Με αφορμή τη συζήτηση με έναν μεταφραστή που επιμελούμαι, σκέφτηκα να ανοίξω ένα νήμα υποδοχής για ένα αρχαίο, γνωστό μεταφραστικό θέμα και να συγκεντρώσουμε εδώ παραδείγματα και ιδέες.
Εννοώ τη χρήση ονοματεπωνύμων και τοπωνυμίων που έχουν κατασκευαστεί από τον συγγραφέα με σκοπό να σπάσουν τον τέταρτο τοίχο. Να δώσουν μια υπόδειξη για τη λύση του μυστηρίου ή για την καταγωγή του ήρωα, να προσφέρουν ένα χαμόγελο στον αναγνώστη με ένα άκακο (ή μοχθηρό, γιατί όχι) λογοπαίγνιο, να δώσουν επιπλέον πληροφορίες.
Τα θέματα που απασχολούν τον μεταφραστή σε αυτή την περίπτωση είναι:
1) Πόσο απαραίτητη είναι η πληροφορία; Μπορεί να την δώσει με άλλον, όχι ιδιαίτερα παρεμβατικό, τρόπο, πρέπει να την δώσει ακόμη και αν χρειαστεί να καταφύγει σε κάποια κακάσχημη και αποστασιοποιητική υποσημείωση, ή δεν έγινε και τίποτε αν την σφάξει στο γόνατο;
2) Αν αποφασίσει να την αποδώσει με ονοματοπλασία, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά του και τι πρέπει να προσέξει; Μπορεί παλιότερα να μην αναρωτιόταν ο αναγνώστης όταν διάβαζε για τον Γιάννη Αγιάννη· σήμερα γνωρίζουμε όλοι ότι οι Γάλλοι Γιάννηδες είναι Ζαν και ανάλογα περιμένουμε ότι θα το γνωρίζει και ο μεταφραστής.
3) Οι κρυμμένες παγίδες για τον μεταφραστή που δεν θα αναγνωρίσει ένα τέτοιο «κρυφό» όνομα ή τόπο, που δεν θα καταλάβει ότι ο συγγραφέας μπορεί κάτι να θέλει να μας πει όταν ο ένας ήρωάς του λέγεται π.χ. (διακριτικότατα...
) κύριος Ίπποπτος;
Να εξηγήσω με το παράδειγμα που πέρασε από τα χέρια μου:
Ο συγγραφέας, αμερικανός γιατρός, με ιατρείο σε περιοχή όπου κατοικούν μειονότητες (μαύροι, λατινογενείς), λέει σχετικά με την παχυσαρκία:
Ο μεταφραστής (εφόσον πιάσει το λογοπαίγνιο --εδώ είναι εύκολο) μπορεί εδώ, π.χ.:
1) Να αγνοήσει ή να αδιαφορήσει για το λογοπαίγνιο, π.χ. με
α) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Wanda B. Thinner, που με επισκέφτηκε...
Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Ο μεταφραστής (που ίσως δεν το 'πιασε κιόλας) είναι διατεθειμένος να αφήσει τον εαυτό του εκτεθειμένο σε κάθε δίκαιη κριτική.
β) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Γουάντα Μπ. Θίνερ, που με επισκέφτηκε...
Ενισχυμένη και χειρότερη εκδοχή του προηγουμένου (η απλογράφηση μας μάρανε...)
2) Να προσπαθήσει να εξελληνίσει το λογοπαίγνιο (με τη δυσκολία ότι η δράση είναι σε περιβάλλον που ζητάει ξένα ονόματα, βλ. Γιάννης Αγιάννης). Π.χ.
α) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Maria B. Spangos, που με επισκέφτηκε...
Εδώ, η απλογράφηση μάλλον θα ξενερώσει εντελώς την προσπάθεια...:)
β) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Ναντίν Άτιζα, που με επισκέφτηκε...
Εδώ υπάρχει ξένο όνομα, αλλά το λογοπαίγνιο είναι μάλλον αδιαφανές για τον Έλληνα αναγνώστη.
Θα πρότεινα λοιπόν να συγκεντρώσουμε εδώ:
α) Τα πονηρά ονόματα σαν της κ. Wanda B. Thinner, για να μην την πατάμε τόσο εύκολα. (Hint: Κάντε μια βουτιά σε ταινίες του πράκτορα 007).
β) Ιδέες για την απόδοσή τους
και, γιατί όχι,
γ) Ωραίες ιδέες και αποδόσεις από το παρελθόν
(Α, και εννοείται: κάθε βελτιωτική προσφορά για το παράδειγμα με τον γιατρό, ευπρόσδεκτη).
Εννοώ τη χρήση ονοματεπωνύμων και τοπωνυμίων που έχουν κατασκευαστεί από τον συγγραφέα με σκοπό να σπάσουν τον τέταρτο τοίχο. Να δώσουν μια υπόδειξη για τη λύση του μυστηρίου ή για την καταγωγή του ήρωα, να προσφέρουν ένα χαμόγελο στον αναγνώστη με ένα άκακο (ή μοχθηρό, γιατί όχι) λογοπαίγνιο, να δώσουν επιπλέον πληροφορίες.
Τα θέματα που απασχολούν τον μεταφραστή σε αυτή την περίπτωση είναι:
1) Πόσο απαραίτητη είναι η πληροφορία; Μπορεί να την δώσει με άλλον, όχι ιδιαίτερα παρεμβατικό, τρόπο, πρέπει να την δώσει ακόμη και αν χρειαστεί να καταφύγει σε κάποια κακάσχημη και αποστασιοποιητική υποσημείωση, ή δεν έγινε και τίποτε αν την σφάξει στο γόνατο;
2) Αν αποφασίσει να την αποδώσει με ονοματοπλασία, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά του και τι πρέπει να προσέξει; Μπορεί παλιότερα να μην αναρωτιόταν ο αναγνώστης όταν διάβαζε για τον Γιάννη Αγιάννη· σήμερα γνωρίζουμε όλοι ότι οι Γάλλοι Γιάννηδες είναι Ζαν και ανάλογα περιμένουμε ότι θα το γνωρίζει και ο μεταφραστής.
3) Οι κρυμμένες παγίδες για τον μεταφραστή που δεν θα αναγνωρίσει ένα τέτοιο «κρυφό» όνομα ή τόπο, που δεν θα καταλάβει ότι ο συγγραφέας μπορεί κάτι να θέλει να μας πει όταν ο ένας ήρωάς του λέγεται π.χ. (διακριτικότατα...
) κύριος Ίπποπτος;Να εξηγήσω με το παράδειγμα που πέρασε από τα χέρια μου:
Ο συγγραφέας, αμερικανός γιατρός, με ιατρείο σε περιοχή όπου κατοικούν μειονότητες (μαύροι, λατινογενείς), λέει σχετικά με την παχυσαρκία:
[...]Wanda B. Thinner, age 46, was such a patient who came to see me...
Ο μεταφραστής (εφόσον πιάσει το λογοπαίγνιο --εδώ είναι εύκολο) μπορεί εδώ, π.χ.:
1) Να αγνοήσει ή να αδιαφορήσει για το λογοπαίγνιο, π.χ. με
α) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Wanda B. Thinner, που με επισκέφτηκε...
Όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Ο μεταφραστής (που ίσως δεν το 'πιασε κιόλας) είναι διατεθειμένος να αφήσει τον εαυτό του εκτεθειμένο σε κάθε δίκαιη κριτική.
β) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Γουάντα Μπ. Θίνερ, που με επισκέφτηκε...
Ενισχυμένη και χειρότερη εκδοχή του προηγουμένου (η απλογράφηση μας μάρανε...)
2) Να προσπαθήσει να εξελληνίσει το λογοπαίγνιο (με τη δυσκολία ότι η δράση είναι σε περιβάλλον που ζητάει ξένα ονόματα, βλ. Γιάννης Αγιάννης). Π.χ.
α) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Maria B. Spangos, που με επισκέφτηκε...
Εδώ, η απλογράφηση μάλλον θα ξενερώσει εντελώς την προσπάθεια...:)
β) Ένας τέτοιος ασθενής ήταν η 46χρονη Ναντίν Άτιζα, που με επισκέφτηκε...
Εδώ υπάρχει ξένο όνομα, αλλά το λογοπαίγνιο είναι μάλλον αδιαφανές για τον Έλληνα αναγνώστη.
Θα πρότεινα λοιπόν να συγκεντρώσουμε εδώ:
α) Τα πονηρά ονόματα σαν της κ. Wanda B. Thinner, για να μην την πατάμε τόσο εύκολα. (Hint: Κάντε μια βουτιά σε ταινίες του πράκτορα 007).
β) Ιδέες για την απόδοσή τους
και, γιατί όχι,
γ) Ωραίες ιδέες και αποδόσεις από το παρελθόν
(Α, και εννοείται: κάθε βελτιωτική προσφορά για το παράδειγμα με τον γιατρό, ευπρόσδεκτη).
