recension

Η καταγραφή (ή διατήρηση) ενός παλιού (θρησκευτικού ή φιλοσοφικού) έργου από περισσότερες από μία σχολές ή παραδόσεις (φιλοσοφικές ή θρησκευτικές) σε διάφορες εκδοχές του (recensions).

Παρεμφερές: The operation of recension is the reconstructing of the earliest form or forms of the text that can be inferred from the surviving evidence. Such evidence may be internal or external. Internal evidence consists of all extant copies or editions of the text, together with versions in other languages, citations in other authors, and other sources not belonging to the main textual tradition.

(όχι αναθεώρηση ή ανασκόπηση ή επιμέλεια)

Απόδοση;

Recensio είναι και η κριτική ανάλυση των χειρογράφων, ιδίως η ανασυγκρότηση του στέμματος τους, και η ομάδα χειρογράφων που προκύπτει μετά την ανάλυση αυτή (το κλασικό παράδειγμα είναι η Ιστορία του Μεγαλέξανδρου, το κείμενο της οποίας εκδίδεται συχνά με περισσότερες της μιας recensiones). Από τη στιγμή που recensio είναι και η διαδικασία και το αποτέλεσμά της, δεν ξέρω αν μπορεί να αποδοθεί με μονολεκτικό όρο.

Καλημέρα. Από πολύ παλιά, πριν και από το Penguin-Hellenews, κυκλοφορούσε η απόδοση «κριτική αναθεώρηση», η οποία αντιστοιχεί στη σημασία που έχει σήμερα το ODE («a revised edition of a text | the revision of a text»), 2η σημασία στο OED: «The revision of a text, esp. in a careful or critical manner; a particular form or version of a text resulting from such revision».

Αυτή η 2η σημασία διαφέρει από την «καταγραφή / απογραφή» (αρχική σημασία της λέξης recensio στα λατινικά), που είναι και η πρώτη σημασία στο OED: «An enumeration, survey, review. Now rare».

Ο Πάπυρος δεν μεταφράζει το κομμάτι της Britannica («The operation of recension is the reconstructing κ.λπ.»). Ο Νίκος Μπουγάς το αναπλάθει (στο λήμμα «Φιλολογία») και γράφει μεταξύ άλλων: «Με τις μεθόδους της κριτικής κειμένου είναι δυνατόν να διακριβωθεί τι έχει παραδοθεί (recensio) και έπειτα να εξεταστεί (examinatio) αν αυτό που παραδόθηκε είναι πρωτότυπο (αρχέτυπο) [...]». Ωστόσο, αυτή η σημασία της απογραφής είναι σπάνια και διαφέρει από την κριτική αναθεώρηση.

Νομίζω ότι, κοινά και μη δεσμευτικά, μπορούμε να μιλάμε για κριτική έκδοση, και ειδικότερα για κριτική αποκατάσταση. Αν αναφερόμαστε στα ίδια τα κείμενα, θα έχουμε εκδόσεις ή εκδοχές.

Άλλο παράδειγμα:
Για τον Μανουήλ Μοσχόπουλο γράφει η Britannica:
but his major contribution to classical scholarship is his recension of three Sophoclean tragedies (Ajax, Electra, Oedipus Tyrannus), in which he displays awareness of metrical problems and considerable critical acumen.

Στον Πάπυρο γράφει ο Σπύρος Κοντογιάννης:
Περί το 1290 διόρθωσε κριτικώς τις τραγωδίες του Σοφοκλή κ.λπ.

Καλημέρα και Χρόνια Πολλά.
Το recension σ’ αυτήν την περίπτωση δεν είναι το κλασσικό στο οποίο αναφέρεστε.
Πρόκειται για ένα έργο (μια Ουπανισάδα) που παραδιδόταν προφορικά από γενιά σε γενιά πριν περάσει σε γραπτή μορφή. Το έργο αυτό έχει σήμερα διαφορετική μορφή ανάλογα με την παράδοση κάθε "θεολογικής" σχολής. Δίπλα στη γενική ονομασία του έργου προσδιορίζεται με τον όρο recension και το όνομα της αντίστοιχης σχολής από την παράδοση της οποίας προέρχεται. Π.χ. recension Kanva. Ωστόσο δεν πρόκειται για αναθεώρηση ή κριτική έκδοση ή ανάλυση χειρογράφων. Πρόκειται για δύο ή περισσότερες εκδοχές του "ίδιου" έργου που προέρχονται από διαφορετικές προφορικές παραδόσεις. Οι λόγοι ύπαρξης αυτών των διαφορών είναι άγνωστοι, πάντως δεν πρόκειται για οργανωμένη αναθεώρηση του κειμένου. Κατά συνέπεια μάλλον μιλάμε για «εκδοχή», ή κάτι παρόμοιο.

Καλημέρα, χπ, επίσης

Αν το καταλαβαίνω σωστά, η χρήση του όρου recension εδώ είναι περισσότερο ποιοτική-περιγραφική, οπότε γιατί να μη δοκιμάσεις κάτι ad hoc; Π.χ. την «εκδοχή» που αναφέρεις ή την «παραλλαγή» ή, ακόμη, γιατί όχι, και την «έκδοση» (μεταφορικά, βέβαια);

Στη σχετική βιβλιογραφία ο όρος (με τη συγκεκριμένη έννοια) είναι συνηθισμένος. Έχω καταλήξει πάντως κι εγώ στην "παραλλαγή". Η "εκδοχή" υποδηλώνει υποκειμενική ερμηνεία και η "έκδοση" έχει την έννοια της εμπρόθετης επεξεργασίας ενός έργου που παραδίδεται στη συνέχεια έτοιμο προς χρήση· αφήνει επίσης ανοιχτό το ενδεχόμενο περαιτέρω αλλαγών. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει εν προκειμένω.