηδός - Σουηδέζα, Νορβηγός - Νορβηγίδα, Κορεάτης - Κορεάτισσα). Όσα σχηματίστηκαν με λαϊκά επιθήματα έχουν πάντοτε τη μέγιστη επιθηματική απόσταση με την επακόλουθη αδυναμία να σχηματίσουν γενική πληθυντικού στο θηλυκό (π.χ. Σέρβος - Σέρβα, Τούρκος - Τουρκάλα, Βούλγαρος - Βουλγάρα).

Συνεπώς, η καθιέρωση ορισμένου τύπου για το θηλυκό δεν υπακούει πάντοτε στον ίδιο κανόνα. Επειδή το αρσενικό χρησιμοποιείται ως επίκοινος τύπος, ορισμένα θηλυκά εθνωνυμικά δεν απαντούν σε κάθε κειμενικό χώρο, ώστε να δοκιμαστεί η χρήση τους σε όλες τις πτώσεις. Ως εκ τούτου, είναι λογικό ότι μερικά μορφολογικά σχήματα παραμένουν εκκρεμή. Κάποτε αυτό είναι εμφανές μόνο στον πληθυντικό, π.χ. οι Πολωνές/-ίδες/-έζες αθλήτριες.

Εν πάση περιπτώσει, οι τύποι η Φινλανδή πρωθυπουργός, η Καναδή τραγουδίστρια είναι εξίσου σωστοί με τους σχηματισμούς η Αμερικανίδα ηθοποιός και η Γερμανίδα χορεύτρια.

Ολοκληρώνοντας, ας μου επιτραπεί να πω ότι ο εκφωνητής τού αγώνα θα είχε σοβαρό πρόβλημα, αν η μία από τις γυναικείες ομάδες προερχόταν από τη Μογγολία. :)
 

nickel

Administrator
Staff member
Εκ μέρους των λεξιλόγων, περαστικών και μη, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Dr Moshe για αυτή την εξαιρετική κατηγοριοποίηση των εθνωνυμικών.

Με την ευκαιρία, θα ήθελα να κάνω μια γενική (και μια ειδική) παρατήρηση, και ίσως, στις «ήσυχες μέρες του Αυγούστου», θα επανέλθω σ' αυτό το «πονεμένο» θέμα.

Πρέπει να παινέσουμε τα λεξικά του Κέντρου Λεξικολογίας, που, σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές της λεξικογραφίας, περιλαμβάνουν κύρια ονόματα, και μάλιστα στο κύριο σώμα του λεξικού. Δικαίως αναγράφεται και στο εξώφυλλο των λεξικών: «ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ». Έτσι, ενώ στο ΛΚΝ βρίσκουμε μόνο το λήμμα ιταλικός (και, προφ., ιταλιάνικος), στο ΛΝΕΓ, εκτός από τις εγκυκλοπαιδικές και ετυμολογικές πληροφορίες για την Ιταλία, και τα ιταλικός, ιταλιάνικος, θα βρούμε (και αυτό ακριβώς ήθελα να επισημάνω) και τα Ιταλός, Ιταλιάνος, Ιταλίδα και (λαϊκότ.) Ιταλιάνα. Με λίγα λόγια, θεωρώ απαράδεκτο ένα λεξικό να εξοβελίζει τα εθνωνυμικά και κάτι θα πρέπει να κάνει γι' αυτό το ΛΚΝ σε μελλοντικές εκδόσεις του.

Στο λεξικό του Κριαρά υπάρχουν σε χωριστά λήμματα και ο Ιταλός και ο Γάλλος και οι Αγγλογάλλοι, αλλά όχι ο Άγγλος (!). Στο Μείζον, υπάρχει το χρήσιμο (χωριστό, σύμφωνα με τις παλιότερες αρχές της λεξικογραφίας) παράρτημα κύριων ονομάτων, και εκεί θα βρούμε και τα εθνωνυμικά σαν υπολήμματα των γεωγραφικών λημμάτων. Επειδή η συλλογή του παραρτήματος (με συνοπτικά ερμηνεύματα, χωρίς ετυμολογία) είναι πλουσιότερη από τη συλλογή κύριων ονομάτων του ΛΝΕΓ ή του Σχολικού, εκτός του ότι θα βρούμε, ας πούμε, το Μίσιγκαν (για να ξέρουμε ότι μάλλον είναι προτιμότερο από το Μίτσιγκαν), θα βρούμε π.χ. και την Ανδαλουσία και τον Ανδαλουσιανό. Πιστεύω ότι το ΛΝΕΓ (και σε κάποιο βαθμό και το Σχολικό) θα πρέπει (χωρίς οπωσδήποτε να γίνει σαν το American Heritage) να αξιοποιήσει λίγο περισσότερο αυτό το τόσο χρήσιμο κομμάτι των κύριων ονομάτων.

Θα αναφέρω τώρα άλλο ένα παίνεμα: ότι μόνο στα λεξικά του Κέντρου θα βρούμε και τη λέξη για τον κάτοικο και τη γλώσσα της Μαδαγασκάρης: ο Μαλγάσιος και η μαλγασική γλώσσα. Οι ελληνικοί όροι (εικάζω ότι) προέρχονται από τη γαλλική γλώσσα (malgache), διότι στο διαδίκτυο έχει αρχίσει να εμφανίζεται η μεταγραφή του αγγλικού Malagasy, καθώς πλέον βλέπουμε Μαλαγάσιους και Μαλαγασική.
 
Αν μπορείτε κάποια στιγμή που θα έχετε χρόνο να κάνετε τέτοια σχόλια και για τα θηλυκά επαγγελματικά, θα ήταν πολύ χρήσιμο:)
Σε έναν από τους χθεσινούς αγώνες που είδε και η Αλεξάνδρα παρακολουθούσα τον εκφωνητή που έλεγε μεν προπονήτρια αλλά όχι και διαιτήτρια, όπως το γράφει παραπάνω ο Dr. Moshe.
 

nickel

Administrator
Staff member
Ανήκει στα χρέη (είναι σε άλλο νήμα), κάποια από τα οποία ελπίζω να ξοφλήσω στις «ήσυχες μέρες του Αυγούστου», ανάμεσα σε σφαιροβολία και τοξοβολία.
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Και για το κλου, αντιγράφω από το in.gr:

Στο μεταξύ, στην τελετή εισόδου της Ελλάδας στο Ολυμπιακό Χωριό, παρόντας ήταν μεταξύ άλλων και ο Υπουργός Πολιτισμού, Μιχάλης Λιάπης.
 
FYI

WIKI.....

Madagascar, or Republic of Madagascar (older name Malagasy Republic), is an island nation in the Indian Ocean

The Malagasy language (pronounced Mala-gass) is of Malayo-Polynesian origin and is generally spoken throughout the island. French is spoken among the educated population of this former French colony.
 

Alexandra

Super Moderator
Staff member
Φιμώστε τον, βρε παιδιά, δεν αντέχω! Έκλεισα την τηλεόραση.
Η ΕΤ1 μεταδίδει ιστιοπλοΐα και ακούμε:
Οι Ολλανδές, οι Ισπανές...
Περιμένω να ακούσω και τις Γάλλες και θα τα έχω ακούσει όλα!
 

danae

¥
Αλεξάνδρα, γιατί δεν το βάζεις στο mute, να ησυχάσεις; :)

Αυτό το παρόντα του in.gr μού θυμίζει ένα καλό της Άντζελας: ο θεράποντας γιατρός. Το τόνισε μάλιστα με χαρά κι αυτοπεποίθηση --ή θράσος και ανιδιοτέλεια, όπως έλεγε μια καθηγήτριά μου-- γιατί, όπως είπε, την είχαν διορθώσει όταν είχε πει *τον θεράπων γιατρό. :D

Btw, πείτε κάτι και για την "τηλεθεάτρια"! Μόνο εγώ ανατριχιάζω όταν το ακούω; Είμαι υπερβολική; Θα γίνω καλά, γιατρέ μου;

Ξέχασα: το Σουηδέζα μού το διόρθωσε πριν από χρόνια επιμελητής και μου το έκανε Σουηδή (σε λογοτεχνική μετάφραση).
 
Last edited:

nickel

Administrator
Staff member
Έχεις «καθηγήτρια» στο γραφτό σου. Και «επιμελητής», που το θηλυκό του είναι «επιμελήτρια». Οπότε και η τηλεθεάτρια, όταν η θεάτρια υπήρχε στους αρχαίους, είναι θέμα τριβής, και θα δεις πώς θα το ακούς χωρίς να ανατριχιάζεις.
 

danae

¥
Ευχαριστώ, αφού οι αρχαίοι είχαν τη θεάτρια θα προσπαθήσω να το δω πιο θετικά... :)
 

nickel

Administrator
Staff member
Είναι πάντως αστείο ότι, ενώ η τηλεθεάτρια είναι και επίσημα λημματογραφημένη, οι θεατές μένουν, σχεδόν απαρασάλευτα, αρσενικοί.

Ένα ωραίο άρθρο του Ανδρέα Παππά, το οποίο αρμόζει στο νήμα, βρίσκεται εδώ.
 
Αμερικανή/Αμερικανίδα, Σουηδή/Σουηδέζα

Αμερικανή/Αμερικανίδα, Σουηδή/Σουηδέζα, Ολλανδή/Ολλανδέζα, Νορβηγή/Νορβηγίδα, κτλ.
Στο google, π.χ., βρίσκω ~5.500 Αμερικανές, και ~15.400 Αμερικανίδες.
Την έχω καιρό αυτή απορία για τα θηλυκά εθνικά ονόματα. Τσεκάρω στο λεξισκόπιο και βρίσκω και τις δύο κλίσεις (το ίδιο και σε κάποια λεξικά). Είναι κάποιο από τα δύο λάθος ή χρησιμοποιούνται ανάλογα με το registre;

Ευχαριστώ για τα φώτα!
 

nickel

Administrator
Staff member
Οι απαντήσεις μπορεί να είναι πολλές, αλλά κάποιες θα βρεις σ' αυτό το νήμα όπου μετέφερα το ερώτημα, ιδιαίτερα στο κείμενο του Dr Moshe. Οπότε, αν υπάρχει συγκεκριμένο ερώτημα που μένει αναπάντητο, προχώρα στο παρασύνθημα.
 
Το "εντολίδα" ως θηλυκό του "εντολέα" δεν το ήξερα:
Ο Άρειος Πάγος ανήρεσε το προηγούμενο βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών και αθώωσε την εντολίδα μου για το μεγαλύτερο μέρος των κατηγοριών.
 
Top