Η άνοδος (χωρίς πτώση) των νεοάκλιτων λέξεων στην ελληνική γλώσσα

Zazula

Administrator
Staff member
Ετοιμαζόμουν να αναρτήσω στο νήμα με τα γλωσσικά ολισθήματα μια προτασούλα από ένθετο περιοδικό κυριακάτικης εφημερίδας: «Οι άγγελοι με τις σάλπιγγες στο Rockefeller Center στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης είναι ένα από τα σήματα κατατεθέν των εορτών, στη μητέρα όλων των μητροπόλεων.» Μια που είναι της μόδας (και χρήσιμο), έτρεξα κάποιες γκουγκλεύσεις για να δω την έκταση που έχει πάρει (τουλάχιστο διαδικτυακά) το συγκεκριμένο λάθος.

"σήματα κατατεθέν": 9480 ευρήματα

Σίγουρα τα ευρήματα σε ειδησεογραφικούς ιστότοπους (υψηλής κατά τ' άλλα αμαρτητικότητας) είναι ελάχιστα σε σύγκριση με το τι λέει και γράφει ο πολύς ο κόσμος για τα «σήματα κατατεθέντα» — μια που τα ευρήματα για τον ορθά σχηματισμένο πληθυντικό της φράσης είναι λιγότερα από τα λάθος: 8920 ευρέσεις. Και, σε συνδυασμό με τα όσα συζητήσαμε για το «διευθύνων συμβούλου» παρατηρώ μία άνοδο αυτών που αποφάσισα να αποκαλώ νεοάκλιτες λέξεις — λέξεις που είναι κανονικότατα κλιτές, αλλά αυξάνεται η χρήση τους σα να ήταν άκλιτες.

Κανονικά η γλώσσα μας έχει την τάση να εντάσσει όσο περισσότερες λέξεις μπορεί στο υφιστάμενο κλιτικό σύστημά της (κι έτσι πλέον λέμε σήμερα ο πουρές, οι μπουφέδες, τα παρτέρια, των παλτών, τα καρά, τα κόστη, του Μιλάνου και τόσα άλλα), κι όχι να στερεί την κλιτικότητα από λέξεις που είναι κλιτές. Σίγουρα υπάρχουν δικαιολογίες για το λάθος που κάνουν πολλοί με το κατατεθέν (λ.χ. σύγχυση με τα επιρρήματα σε -θεν ή με άκλιτες λέξεις γαλλικής προέλευσης σε -εν) και με το διευθύνων (και με πόσα άλλα!), αλλά το ζήτημα είναι τι φταίει πραγματικά για την άνοδο των νεοάκλιτων λέξεων. Δεν έχει να κάνει μόνο με απολιθώματα ή με μετοχές ενεργητικού ενεστώτα σε -ων ή με με μετοχές παθητικού αορίστου σε -θεις ή με ό,τι άλλο δεν προλάβαμε να διδαχθούμε από την αρχαία ελληνική (ή προλάβαμε να το ξεχάσουμε). Σε νεοάκλιτα μεταμορφώνονται κύρια ονόματα (της Κλαίρη), ελληνικά τοπωνυμικά (των Ίμια), ξένα τοπωνυμικά (του Μεξικό, της Φλόριδα), ακόμη και πλήρως ελληνικοποιημένες λέξεις (τα παλτό), στο όνομα ποιος ξέρει ποιου ευπρεπισμού ή επίδειξης ευθυγράμμισης με τις επιταγές της αγγλικής. Έχουμε ακόμη και ανθρώπους των γραμμάτων να πανηγυρίζουν που μια λέξη δεν θα ενταχθεί στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, εξέλιξη προς την κατεύθυνση της οποίας αγωνίσθηκαν σθεναρά! Μήπως αρχίζει και στην ελληνική γλώσσα κάποια περίοδος ανάλογη με ό,τι συνέβη όταν χάθηκαν οι πτώσεις των ουσιαστικών από την αγγλική (ΟΕ->ΜΕ);
 
Last edited:
Ζαζ, ανοίγεις ένα μεγάλο θέμα που για να το εξετάσει κανείς χρειάζεται καθαρό μυαλό και μπόλικο χρόνο, αγαθά που εγώ δεν διαθέτω αυτή την περίοδο. Ωστόσο, σημειώνω μερικά πρόχειρα, ελπίζοντας να επανέλθω.

Φαινόμενα εξάπλωσης της "ακλισίας" υπάρχουν ασφαλώς κτγμ. Δεν είμαι όμως βέβαιος αν πρόκειται για νεοάκλιτες λέξεις ή αν πρόκειται για την ακλισία καθαυτή. Θέλω να πω, έχω εντοπίσει κι εγώ, κι έχω γράψει, ένα συναφές φαινόμενο, την "παρενθετική ακλισία", που όμως δεν εμφανίζεται σε δύσκολες λέξεις (κατατεθέν, διευθύνων) ή σε δάνειες (παλτό) αλλά σε απολύτως ενταγμένες λέξεις που όμως βρίσκονται σε δευτερεύουσες παρένθετες προτάσεις, Τότε διασπάται -κακώς- η συμφωνία των πτώσεων. Παράδειγμα:
Ο Ευγένιος Ο’Νηλ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, γιος του πασίγνωστου ρομαντικού ηθοποιού Τζέιμς Ο’Νηλ, διάσημος στον ρόλο του Κόμη του Μόντε Κρίστο.
και για περισσότερα εδώ:
http://www.sarantakos.com/language/aklisia.html και
http://www.lexilogia.gr/forum/showthread.php?t=1205

Ίσως η ακλισία να είναι οικονομία γλωσσική, ίσως να υπακούει σε έναν ψυχολογικό μηχανισμό που θέλει να διατηρούμε ατόφιες τις λέξεις (κι έτσι, πια, παραοικονομία και όχι παροικονομία -ενώ παροικία). Οι γλωσσολόγοι ίσως μάς φωτίσουν περισσότερο.

Ωστόσο, στις νεοάκλιτες που παραθέτεις εσύ, οι ομιλητές σαφώς αναγνωρίζουν την ανάγκη κλίσης, διότι δεν λένε "του διευθύνων σύμβουλος" αλλά "του διευθύνων σύμβουλου". Φαντάζομαι πως αν αντί "διευθύνων" είχαμε "γενικός" θα το έκλιναν. Παρομοίως, λένε "τα σήματα κατατεθέν". Άρα, το πρόβλημα εδώ είναι στη δυστροπία των αρχαιόκλιτων μετοχών.

Υπάρχει και η ακλισία στα θηλυκά' το ανυπόταχτο γένος, που είχε πει ο ΓΧάρης. Ίσως αυτή είναι ιδιαίτερο κεφάλαιο. Εννοώ, τα λες κι εσύ άλλωστε, της Κλαίρη, της Ράια Μουζενίδου, της Άννα Βίσση κτλ.

Υπάρχει, τέταρτον, η ακλισία των ξενικών, που όμως θα μπορούσαν να ενταχθούν (και που είχαν θαυμάσια ενταχθεί) στο ελληνικό κλιτικό. Τα παλτό, του Μεξικό.

Πάντως, αν μπορώ να βρω ένα κοινό στοιχείο σε όλα αυτά, αν και θα το πω μπερδεμένα, ίσως είναι μια στάση περιφρόνησης προς τη λαϊκή γλώσσα, μια στάση που τα θέλει όλα καθαρά και το καθένα ταξινομημένο στο κουτάκι του, εδώ τα ξενικά άκλιτα παλτό, εκεί τα ελληνικά κλιτά. Και πάρε υπόψη σου ότι από παλιά μας λοιδορούσαν για αμορφωσιά οι δασκάλοι όταν στο σχολείο κλίναμε μερικά ξενικά που δεν είχαν προφτάσει να πολιτογραφηθούν και λέγαμε "ο στυλός, οι στυλοί", ή το λαϊκό που και σήμερα λέγεται "της Βανδής".

Μάλλον φταίει που μορφωθήκαμε. Απροπό, και άσχετο. Σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο ανακάλυψα έναν τόμο του Αρχείου του Μαρξισμού, έτος 1927. Μου έκανε εντύπωση ότι εκείνοι τότε έκλιναν τα πάντα. Δηλαδή: της Ίσκρας, της Νόβαγιας Ζιζν (Νόβαγια στα ρώσικα, η νέα).
 
χεχε... μόλις με διόρθωσαν οι μαθητές μου επειδή είπα "ο στυλός" :D

- Το στυλό, κύριε!
- Παιδιά, τα λέμε καί τα δύο!

:D

(τελικά ίσως όχι πια)​
 
Υπάρχει και η ακλισία στα θηλυκά' το ανυπόταχτο γένος, που είχε πει ο ΓΧάρης. Ίσως αυτή είναι ιδιαίτερο κεφάλαιο. Εννοώ, τα λες κι εσύ άλλωστε, της Κλαίρη, της Ράια Μουζενίδου, της Άννα Βίσση κτλ.
Και όταν φεύγει από τη μέση και το οριστικό άρθρο, βλέπουμε τα θλιβερά αποτελέσματα της ακλισίας:

Επιστροφή τρόικα με τα βλέμματα σε Προϋπολογισμό και δόση 9,2 δισ. ευρώ (Skai)
 
Top