Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας: Δημοσιεύματα

nickel

Administrator
Staff member
Κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό καινούργια Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (χωρίς το «της» στον τίτλο της) για τους μαθητές του γυμνασίου, σε έκδοση του ΟΕΔΒ. Στις 200 σελίδες της περιλαμβάνει «την ύλη και των δύο βιβλίων που χρησιμοποιούνταν έως τώρα στο σχολείο, της Γραμματικής και του Συντακτικού».

Άρχισα να τη διαβάζω για να δω τι καινούργια και ενδιαφέροντα υπάρχουν εκεί, αλλά προτείνω να την κατεβάσετε κι εσείς και να την έχετε πρόχειρη για κάθε χρήση και ανάγκη. Θα αναφέρω εδώ ή σε άλλα νήματα ό,τι πιστεύω ότι θα σας ενδιαφέρει.

Πρώτη έκδοση: http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/grammatiki_a_b_c/s_1_200.pdf
Πρόσφατη έκδοση: http://ebooks.edu.gr/courses/DSGYM-A112/document/4bdf08464itx/52404ee4nozk/52404f08vasq.pdf

Η κυριότερη αλλαγή που εντόπισα έχει να κάνει με το τελικό ν:

Στην δεύτερη παράγραφο της σελ. 21 (του βιβλίου, 22 του PDF) διαβάζω:
Το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου (τον/στον, έναν), καθώς και της προσωπικής αντωνυμίας (αυτόν, τον) διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε, στον προφορικό όμως λόγο προφέρεται συνήθως μόνο στις περιπτώσεις που ακολουθούν φωνήεντα ή τα: κ, π, τ, γκ, μπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ, π.χ. O Σωτήρης χθες πήγε βόλτα με έναν συμμαθητή του στον ζωολογικό κήπο. Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον συνάντησε ποτέ.

Οπότε, στο εξής, θα γράφουμε τον γεωργό, τον διακόπτη, στον χώρο, αυτόν τον βλάκα κ.λπ. Υποθέτω, αφού το μέτρο δεν επεκτάθηκε στο δεν ή στο άρθρο τη(ν), ότι δεν αποσκοπεί σε διευκόλυνση του γράφοντος σε σχέση με τον ήχο που ακολουθεί αλλά στην εξυπηρέτηση του αναγνώστη: προετοιμάζει και αποσαφηνίζει ότι το ουσιαστικό που ακολουθεί είναι αρσενικό και όχι ουδέτερο. Ως προς τους ήχους που ακολουθούν, παραμένουν τα μπ, ντ, γκ. Εξακολουθούμε δηλαδή να γράφουμε την μπόρα, την ντουλάπα, την γκρίνια, ενώ στο ΛΝΕΓ έχουμε τη μπόρα, τη ντουλάπα, τη γκρίνια.

Μου άρεσε που διάβασα στη σ. 31:
Η χρήση του αρχικού κεφαλαίου ή πεζού γράμματος δεν υπόκειται σε απόλυτους κανόνες. Εξαρτάται και από παράγοντες που σχετίζονται με τα συμφραζόμενα αλλά και τη χρήση που γίνεται στα έντυπα ευρείας κυκλοφορίας.
Και στη σ. 35:
Ορισμένα ουσιαστικά σε -ης που δηλώνουν επάγγελμα σχηματίζουν, σε ύφος κατά κανόνα οικείο, και θηλυκό ουσιαστικό σε -ισσα και σε -ίνα, π.χ. η γυμνασιάρχης και η γυμνασιάρχισσα, η βουλευτής και η βουλευτίνα.

Επίσης:
Ορισμένα οξύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας που δηλώνουν κατά κανόνα επαγγέλματα και δημόσια λειτουργήματα παρουσιάζουν στην κλητική του ενικού αριθμού, συνήθως μετά το κύριε και σπανιότερα χωρίς αυτό, την κατάληξη , π.χ. κύριε δικαστά, κύριε διευθυντά (αντί κύριε δικαστή, κύριε διευθυντή, που χρησιμοποιούνται τις περισσότερες φορές σε πολύ οικείο ή και σε περιπαικτικό ύφος). Στον καθημερινό λόγο και κατά κανόνα σε χιουμοριστικό ή ειρωνικό ύφος ο τύπος αυτός επεκτείνεται και σε λέξεις που δηλώνουν απλώς ιδιότητες, π.χ. κύριε σπουδαστά, κύριε στρατιώτα.

Άστοχα βρήκα τα παραδείγματα:
Ορισμένα παροξύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας, σε ύφος κατά κανόνα οικείο ή χιουμοριστικό, παρουσιάζουν σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού μία συλλαβή παραπάνω με κατάληξη -άδες ή και -ηδες, π.χ. δεσπότες, δεσπότηδες και δεσποτάδες, ράφτες, ράφτηδες και ραφτάδες.
Δεσπότηδες; Ράφτηδες;​
Πιο εύστοχα τα παραδείγματα του Σχολικού:
αφέντης — αφέντες και αφεντάδες, ψάλτης — ψάλτες και ψαλτάδες, μαθητές — μαθητές και μαθητάδες, δεσπότης — δεσπότες (=μονάρχες) και δεσποτάδες (=εκκλησιαστικό αξίωμα), σατράπης — σατράπες (=αξίωμα στην αρχαία Περσία) και σατράπηδες (=περίεργοι, ιδιόρρυθμοι*).

Αυτά για τώρα. Έπεται συνέχεια. Καλημέρα.


* Στο σώμα του λεξικού ο ορισμός (άνθρωπος δεσποτικός) είναι σωστός.


Δείτε και νήμα: Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας: Σχόλια Α
 
Last edited:

nickel

Administrator
Staff member
Βιαστική παρέμβαση

Από το σημερινό άρθρο του Dr Moshe στο ιστολόγιό του σχετικά με τις εργασίας της 30ής ετήσιας συνάντησης γλωσσολογίας που οργάνωσε στις 2-3 Μαΐου ο Τομέας Γλωσσολογίας τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης:

Μια από τις ξεχωριστές περιστάσεις ήταν η ομιλία τού καθηγητή Σωφρόνη Χατζησαββίδη, ο οποίο παρουσίασε τη νέα εγκεκριμένη Γραμματική τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας για το γυμνάσιο (Σ. Χατζησαββίδης & Α. Χατζησαββίδου, Γραμματική Νέας Ελληνικής γλώσσας. Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2009· το κείμενο της Γραμματικής είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου). Εφόσον πρόκειται για διδακτικό εγχειρίδιο, αξίζει προσεκτική μελέτη, την οποία επιφυλάσσομαι να γράψω σε ευθετότερο χρόνο ως βιβλιοκριτική.

Η νέα Γραμματική είχε επωμιστεί το φορτίο να αντικαταστήσει την πεπαλαιωμένη πια Μικρή Σχολική Γραμματική (την αναπροσαρμογή τής Γραμματικής Τριανταφυλλίδη), αλλά οι συγγραφείς δεσμεύονταν επίσης από την προκήρυξη του διαγωνισμού τού 2003, η οποία ρητά όριζε ότι το νέο εγχειρίδιο έπρεπε να βασίζεται στη Γραμματική Τριανταφυλλίδη. Η συγκεκριμένη δέσμευση περιόριζε, όπως είναι φυσικό, τα περιθώρια της συγγραφικής ομάδας και δεν τους επέτρεψε να εφαρμόσουν όλα όσα πίστευαν. Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, δεν είναι σωστό να επικρίνουμε τη νέα Γραμματική, επειδή δεν ακολούθησε κάποιο σύγχρονο πρότυπο γλωσσοεκπαιδευτικής περιγραφής (θα προτιμούσα π.χ. τη συστημική ή τη δομολειτουργική προσέγγιση ή ακόμη το γνωσιακό πρότυπο στον τομέα τής σημασιολογίας), όταν η προκήρυξη απέκλειε αυτές τις διεξόδους. Η κριτική που θα αγνοήσει αυτόν τον θεμελιώδη παράγοντα κινδυνεύει να ακυρώσει το περιεχόμενό της.

Χωρίς να επεκταθώ, νιώθω υποχρεωμένος να επιστήσω την προσοχή σε ορισμένα θετικά στοιχεία τού νέου εγχειριδίου. Πρώτη φορά σε εγκεκριμένη σχολική γραμματική υπάρχει εκτενής ενότητα για τη σύνταξη (η οποία μέχρι τώρα διδασκόταν χωριστά) και μικρότερες ενότητες για την πραγματολογία και την κειμενογλωσσολογία. Επιτέλους εισάγεται στη σχολική τάξη η θεμελιώδης έννοια του φωνήματος και δίδονται στον μαθητή νύξεις στοιχειώδους φωνητικής. Ακόμη ρυθμίζεται με λογικότερο τρόπο ο κανόνας τού τελικού -ν προς την κατεύθυνση της διατήρησής του στο άρθρο τον σε όλες τις περιπτώσεις (υπακούοντας και στη σύγχρονη τάση, όπως τόνισε ο ίδιος ο συγγραφέας). Θεωρώ επίσης σημαντικό ότι περιέχονται χρηστικά σχόλια με αναφορά στα επίπεδα ύφους (τυπικό, οικείο, ουδέτερο). Δεν με βρίσκουν σύμφωνο όλες οι επιλογές των συγγραφέων (π.χ. η μορφολογική κατάταξη των ονομάτων δεν είναι η οικονομικότερη, η διδασκαλία τής ρηματικής μορφολογίας δεν έχει επωφεληθεί όσο θα έπρεπε από τις νεότερες ταξινομήσεις, η δε παρουσίαση του σημασιολογικού τομέα, ιδίως των μεταβολών, είναι επιδερμική ή απλώς υπαινικτική), αλλά διέκρινα με ευχαρίστηση ότι οι αποφάσεις τους (ακόμη και όσες δεν κρίνω εύστοχες) δεν ελήφθησαν άκοπα και εσπευσμένα. Τα σχόλια αυτά είναι, καθώς πιστεύω, αναγκαία αφετηρία για να αντιμετωπιστεί η νέα σχολική Γραμματική με δίκαιο τρόπο.
 

nickel

Administrator
Staff member
(Ευχαριστούμε την κυρία Σαββίδου.)

Ο άγνωστος πόλεμος των σχολικών βιβλίων
Ανεκμετάλλευτες μένουν οι δύο νέες εκδόσεις σχολικής Γραμματικής που είναι έτοιμες από την άνοιξη του 2009

Του Σπύρου A. Mοσχονά*

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Από την άνοιξη του 2009 είναι έτοιμες δύο νέες σχολικές γραμματικές: η «Γραμματική Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού», την οποία επιμελήθηκε η Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, και η «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου» του Σωφρόνη Χατζησαββίδη και της Αθανασίας Χατζησαββίδου. Οι δύο αυτές γραμματικές αναρτήθηκαν το 2009 στον ιστότοπο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (www.pi-schools.gr/lessons/hellenic/), αλλά, άγνωστο γιατί, δεν τυπώθηκαν και δεν αξιοποιήθηκαν στην τάξη. Προτού καν τυπωθούν δέχτηκαν τα πυρά της κριτικής, αν έτσι χαρακτηρίσουμε ένα υπερβολικά κινδυνολογικό κείμενο του περ. «Φιλόλογος»** (τχ. 138, χειμώνας 2009), με το οποίο εκφράζεται οργή για την αντικατάσταση της Γραμματικής Τριανταφυλλίδη (σημειωτέον ότι η ίδια η Γραμματική Τριανταφυλλίδη ποτέ δεν διδάχτηκε στην εκπαίδευση, όπου χρησιμοποιούνταν πάντα προσαρμογές, αμφίβολης πιστότητας και ποιότητας). Νύξεις άφησε και ο καθηγητής γλωσσολογίας Θανάσης Νάκας («Ελευθεροτυπία», 6/6/2008), που θεωρεί ότι η νέα Γραμματική του δημοτικού βλέπει τη νέα ελληνική μέσα από «αγγλικά γυαλιά» (επειδή χαρακτηρίζει «γερούνδιο» τον τύπο «γράφοντας»). Με συντονιστή τον ίδιο, οργανώθηκε στην Αθήνα την 29/5/2010 στρογγυλό τραπέζι με σκοπό να «συζητηθεί το οξύτατο πρόβλημα στη διδασκαλία των γλωσσικών μαθημάτων» που προκύπτει, μεταξύ άλλων, «από την έλλειψη εκσυγχρονισμένης Γραμματικής, με ενιαία φιλοσοφία και ορολογία». Οι συντάκτες των νέων σχολικών εγχειριδίων που παραβρέθηκαν σ’ αυτή την εκδήλωση υποστήριξαν, βέβαια, ότι εκσυγχρονισμένες Γραμματικές υπάρχουν, και είναι οι δικές τους.

Κάποιοι φαίνεται να ανησυχούν για την έλλειψη ομοιογένειας ανάμεσα στις νέες γραμματικές και τα βιβλία της γλώσσας. Κάποιοι φαίνεται να δείχνουν υπερβολική σπουδή για τη σχολική γραμματική που θα επικρατήσει μετά τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη. Και πολλοί φαίνεται να πιστεύουν ότι ο Κανόνας των γλωσσικών μαθημάτων οφείλει να είναι γραμματικός («βιβλίο των βιβλίων», χαρακτηρίζει τη Γραμματική το περ. «Φιλόλογος») και όχι κειμενικός ή επικοινωνιακός, όπως φαίνεται να ισχύει στις μέρες μας. Διεξάγεται έτσι γύρω από τις σχολικές γραμματικές ένας άγνωστος πόλεμος, ψυχρός, χωρίς διακηρυγμένες προθέσεις. Η Γραμματική είναι ένα ακόμη πεδίο για την άσκηση της ιδεολογίας μάλλον παρά της επιστημονικής κριτικής.

Στο αφιέρωμα αυτό της «Καθημερινής» κρίνονται οι δύο νέες σχολικές γραμματικές από γλωσσολόγους οι οποίοι έχουν ήδη μιλήσει γι’ αυτές εκτενέστερα σε επιστημονικά συνέδρια. Σήμερα παρουσιάζεται η Γραμματική του δημοτικού από την Αννα Ιορδανίδου καθηγήτρια ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Πατρών, και την επόμενη Τρίτη θα παρουσιαστεί η Γραμματική του γυμνασίου από τον Αναστάσιο Τσαγγαλίδη, επίκουρο καθηγητή Γλωσσολογίας στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.


* Ο Σπ. Μοσχονάς είναι επίκουρος καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

** Αναζητείται το συγκεκριμένο άρθρο.

Καθημερινή, 8/6/2010

Εδώ βρίσκεται η παρουσίαση της Γραμματικής του δημοτικού από την κ. Άννα Ιορδανίδου:
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_08/06/2010_403658
 

nickel

Administrator
Staff member
Η νέα Γραμματική του γυμνασίου

Του Αναστάσιου Tσαγγαλίδη*

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Η Γραμματική του γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη και Α. Χατζησαββίδου είναι το αποτέλεσμα μιας γενναίας προσπάθειας συμβιβασμού: από τη μια έπρεπε να βασίζεται στη μεγάλη, κρατική και αξεπέραστη (αλλά όχι και αλάνθαστη) Γραμματική Τριανταφυλλίδη· από την άλλη έπρεπε να ενσωματώνει τις εξελίξεις στις επιστήμες της γλώσσας που έλαβαν χώρα στα εξήντα πάνω-κάτω χρόνια που μας χωρίζουν από τη γραμματική αυτή και τα ακόμα περισσότερα από τις έρευνες του Τριανταφυλλίδη σχετικά με τη σχολική πραγματικότητα.

Και αυτή δεν ήταν η μόνη αναντιστοιχία εφικτού και ευκταίου: για να ολοκληρώσουν με επιτυχία το έργο τους οι συγγραφείς θα έπρεπε να μπορούν να μαντέψουν τι θα περιείχε το αντίστοιχο εγχειρίδιο του δημοτικού (το οποίο συντασσόταν ανεξάρτητα!) αλλά και να επιλέξουν σε ποιο βαθμό θα ακολουθήσουν τα γλωσσικά εγχειρίδια των τριών τάξεων του γυμνασίου. Κι όλα αυτά με δεδομένους τους περιορισμούς έκτασης του έργου και την ανάγκη απλοποίησης που επιβάλλει η ηλικία των μαθητών.

Παρά την προσπάθεια των συγγραφέων (ή ίσως και εξαιτίας της) να συμβιβάσουν τη θεωρητική γλωσσολογία με τη γλωσσοδιδακτική, παρατηρούνται ασυνέπειες στην ορολογία, με αποκλίσεις και από την παράδοση και από τις σύγχρονες προσεγγίσεις.

Ενδεικτικά: η αναφορά στην πραγματολογία είναι ατυχής με τον τρόπο που γίνεται, σαν να πρόκειται για ένα κομμάτι της γραμματικής. Όπως και να ορίζεται η καθεμιά, σίγουρα δεν περιλαμβάνει η μία την άλλη. Η γραμματική καθορίζει ό,τι μπορούμε να ρωτήσουμε «Θα μπορούσατε να μου πείτε την ώρα;», αλλά όχι και «Θα μπορέσατε να μου πείτε την ώρα;». Η πραγματολογία προβλέπει ότι συνηθέστατα η απάντηση «ναι» σε μια τέτοια «ερώτηση» δεν είναι κατάλληλη. Το ότι μια τέτοια «ερώτηση» είναι επιφανειακά μόνο ερώτηση, απαιτεί εξήγηση μέσω μιας θεωρίας των «λεκτικών πράξεων». Αναφορά στη θεωρία αυτή γίνεται σε δύο μόλις σελίδες στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου. Η αναφορά εκεί είναι ασύνδετη με όσα έχουν προηγηθεί και δεν αξιοποιείται καθόλου, π.χ. στη συζήτηση των εγκλίσεων και των τροπικοτήτων· ορίζεται εκεί ότι η προστακτική «μπορεί να εκφράζει προσταγή... ή παράκληση κ.ά.», ενώ στο τέλος του βιβλίου η προστακτική δίνεται ως παράδειγμα «κατευθυντικής λεκτικής πράξης» – χωρίς κανέναν υπαινιγμό για τον συσχετισμό των δύο κατηγοριοποιήσεων. Παρόμοια, όροι και έννοιες όπως το «Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο», το «φώνημα» και η διαφορά συμβολισμού των φωνημάτων και των φθόγγων (που «εγκλείονται πάντα σε πλάγιες γραμμές» και «σε ορθογώνιες αγκύλες», αντίστοιχα) απλώς αναφέρονται και δεν αξιοποιούνται σε κανένα σημείο της περιγραφής.

Εκτός από τις αναντιστοιχίες μεταξύ θεωρητικών προσεγγίσεων και διδακτικών ζητουμένων υπάρχουν εσωτερικές ασυνέπειες που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν: ο τύπος «μαγειρέψω» δίνεται ως παράδειγμα της υποτακτικής στην πρόταση «αν μαγειρέψω γεμιστά θα είναι όλοι ευχαριστημένοι», ενώ σε απόσταση δέκα μόλις αράδων δηλώνεται πως «η υποτακτική έχει την άρνηση μη(ν)». Αντίστοιχα, στη συζήτηση των χρόνων ορίζονται ως παροντικοί χρόνοι ο ενεστώτας και ο παρακείμενος οι οποίοι «δηλώνουν ότι κάτι γίνεται στο παρόν», ενώ οι παρελθοντικοί (ρητά: ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος) «δηλώνουν ότι κάτι έγινε στο παρελθόν». Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που προκύπτουν από τη διαπλοκή μορφής και σημασίας, είναι μάλλον περίεργο να καταλήγουν οι συγγραφείς στην επόμενη κιόλας σελίδα στο συμπέρασμα ότι «τα σημασιολογικά όρια μεταξύ του αορίστου και του παρακειμένου στη χρήση της νέας ελληνικής δεν είναι σαφή», μια που η αρχική κατηγοριοποίηση (με βάση τη σημασία!) τους κατέτασσε σε εξ ορισμού αντίθετες ομάδες.

Συχνά η Γραμματική δεν παίρνει θέση σε αμφισβητούμενα ζητήματα ανάλυσης: σε αρκετά σημεία υπάρχουν διατυπώσεις του τύπου «σύμφωνα με κάποιες γλωσσολογικές αναλύσεις» το φαινόμενο Χ είναι Υ (και όχι Ζ, δηλαδή, όπως είχε οριστεί παραπάνω). Έτσι, άλλοτε ρητά και άλλοτε έμμεσα, συχνά προκύπτουν ερωτήματα όπως, π.χ., οι φθόγγοι είναι 31 ή 33; Ο όρος «υποτακτική αορίστου» περιγράφει το «μαγειρέψει», το «να μαγειρέψει» ή το «να μαγείρεψε»; κ.ο.κ., τα οποία τελικά δεν βρίσκουν απάντηση.

Προφανώς, η νηφαλιότητα είναι εκτιμητέα και η μέση οδός γενικά προφυλάσσει από υπερβολές (ειδικά σε σχέση με τα ελληνικά γλωσσικά πράγματα). Όμως ο εκπαιδευτικός στόχος πρέπει να είναι σε κάθε περίπτωση ξεκάθαρος: συνήθως ούτε ο μαθητής ούτε και ο δάσκαλος είναι ευτυχείς με επιλογές του τύπου «διαλέξτε και πάρτε». Μια παιδαγωγική Γραμματική, πάντως, θα κριθεί τελικά και από τα μαθησιακά οφέλη που θα αποδειχθεί ότι προκύπτουν από τη χρήση της.


* Ο Α. Τσαγγαλίδης είναι επίκουρος καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ.

Καθημερινή, 15/6/2010
 
Top