Συγγνώμη. Να ανεβάσω το ρέτζιστερ στο σωστό επίπεδο. Στα ουράνια. Στο διάστημα:
Ποιος είναι ο σωστός τρόποςνα φωνάζουμε τα αστέρια να ονομάζονται οι αστέρες;
Τα πιο φωτεινά αστέρια στον ουρανό ήταν, από παλιά, επώνυμα. Είχαν ονομασίες στα ελληνικά και στα λατινικά, στα ασσυριακά και στα κινέζικα (που τις μαθαίνουμε τώρα...) αλλά κυρίως έχουν ονομασίες στα αραβικά, πολύ διαδεδομένες ακόμη και στη γλώσσα μας. Φυσικά, πολλές από αυτές τις ονομασίες είναι διπλές και τρίδιπλες, μερικές ίδιες ονομασίες έχουν χρησιμοποιηθεί για διαφορετικά αστέρια.
Όσο δεν υπήρχαν τηλεσκόπια και οι άνθρωποι σε όλη τη γνωστή ανθρωπότητα έβλεπαν λίγο πολύ τα ίδια αστέρια στο βόρειο ημισφαίριο, το πρόβλημα δεν ήταν μεγάλο. Με την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου όμως, ο αριθμός των ορατών αστέρων πολλαπλασιάστηκε ραγδαία και χρειάστηκε ένας τρόπος να ονομάζονται συστηματικά.
Ο πρώτος που κατάστρωσε έναν τέτοιο συστηματικό τρόπο ονομασίας των αστέρων ήταν ο Γερμανός αστρονόμος Γιόχαν Μπάγερ [Johann Bayer, 1572-1625]. Ο Μπάγερ χρησιμοποίησε αυτή τη συστηματική κατάταξη για να σχεδιάσει και να εκδώσει το 1603 έναν μνημειώδη χάρτη ολόκληρης της ουράνιας σφαίρας, την Ουρανομετρία.
Σύμφωνα με το σύστημα του Μπάγερ:
Το όνομα κάθε αστέρα αποτελείται από ένα ελληνικό γράμμα και, στη γενική, τη λατινική επωνυμία του αστερισμού, στην οποία ανήκει ο αστέρας, π.χ. δ Lyrae ή ζ Ursae Maioris. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται ολόκληρο το όνομα του αστερισμού, αλλά μόνο η κωδικοποιημένη τριγράμματη συντόμευσή του: δ Lyr, ζ UMa. (Έτσι, πέρα από την κανονικοποίηση, γλιτώνουν και οι λατινικές γενικές από την κακοποίηση). Στα ελληνικά, χρησιμοποιούμε αντί για τη λατινική, την ελληνική επωνυμία του αστερισμού, συχνά και με το αντίστοιχο άρθρο: γ της Λύρας, ζ της Μεγάλης Άρκτου.
Αντίθετη είναι η τάση σε πιο απλά κείμενα, όπου έχει επικρατήσει (π.χ. σε εκλαϊκευτικά τεχνικά κείμενα ή στην επιστημονική φαντασία) να χρησιμοποιείται και το ελληνικό γράμμα ολογράφως. Τότε έχουμε π.χ. Alpha Tauri ή Epsilon Eridani. Στα ελληνικά εμφανίζονται τότε στη μετάφραση και τα γράμματα ολογράφως: Άλφα του Ταύρου (το άστρο που είναι πιο γνωστό ως Αλντεμπαράν), Έψιλον του Ηριδανού.
Κανονικά, με το γράμμα α χαρακτηρίζεται το πιο φωτεινό άστρο ενός αστερισμού, με το β το αμέσως επόμενο κ.ο.κ. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί αστερισμοί και περιπτώσεις όπου αυτή η κατάταξη δεν ισχύει με ακρίβεια. Για παράδειγμα, στον αστερισμό του Τοξότη (Sagittarius, Sgr), τα άστρα δ Sgr, e Sgr, στ Sgr και ζ Sgr είναι πολύ πιο φωτεινά από τα αμυδρά α Sgr και β Sgr. Αυτό μπορεί να συμβεί π.χ. επειδή στο πέρασμα των αιώνων άλλαξε η φωτεινότητα αυτών των αστεριών.
Ένα συνολικό παράδειγμα:
Αστερισμός: Κένταυρος (Centaur, γεν. Centauri)
λαμπρότερος αστέρας: α
ονομασία κατά Μπάγερ: α Centauri, α Cen
παραδοσιακά ονόματα: Ρίγιλος [Rigil], Τολιμάν [Toliman]
άλλα ονόματα: Alpha Centauri, Άλφα του Κενταύρου
Καθώς ο ορατός αριθμός των αστεριών μεγάλωνε, η ονομασία κατά Μπάγερ πέρασε μετά από τα πεζά ελληνικά γράμματα στα πεζά λατινικά και στη συνέχεια, στα κεφαλαία λατινικά. Για αστέρες που δεν είχαν ονομαστεί κατά Μπάγερ, χρησιμοποιείται η παρεμφερής ονοματολογία κατά Φλάμστιντ [John Flamsteed, Άγγλος αστρονόμος, 1646-1719], που χρησιμοποιεί, αντί για γράμματα, αριθμούς.
Τα συστήματα (και τα δύο) παρουσιάζουν ανακρίβειες και λάθη που διορθώνονται κάθε τόσο (π.χ. ένα άστρο που βρίσκεται στα σύνορα δύο αστερισμών μετονομάζεται επειδή εντάσσεται στον σωστό αστερισμό του) και επεκτάσεις που γίνονται απαραίτητες από νέες ανακαλύψεις.
Παράδειγμα, τα διπλά αστέρια --φαινόμενα ή στην πραγματικότητα. Αυτά ονομάζονται κατά Μπάγερ με έναν εκθέτη στο γράμμα του αστέρα και η πιο χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι τα αστέρια π[SUP]1[/SUP], π[SUP]2[/SUP], π[SUP]3[/SUP], π[SUP]4[/SUP], π[SUP]5[/SUP] και π[SUP]6[/SUP] Orionis που εκτείνονται σε γωνία 8° και συνθέτουν το «τόξο του Ωρίωνα».
Παράδειγμα, το πολύ ενδιαφέρον άστρο Έψιλον του Ηριδανού (ε Eri), που ανέφερα πιο πριν, και φαίνεται ότι συνοδεύεται από δύο (μη επιβεβαιωμένα) πλανητικά ουράνια σώματα. Τα σώματα αυτά προς το παρόν, χαρακτηρίζονται με λατινικό γράμμα μετά από το όνομα του αστερισμού: Epsilon Eridani b και Epsilon Eridani c.
Και το ιδιαίτερο γλωσσικό ενδιαφέρον; Υπάρχει και από αυτό:
Στα γερμανικά (και στα γαλλικά, από όσο βρήκα), όχι όμως στα αγγλικά –και ούτε στα ελληνικά, υπάρχει ο όρος Astronym για τα κύρια ονόματα που χαρακτηρίζουν αστρονομικά αντικείμενα και, αντίστοιχα, Astronymie ονομάζεται η σχετική επιστήμη. Πώς θα τα πούμε στα ελληνικά; Αστ(ε)ρωνύμιο; Αστ(ε)ρώνυμο; Αστ(ε)ρωνυμία; Και πώς θα ονομάζαμε αντίστοιχα την επιστήμη;
Ποιος είναι ο σωστός τρόπος
Τα πιο φωτεινά αστέρια στον ουρανό ήταν, από παλιά, επώνυμα. Είχαν ονομασίες στα ελληνικά και στα λατινικά, στα ασσυριακά και στα κινέζικα (που τις μαθαίνουμε τώρα...) αλλά κυρίως έχουν ονομασίες στα αραβικά, πολύ διαδεδομένες ακόμη και στη γλώσσα μας. Φυσικά, πολλές από αυτές τις ονομασίες είναι διπλές και τρίδιπλες, μερικές ίδιες ονομασίες έχουν χρησιμοποιηθεί για διαφορετικά αστέρια.
Όσο δεν υπήρχαν τηλεσκόπια και οι άνθρωποι σε όλη τη γνωστή ανθρωπότητα έβλεπαν λίγο πολύ τα ίδια αστέρια στο βόρειο ημισφαίριο, το πρόβλημα δεν ήταν μεγάλο. Με την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου όμως, ο αριθμός των ορατών αστέρων πολλαπλασιάστηκε ραγδαία και χρειάστηκε ένας τρόπος να ονομάζονται συστηματικά.
Ο πρώτος που κατάστρωσε έναν τέτοιο συστηματικό τρόπο ονομασίας των αστέρων ήταν ο Γερμανός αστρονόμος Γιόχαν Μπάγερ [Johann Bayer, 1572-1625]. Ο Μπάγερ χρησιμοποίησε αυτή τη συστηματική κατάταξη για να σχεδιάσει και να εκδώσει το 1603 έναν μνημειώδη χάρτη ολόκληρης της ουράνιας σφαίρας, την Ουρανομετρία.
Σύμφωνα με το σύστημα του Μπάγερ:
Το όνομα κάθε αστέρα αποτελείται από ένα ελληνικό γράμμα και, στη γενική, τη λατινική επωνυμία του αστερισμού, στην οποία ανήκει ο αστέρας, π.χ. δ Lyrae ή ζ Ursae Maioris. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται ολόκληρο το όνομα του αστερισμού, αλλά μόνο η κωδικοποιημένη τριγράμματη συντόμευσή του: δ Lyr, ζ UMa. (Έτσι, πέρα από την κανονικοποίηση, γλιτώνουν και οι λατινικές γενικές από την κακοποίηση). Στα ελληνικά, χρησιμοποιούμε αντί για τη λατινική, την ελληνική επωνυμία του αστερισμού, συχνά και με το αντίστοιχο άρθρο: γ της Λύρας, ζ της Μεγάλης Άρκτου.
Αντίθετη είναι η τάση σε πιο απλά κείμενα, όπου έχει επικρατήσει (π.χ. σε εκλαϊκευτικά τεχνικά κείμενα ή στην επιστημονική φαντασία) να χρησιμοποιείται και το ελληνικό γράμμα ολογράφως. Τότε έχουμε π.χ. Alpha Tauri ή Epsilon Eridani. Στα ελληνικά εμφανίζονται τότε στη μετάφραση και τα γράμματα ολογράφως: Άλφα του Ταύρου (το άστρο που είναι πιο γνωστό ως Αλντεμπαράν), Έψιλον του Ηριδανού.
Κανονικά, με το γράμμα α χαρακτηρίζεται το πιο φωτεινό άστρο ενός αστερισμού, με το β το αμέσως επόμενο κ.ο.κ. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλοί αστερισμοί και περιπτώσεις όπου αυτή η κατάταξη δεν ισχύει με ακρίβεια. Για παράδειγμα, στον αστερισμό του Τοξότη (Sagittarius, Sgr), τα άστρα δ Sgr, e Sgr, στ Sgr και ζ Sgr είναι πολύ πιο φωτεινά από τα αμυδρά α Sgr και β Sgr. Αυτό μπορεί να συμβεί π.χ. επειδή στο πέρασμα των αιώνων άλλαξε η φωτεινότητα αυτών των αστεριών.
Ένα συνολικό παράδειγμα:
Αστερισμός: Κένταυρος (Centaur, γεν. Centauri)
λαμπρότερος αστέρας: α
ονομασία κατά Μπάγερ: α Centauri, α Cen
παραδοσιακά ονόματα: Ρίγιλος [Rigil], Τολιμάν [Toliman]
άλλα ονόματα: Alpha Centauri, Άλφα του Κενταύρου
Καθώς ο ορατός αριθμός των αστεριών μεγάλωνε, η ονομασία κατά Μπάγερ πέρασε μετά από τα πεζά ελληνικά γράμματα στα πεζά λατινικά και στη συνέχεια, στα κεφαλαία λατινικά. Για αστέρες που δεν είχαν ονομαστεί κατά Μπάγερ, χρησιμοποιείται η παρεμφερής ονοματολογία κατά Φλάμστιντ [John Flamsteed, Άγγλος αστρονόμος, 1646-1719], που χρησιμοποιεί, αντί για γράμματα, αριθμούς.
Τα συστήματα (και τα δύο) παρουσιάζουν ανακρίβειες και λάθη που διορθώνονται κάθε τόσο (π.χ. ένα άστρο που βρίσκεται στα σύνορα δύο αστερισμών μετονομάζεται επειδή εντάσσεται στον σωστό αστερισμό του) και επεκτάσεις που γίνονται απαραίτητες από νέες ανακαλύψεις.
Παράδειγμα, τα διπλά αστέρια --φαινόμενα ή στην πραγματικότητα. Αυτά ονομάζονται κατά Μπάγερ με έναν εκθέτη στο γράμμα του αστέρα και η πιο χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι τα αστέρια π[SUP]1[/SUP], π[SUP]2[/SUP], π[SUP]3[/SUP], π[SUP]4[/SUP], π[SUP]5[/SUP] και π[SUP]6[/SUP] Orionis που εκτείνονται σε γωνία 8° και συνθέτουν το «τόξο του Ωρίωνα».
Παράδειγμα, το πολύ ενδιαφέρον άστρο Έψιλον του Ηριδανού (ε Eri), που ανέφερα πιο πριν, και φαίνεται ότι συνοδεύεται από δύο (μη επιβεβαιωμένα) πλανητικά ουράνια σώματα. Τα σώματα αυτά προς το παρόν, χαρακτηρίζονται με λατινικό γράμμα μετά από το όνομα του αστερισμού: Epsilon Eridani b και Epsilon Eridani c.
Και το ιδιαίτερο γλωσσικό ενδιαφέρον; Υπάρχει και από αυτό:
Στα γερμανικά (και στα γαλλικά, από όσο βρήκα), όχι όμως στα αγγλικά –και ούτε στα ελληνικά, υπάρχει ο όρος Astronym για τα κύρια ονόματα που χαρακτηρίζουν αστρονομικά αντικείμενα και, αντίστοιχα, Astronymie ονομάζεται η σχετική επιστήμη. Πώς θα τα πούμε στα ελληνικά; Αστ(ε)ρωνύμιο; Αστ(ε)ρώνυμο; Αστ(ε)ρωνυμία; Και πώς θα ονομάζαμε αντίστοιχα την επιστήμη;
Last edited:
