comix- penciler, inker, colorist, letterer

Ανά καιρούς χρειάστηκε να αναφερθώ στον penciler, τον inker και τον letterer τής τέχνης των κόμιξ και κάθε φορά αναρωτιόμουν εάν υπάρχουν ελληνικές αποδόσεις των όρων. Όπως έχω το κακό κουσούρι να σκαρώνω μόνος μου λέξεις εκεί που μου λείπουν, αυθόρμητα μού βγήκε κάποια στιγμή μολυβιστής και μελανωτής για τα δυο πρώτα.

Σήμερα που έγραφα μια ανάρτηση κάπου αλλού ξαναχρειάστηκα αυτές τις λέξεις και με μια αναζήτηση στον ιστό βρήκα σ' έναν ιστότοπο σκιτσογράφος για penciler και επιχρωματιστής για inker. Αν όμως πούμε επιχρωματιστή τον inker πώς διάολο θα πούμε τον colorist;

Τελικά τί γίνεται; Υπάρχουν κάποιες καθιερωμένες αποδόσεις για τα penciler, inker, letterer και colorist; Κι αν ναι, ποιες; Ή, τέλος πάντων, πώς θα μπορούσαμε να τα λέγαμε καλύτερα;

Από τα ρήματα μελανώνω και χρωματίζω, πάντως, προφανώς και μπορούμε να έχουμε μελανωτής και χρωματιστής, που υπάρχουν κιόλας.

( Εδώ, σχετική συζήτηση για τον comic book artist )

Ούτε χρωματιστές, ούτε ελαιοχρωματιστές, ούτε μπογιατζήδες.

Προτιμάται το απλό ουσιαστικό: Penciler -> Σχέδιο, Inker (είδος άγνωστο στην ελληνική κοινότητα κόμικς) -> Μελάνια, Letterer -> Lettering/Λέτερινγκ, Colorist -> Χρώματα.

Αυτά ως προς τα γνωστά και καθιερωμένα, αλλά φυσικά ο καθένας έχει κάθε δικαίωμα να προσδιορίσει την ιδιότητα και ειδικότητα του με όποιον τρόπο θέλει, π.χ. επιχρωματιστής.

Δεν έχετε αναφέρει πάντως τον καθιερωμένο κολορίστα και θα παραπονεθεί. Ναι, δεν είναι ελληνική λέξη, αλλά ούτε η κολορατούρα είναι.

Είναι περίεργο που δεν είναι περισσότεροι οι λετερίστες. Ίσως για να μην τους μπερδεύουμε με τους λετριστές.

Cadmian said:

Προτιμάται το απλό ουσιαστικό: Penciler -> Σχέδιο, Inker (είδος άγνωστο στην ελληνική κοινότητα κόμικς) -> Μελάνια, Letterer -> Lettering/Λέτερινγκ, Colorist -> Χρώματα.

Click to expand...

Δηλ. για το "one of the best inkers of our time" θα πεις "ένας από τους καλύτερους στα μελάνια, στην εποχή μας", εντάξει, καλό είναι. Πάντως, για μένα, κρίμα να μην υπάρχουν ακριβή αντίστοιχα. Συνεχίζω να έχω την αίσθηση πως εδώ κάτι λείπει...

( Το (επι)χρωματιστής μού φαίνεται πολύ καλό, αλλά, φυσικά, για colorist. )

Ή αυτό, ή: «Ένας από τους καλύτερους inkers της εποχής μας», μιάς και είναι επίσης σύνηθες φαινόμενο να μένουν οι τίτλοι των ιδιοτήτων στα αγγλικά.

Δεν λέω ότι δεν θα συναντήσει κανείς και τον μελανωτή, αλλά εμένα πάντως μου φαίνεται άτσαλο και αδιαφανές σημασιολογικά, αφού είναι πιο πολύ απευθείας μετάφραση των συστατικών του όρου χωρίς να ξεκαθαρίζεται η ουσιαστική λειτουργία και συμβολή του inker στο τελικό αποτέλεσμα (και είναι τεράστια, ένας καλός inker κυριολεκτικά μεταμορφώνει και αναδεικνύει τον αρχικό σχεδιαστή).

Το επιχρωματιστής πάλι είναι καρατεχνικούρα (ΕΛΕΤΟϊκής υφής μάλιστα), άρα και ακατάλληλο (για εμένα πάντα) για το συγκεκριμένο πεδίο. Προτιμώ τον κολορίστα που πρότεινε ο Νίκελ.

Εμένα μου αρέσει πολύ ο μελανωτής: έχει χρησιμοποιηθεί, το μελάνωμα είναι καθιερωμένο και διαφανέστατο και δεν σε κάνει να σκέφτεσαι κακά πράγματα, και το ιταλικό αντίστοιχο (inchiostratore) δεν προσφέρεται όπως τα κολορίστας και λετερίστας.

Δεν βλέπω εύκολο μέλλον για τον μολυβωτή, αν και δεν το αποκλείω. Βρίσκω δυο-τρεις αναφορές στο μολύβωμα:
Εγώ ανήκω στις παραδοσιακές δυνάμεις! Σχεδιάζω ακολουθώντας την κλασική μέθοδο: μολύβωμα αρχικά, μελάνωμα μετά.
...πρέπει να εξασκηθείς με μολύβωμα/μελάνωμα και σχετικές πόζες...

Από την άλλη, ο σκιτσογράφος, που μπορεί να χρησιμοποιείται τώρα για τον penciler, είναι και όρος-ομπρέλα, δεν ταιριάζει τόσο όταν περιγράφει κανείς τις τέσσερις δουλειές.

Cadmian said:

Ή αυτό, ή: «Ένας από τους καλύτερους inkers της εποχής μας», μιάς και είναι επίσης σύνηθες φαινόμενο να μένουν οι τίτλοι των ιδιοτήτων στα αγγλικά.

Click to expand...

Εγώ τέτοιο πράγμα δεν έχω διαπιστώσει πουθενά κι ο ίδιος λέω και γράφω π.χ. πως είμαι καθηγητής κι όχι teacher αλλά προφανώς θα πρέπει να αναθεωρήσω.

Cadmian said:

Δεν λέω ότι δεν θα συναντήσει κανείς και τον μελανωτή, αλλά εμένα πάντως μου φαίνεται άτσαλο και αδιαφανές σημασιολογικά, αφού είναι πιο πολύ απευθείας μετάφραση των συστατικών του όρου χωρίς να ξεκαθαρίζεται η ουσιαστική λειτουργία και συμβολή του inker στο τελικό αποτέλεσμα

Click to expand...

Το γιατί ο μελανωτής (που είναι φανερότατο πως είναι κάποιος που ασχολείται με μελάνια) είναι αδιαφανές και άτσαλο ενώ το λατινογραμμένο inker είναι διαφανές και γεμάτο χάρη, είναι πέρα από την δική μου αντίληψη. Φυσικά, μάλλον είναι ακριβώς το αντίθετο: το μελανωτής είναι διαφανές και το inker απροσπέλαστο για πάρα πολύν κόσμο, όπως π.χ. τον πατέρα μου που τον έχω δει να μην αναγνωρίζει καν την λέξη fuits σε ένα κουτί δημητριακά στο σούπερ μάρκετ. Το μελανωτής είναι σε αρμονία με την ελληνική γραφή και γλώσσα ενώ το inker η τσόντα. Όμως από τσόντες έχουμε κάμποσες με βασιλιά όλων τα λάιφ-στάιλ (τα life style, μωρέ) περιοδικά κι ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του.

Καλή η μανούβρα που δοκίμασα πιο πάνω αλλά... παραμένει μανούβρα. Η γλώσσα δεν στερείται μήτε την ικανότητα μήτε τους μηχανισμούς. Εδώ απλά της λείπει η λέξη. Από εμάς όμως μάλλον λείπουν κι άλλα διάφορα: η αισθητική αντίληψη, η κοινή λογική ή ακόμα και το θάρρος κι όσο πάει όλο και περισσότερο θαυμάζω όλους αυτούς που πρώτοι φτιάξαν και χρησιμοποιήσαν ελληνικές λέξεις για τα άπειρα ξένα που μπαίνουν κάθε τόσο στην γλώσσα μας. Με λίγα λόγια, καλό και το καρμπιρατέρ* γιατί το χρησιμοποιήσαμε, το συνηθίσαμε κι έγινε δικό μας, όμως καλή κι η εφημερίδα γιατί κι αυτήν την χρησιμοποιήσαμε, την συνηθίσαμε κι έγινε δικιά μας.

Προτείνω μελανωτής για inker, μολυβωτής για penciler (αφού έχει φανεί το μολυβώνω σαν ρήμα, όπως σημείωσε ο Νίκελ) και επιχρωματιστής για colorist.


* το οποίο μάλλον κατά το inker θα πρέπει να αρχίσουμε να το γράφουμε carburetor... ή carburettor... ή carburetter, τέλος πάντων..

Κύριε Φαροφύλακα,

Αν δεν κάνω λάθος, ρωτήσατε τι συνηθίζεται με τις περιπτώσεις των όρων που παραθέτετε στην επικεφαλίδα της ανάρτησης. Σας απάντησα, αναφορικά με το τι συμβαίνει και τι συνηθίζεται με τους εν λόγω όρους στο συγκεκριμένο πεδίο (κόμικς). Νομίζω πως οποιοσδήποτε θα καταλάβαινε -και θαρρώ πως κατάλαβε- πως όταν μιλάω για τις ιδιότητες των συντελεστών, δεν αναφέρομαι γενικά κι αόριστα, αλλά σε σχέση πάντα με το υπό εξέταση αντικείμενο. Επίσης, δεν υποστήριξα πουθενά την πρακτική της αγγλικής γραφής, ούτε και γράφω κάτι τέτοιο. Ως εκ τούτου, η ειρωνία είναι μάλλον άδικη.

Ως προς την απόδοση των όρων, ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Αλλά, αν θα θέλατε έναν τεχνικό όρο για τον inker, τότε πιο σωστό θα ήταν να τον αποκαλούμε επισχεδιαστή, γιατί αυτή τη δουλειά κάνει:

The inker's job is much more than just tracing over the pencilled lines of the artist with black ink. It involves the selection of line widths, adding shadows, visually separating the foreground from the background, and creating special effects like splatter or wash to give the illustrations texture. The inker uses a variety of pens and brushes to produce a finished black and white page. Many inkers have their own unique style that adds to the artist's original drawings.(Πηγή)

Αν σας καλύπτει το μελάνωμα, καμία αντίρρηση.

Το μολυβώνω δεν έχω ιδέα που βρέθηκε, κι ούτε το'χω ξανακούσει. Πάντως η απόδοση μολύβωμα, στην πηγή που παραθέτει ο Νίκελ, αποτελεί κι αυτή προϊόν μετάφρασης, κι όχι πρωτογενή ιδεοσύλληψη (που θα'λεγε μία ψυχή). Τέλος, θα πρέπει να'χει κανείς υπόψη του πως τα κόμικς στην κανονική τους μορφή δεν σχεδιάζονται με μολύβια, εκτός κι αν ερμηνεύσουμε την έννοια μολύβι εξίσου διασταλτικά. Λεπτομέρεια; Μάλλον. Αν σας κάνει, καμία αντίρρηση -έτσι κι αλλιώς, δεν μου πέφτει και λόγος.

Καλό σας απόγευμα.

Καταρχήν, ζητώ συγνώμη αν κάπου σε πρόσβαλα.

Cadmian said:

Πάντως η απόδοση μολύβωμα, στην πηγή που παραθέτει ο Νίκελ, αποτελεί κι αυτή προϊόν μετάφρασης, κι όχι πρωτογενή ιδεοσύλληψη (που θα'λεγε μία ψυχή).

Click to expand...

Το να είναι μια λέξη προϊόν μετάφρασης δεν είναι επιλήψιμο. Είναι ένας έγκυρος τρόπος παραγωγής λέξεων που έχει προσφέρει πολύ χρήσιμο υλικό στην γλώσσα μας.

Cadmian said:

Ως προς την απόδοση των όρων, ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Αλλά, αν θα θέλατε έναν τεχνικό όρο για τον inker, τότε πιο σωστό θα ήταν να τον αποκαλούμε επισχεδιαστή, γιατί αυτή τη δουλειά κάνει

Click to expand...

Μια χαρά λέξη κι ο επισχεδιαστής αν και η δική μου προτίμηση πάει στον μελανωτή, που είναι λέξη απλή και ξεκάθαρη. Ο μελανωτής ζωγραφίζει με μελάνι πάνω στο σχέδιο που έχει γίνει ήδη με μολύβι δίνοντάς του όμως μιαν άλλη διάσταση, αλλάζοντας, διορθώνοντας, προσθέτοντας και παρεμβάλλοντας τον δικό του προσωπικό χαρακτήρα.

Δεν ξέρω τί ακριβώς εννοείς όταν λες πως "τα κόμικς στην κανονική τους μορφή δεν σχεδιάζονται με μολύβια". Τα κόμιξ σχεδιάζονται με χίλιους δυο τρόπους, σήμερα πολύ συχνά απευθείας στον υπολογιστή κι είναι κι αυτή μια κανονικότατη μορφή. Από όσο έχω υπόψη μου, όταν η δουλειά μοιραστεί σε περισσότερους καλλιτέχνες (συχνά από βιάση για την παραγωγή), τότε ο επονομαζόμενος πένσιλερ ξεκινά και ζωγραφίζει με το μολύβι κι έπειτα έρχεται ο ίνκερ και ζωγραφίζει με μελάνι, είτε με πινελάκι, είτε πενάκι είτε με μαρκαδοράκι, συχνά συνδυάζοντας τα. (Συμπτωματικά, πριν μερικές μέρες βρέθηκα σε μια μικρή έκθεση για τον Dylan Dog, στο Μιλάνο, όπου υπήρχαν πρωτότυπες σελίδες (οπτασία!) κι εκεί ήταν διακριτά τα μέσα, και πράγματι, συνδυάζονταν π.χ. μαρκαδοράκι και πινέλο μαζί. Επίσης, ήταν ενδιαφέρον να βλέπεις τις διορθώσεις να γίνονται με διορθωτικό ή και με επιπρόσθετο χαρτί κολλημένο από πάνω και ξαναζωγραφισμένο. Είχε επίσης σχέδια με μολύβι, στο πρώτο τους στάδιο δηλαδή και πριν το μελάνωμα.)

Να και δυο ερασιτεχνικά δικά μου, μιας και το έφερε η κουβέντα (όχι ότι ασχολούμαι πραγματικά), τα οποία τα ζωγράφισα με έναν πεταμένο στυλό bic, έπειτα τα έβαψα με νερομπογιά μαύρη, κι έπειτα τα επεξεργάστηκα στον υπολογιστή:

• Ο Δράκος
• Οικογενειακή Θαλπωρή

Όμως ας επιστρέψω στο θέμα που είναι οι λέξεις. Καλά και άγια και τα δάνεια, όμως δεν είναι η μόνη λύση! Υπάρχουν και οι νεολογισμοί που είναι εξίσου καλοί, κι ενίοτε μπορεί και καλύτεροι! Γιατί εδώ δεν θα έχουμε π.χ. απλά τον μελανωτή αλλά και το μελανώνω, το μελανωμένο (κόμιξ) κτλ. Ομοίως και με τον μολυβωτή κτλ.

Έχω συναντήσει πολλές φορές αντίσταση στους νεολογισμούς κι ακόμα δεν έχω ξεκαθαρίσει αν είναι το γλωσσικό αίσθημα που κλωτσάει (πράγμα φυσικό για κάτι νέο κι άγνωστο) ή η φιλοσοφία. Μάλλον είναι ένας συνδυασμός καί από τα δυο. Θυμάμαι τώρα έναν πολιτικό μηχανικό που έγραφε μέσα στα κείμενά του "η pylotis" (εννοώντας την πυλωτή), και το υπερασπιζόταν με επιχειρήματα και πάθος, και γι' αυτό είπα πιο πάνω πως κάπου χάνουμε την κοινή λογική. Προσωπικά υποστηρίζω με συνέπεια τους νεολογισμούς, μεταξύ άλλων γιατί αυτήν την μεριά τής πλάστιγγας βλέπω να υστερεί έναντι των δανείων.

Μολυβωτής, μελανωτής, (επι)χρωματιστής.. Λέξεις απλές, ξεκάθαρες, διαφανείς, εύχρηστες, με παράγωγα. Μήτε μανούβρες, μήτε αγγλογραμμένες οπτικές σφήνες, μήτε άκλιτες λέξεις που αναρωτιέσαι αν θα αφήσεις πληθυντικό οι ίνκερ ή θα αρχίσεις να κλίνεις στα Αγγλικά οι ίνκερς.

Farofylakas said:

Να και δυο ερασιτεχνικά δικά μου, μιας και το έφερε η κουβέντα (όχι ότι ασχολούμαι πραγματικά), τα οποία τα ζωγράφισα με έναν πεταμένο στυλό bic, έπειτα τα έβαψα με νερομπογιά μαύρη, κι έπειτα τα επεξεργάστηκα στον υπολογιστή:

• Ο Δράκος
• Οικογενειακή Θαλπωρή

Click to expand...

Θαυμάσια! Συγχαρητήρια.

Καλημέρα. Δεν μπορώ να αξιολογήσω το μολύβωμα, αφού πέρασες κατευθείαν στο μελάνωμα, αλλά το αφαιρετικό σου στιλ στο «στίλωμα» (σκιτσάρισμα με στιλό) δεν είναι καθόλου παιδικό όπως θα νόμιζε κανείς στο πρώτο κοίταγμα. Ο επιχρωματισμός αφήνει το ερώτημα αν υπάρχουν άλλα χρωματικά μοτίβα ή και συνδυασμοί χρωμάτων (παναπεί, θέμε κι άλλα). Δεν προβληματιζόμαστε με το λέτερινγκ, αλλά μου άρεσε η επιλογή της γραμματοσειράς στις λεζάντες, αν και δεν είμαι βέβαιος ότι θα αρέσει σε όλους (και γι’ αυτό να την κρατήσεις). Το στόρι είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.

Και καθώς τα έγραφα αυτά στο Word, ο διορθωτής δεν προβληματίστηκε με το μελάνωμα, αλλά υπογράμμισε το μολύβωμα. Στο στίλωμα, πολύ σωστά σήκωσε τον κόσμο στο πόδι και μετά το έκανε σπίλωμα. Αλλά ο βλαξ επίσης άλλαξε τον επιχρωματισμό σε επιχωματισμό και το λέτερινγκ σε κέτερινγκ!
:)

Φαροφύλακα, δεκτή η συγγνώμη -ίσως κι εγώ αντέδρασα υπερβολικά.

Θα πρέπει να διευκρινίσω πως δεν είμαι κατά των νεολογισμών, ούτε και με διακατέχουν συντηρητικές αποψείς περί της γλώσσας, το αντίθετο μάλιστα. Έχω όμως θέμα με νεολογισμούς που μου φαίνονται αναίτιοι (μιας και οι έννοιες που προσπαθούν να περιγράψουν καλύπτονται από ήδη υπάρχουσες λέξεις) και επιτηδευμένοι. Καταλαβαίνω την ανάγκη ή/και την επιθυμία για διαφορετική και «καινοτόμα» διατύπωση, αλλά δεν είναι ανάγκη να ξεφεύγουμε, ούτε να παραβλέπουμε το ήδη υπάρχον λεξιλόγιο, πόσο μάλλον όταν μας καλύπτει.

Η αρχική –και γενική- μου ένσταση έγκειται στα εξής: Δεν καταλαβαίνω, με αντικειμενικά κριτήρια, γιατί ο penciller να αποδοθεί ως μολυβωτής κι όχι απλά ως σχεδιαστής (όχι σκιτσογράφος, αν και θα μπορούσε σε αρκετές περιπτώσεις). Λόγω των pencils; Μα σχεδιαστής είναι ο άνθρωπος, σχέδια κάνει. Σε πολλά κόμικς, δεν αναφέρεται καν ως penciller, αλλά ως breakdowns, layout, pencils κλπ. Αυτό σημαίνει πως ο σχεδιαστής δεν είναι πλέον penciller ;

Το (επι)χρωματιστής μου φαίνεται υπερβολικά λόγιο -και υπερβολικά τεχνικό (γι'αυτό και το αποκάλεσα ΕΛΕΤΟϊκό) μιας και μιλάμε για κόμικς, κι όχι για φαναρτζήδες. Όταν μιλάω για σημασιολογική αδιαφάνεια του μελανωτή εννοώ πως η ίδια η απόδοση εστιάζει στο μελάνωμα, σαν να πρόκειται για εργασία παραπλήσια του (επι)χρωματιστή, ενώ η δουλειά του μελανωτή λειτουργεί συμπληρωματικά στο ίδιο το σχέδιο –άρα, μιλάμε για δεύτερο χέρι σκιτσάρισμα, κι όχι απλά για περάσματα, αλλά ούτε και για μαυρίσματα (και μόνο). Δέχομαι ωστόσο πως ο μελανωτής ίσως αποτελεί αναγκαστική επιλογή, τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί κάτι καλύτερο.

Και στο ίδιο πάντα σκεπτικό, ο letterer πάλι πως θα αποδοθεί; Ως επιγραπτήρας;

Θα επιμείνω στ’ ότι η χρήση του απλού ουσιαστικού αποτελεί την καλύτερη και τη λιγότερο εξεζητημένη λύση.

Τέλος, τα κόμικς σας είναι πραγματικά πάρα πολύ ωραία και συγχαρητήρια για αυτά. Θα συμφωνήσω με τον Νίκελ, θέλουμε κι άλλα!

Cadmian, χαίρομαι που είμαστε καλά. :)

Από εκεί και πέρα, βέβαια, δυστυχώς, δεν μπορώ να τα δω από την σκοπιά σου. Στην συγκεκριμένη περίπτωση μοναχά περιπλέκεται το θέμα αν πούμε να ψάξουμε τί κάνει ο καθένας κτλ. γιατί επιμένω πως τελικά, πράγματι ο ένας απλά.... το μολυβώνει, ο άλλος πράγματι το μελανώνει κι ο τελευταίος το χρωματίζει! Ειδικά, δε, επειδή αφορά πρακτικές που γίνονται στα ξένη μέρη, και όχι στον τόπο μας, μπορούμε να εμπιστευτούμε τις επιλογές αυτών που το κάνουν και ξέρουν περί τίνος πρόκειται. Όπως έλεγε και η πάμπερς, όποιος το φορά ξέρει και να το προφέρει.

Θα έλεγα, μάλιστα, πως είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση όπου το μεταφραστικό δάνειο αποτελεί και την καλύτερη επιλογή.

Για τον letterer φαντάζομαι πως το λετερίστας είναι οκ αλλά θα μπορούσαν να προκύψουν κι ελληνικότερες λέξεις π.χ. σαν ρήμα το γραμματίζω (μιας κι υπάρχει ήδη το αναγραμματίζω) που θα έδινε τον γραμματιστή με νέα, δεύτερη σημασία από αυτήν που είχε κάποτε και κανείς πια δεν θυμάται. (Λέμε τώρα... μιας κι ερωτήθηκα δηλαδή!! )

Οι νεολογισμοί είναι εξορισμού "επιτηδευμένοι" μέχρι να τους κάνει οικείους στ' αφτιά μας η χρήση, σε περίπτωση, βέβαια, που οι συνθήκες βοηθήσουν να υπάρξει αποδοχή. Είναι σαν το καινούργιο παπούτσι που σφίγγει λίγο στην αρχή αλλά με το περπάτημα στρώνει και στο τέλος σε βολεύει πολύ και θέλεις να το φοράς. Επίσης, τα πολλά δάνεια αλλάζουν την φυσιογνωμία τής γλώσσας αλλά βέβαια αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί έως και θεμιτό σε μια φιλοσοφική συζήτηση.

Ευχαριστώ καί τους τρεις σας για τα καλά λόγια αλλά μην φανταστείτε πως έχω και πολλά άλλα να σας δείξω. Δεν ασχολήθηκα ποτέ πραγματικά και καθώς υπάρχουν άλλοι που τα καταφέρνουν πολύ πιο καλά, προτιμώ κι εγώ να διαβάζω των άλλων.

Τα δυο αυτά στριπ, πάντως, γραμματίστηκαν ( ;) ) με την γραμματοσειρά vusillus στην οποία χρειάστηκε να επέμβω για να προσθέσω το ου στο οποίο δεν έχει δοθεί, δυστυχώς, θέση στο unicode (το στρίμωξα αυθαίρετα κάπου). Από εκεί και πέρα ανάστησα το στίγμα (που υπάρχει στην vusillus) το οποίο απαντά κανονικά σε βιβλία μέχρι τον 19 αι. αν όχι κι αργότερα. Από παλαίτυπο άλλωστε αντέγραψα και την γραμματοσειρά των τίτλων.

Να σημειώσω εδώ πως ο Τάσος Λειβαδίτης είναι ο έπαρχος τού Γαλαξία μας.