Από το lifo (2/6/2016): http://www.lifo.gr/print/book_feature/102686
Η σχεδόν εμμονική σχέση που αναπτύσσουν ορισμένοι μεταφραστές με τον συγγραφέα τους
5 καταξιωμένοι μεταφραστές —ο Άρης Μπερλής, η Έφη Καλλιφατίδη, η Έφη Γιαννοπούλου, ο Γιώργος Κυριαζής και η Τζένη Μαστοράκη— εξηγούν τη δική τους σχέση με συγκεκριμένο συγγραφέα, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο επίμοχθο έργο της απόδοσης
Τζένη Μαστοράκη — Τζ. Ντ. Σάλιντζερ
«Ήταν τύχη τεράστια που συνδέθηκα και μεταφραστικά μαζί τους», ομολογεί η Μαστοράκη για τον Σάλιντζερ και τον ήρωά του. «Τους χρωστάω πολλά. Και πάντα θα τους φοβάμαι, όπως την πρώτη μέρα που έγραψα την πρώτη ελληνική τους λέξη. Είναι θηρία και οι δυο τους. Ανά πάσα στιγμή, με κάνουν μια χαψιά».
Έφη Καλλιφατίδη — Ουμπέρτο Έκο
«Χάρη στον Έκο, άλλαξα επάγγελμα και από αρχιτέκτονας έγινα μεταφράστρια, πράγμα για το οποίο δεν μετανιώνω […] Σήμερα οι μεταφραστές περνάμε μια δύσκολη εποχή, όπως λίγο-πολύ όλοι. Έζησα τρεις εποχές, νομίζω, στη δουλειά μου. Το τέλος της παλιάς, “κακής” εποχής, την άνθηση των εκδόσεων και των μεταφράσεων, την πτώση που έφερε η κρίση. Όμως πιστεύω (παρά τη μείωση των ξένων τίτλων και των αμοιβών μας) ότι το τοπίο έχει αρχίσει ν’ αλλάζει. Φυσικά, υπάρχουν οι “γίγαντες” εκδότες, αλλά βγαίνουν νέοι, μικροί οίκοι με μετρημένους τίτλους και παρατηρείται μια κίνηση. Αν, λοιπόν, έχει κανείς το βίτσιο να γίνει μεταφραστής λογοτεχνίας, ας επιμείνει. Ποτέ δεν ξέρεις... Μπορεί να καταλήξει αρχιτέκτονας».
Γιώργος Κυριαζής — Τόμας Πίντσον
«Υπάρχουν λέξεις στα αγγλικά (και σε άλλες γλώσσες, αλλά στα αγγλικά, νομίζω, είναι πιο έντονο το φαινόμενο) που δεν μπορείς να τις αποδώσεις στα ελληνικά παρά μόνο περιφραστικά, και συχνά κάτι τέτοιο είναι εντελώς αταίριαστο και ακυρώνει όλη την προσπάθεια του συγγραφέα να δομήσει μια πυκνή και μεστή πρόταση. Και, φυσικά, υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχει τρόπος να αποδώσεις στα ελληνικά αυτό που γράφει το πρωτότυπο ή είναι αδύνατον να καταλάβεις τι ακριβώς εννοεί. Παλιότερα νόμιζα πως αυτό το συναντά κανείς μόνο στην ποίηση, αλλά αποδεικνύεται ότι οι πένες των ιδιαίτερων μυθιστοριογράφων είναι συχνά πιο σκοτεινές και από αυτές των ιδιαίτερων ποιητών».
Άρης Μπερλής — Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ
«Τα τελευταία χρόνια η σπουδαιότητα της μετάφρασης και κατ’ επέκταση του μεταφραστή έχει αναγνωριστεί και τονιστεί ιδιαίτερα. Καιρός ήταν! Ταυτόχρονα, η ιδιοτυπία της μετάφρασης ως γραφής έχει μελετηθεί εξονυχιστικά, η ετερονομία της έχει αμφισβητηθεί, τα πρωτότυπα θεωρούνται κατ’ ουσίαν “μεταφράσεις” και ο μεταφραστής έχει ανακηρυχθεί σε ένα είδος ήρωα. Υπερβολές και, ενίοτε, θεωρητικές ακροβασίες ή και ευσεβείς πόθοι. Νομίζω ότι είναι καιρός να χαμηλώσουν οι τόνοι και να αναγνωρίσουμε με νηφαλιότητα τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της μετάφρασης και του μεταφραστή. Η μετάφραση δεν είναι συγγραφή και ο μεταφραστής δεν είναι συγγραφέας, δεν είναι “δημιουργός”. Αλλά η παρουσία του στο βασίλειο της γραφής είναι τόσο σημαντική όσο και του συγγραφέα. Το έργο του μεταφραστή είναι πρωτίστως παιδευτικό. Οι μεταφράσεις μάς ανοίγουν άλλους κόσμους, “αναπάντεχα μέρη”, που αλλιώς θα μας ήταν ξένα και απρόσιτα. Η συμβολή τους στην παιδεία είναι ανυπολόγιστη
Έφη Γιαννοπούλου — Χουάν Ρούλφο
«Πώς ήταν η αναμέτρηση με το έργο του Ρούλφο; Άνιση. Από τη μια, δύο βιβλία σπάνιας αρτιότητας και από την άλλη η αγωνιζόμενη μεταφράστρια. Αν κάτι χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη μεταφραστική εμπειρία, είναι μια σπάνια για έναν μεταφραστή αίσθηση, το να έχει μπροστά του ένα κείμενο αδιαφανές, τόσο τέλειο, ώστε να γίνεται αδιαπέραστο, ώστε να κρύβει την πίσω όψη του και τις ραφές του. Το μόνο που έμενε ήταν να προσπαθήσω να το μεταφράσω όπως ένα ποίημα, ξέροντας ωστόσο πως ό,τι κι αν κατάφερα τελικά, πάντα κάτι λείπει, πάντα λανθάνει στη μετάφραση ένα τυφλό σημείο. Χαίρομαι, όμως, γιατί συναντώ συχνά ανθρώπους που έχουν διαβάσει το βιβλίο και μου μιλούν γι' αυτό με ενθουσιασμό. Και διασκεδάζω, όταν βλέπω στα μάτια Ισπανών, Λατινοαμερικάνων και γενικά ισπανόφωνων ένα μείγμα δέους, θαυμασμού και δυσπιστίας, όταν τους αποκαλύπτω αυτό το στοιχείο του μεταφραστικού βιογραφικού μου».
5 καταξιωμένοι μεταφραστές —ο Άρης Μπερλής, η Έφη Καλλιφατίδη, η Έφη Γιαννοπούλου, ο Γιώργος Κυριαζής και η Τζένη Μαστοράκη— εξηγούν τη δική τους σχέση με συγκεκριμένο συγγραφέα, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο επίμοχθο έργο της απόδοσης
Τζένη Μαστοράκη — Τζ. Ντ. Σάλιντζερ
«Ήταν τύχη τεράστια που συνδέθηκα και μεταφραστικά μαζί τους», ομολογεί η Μαστοράκη για τον Σάλιντζερ και τον ήρωά του. «Τους χρωστάω πολλά. Και πάντα θα τους φοβάμαι, όπως την πρώτη μέρα που έγραψα την πρώτη ελληνική τους λέξη. Είναι θηρία και οι δυο τους. Ανά πάσα στιγμή, με κάνουν μια χαψιά».
Έφη Καλλιφατίδη — Ουμπέρτο Έκο
«Χάρη στον Έκο, άλλαξα επάγγελμα και από αρχιτέκτονας έγινα μεταφράστρια, πράγμα για το οποίο δεν μετανιώνω […] Σήμερα οι μεταφραστές περνάμε μια δύσκολη εποχή, όπως λίγο-πολύ όλοι. Έζησα τρεις εποχές, νομίζω, στη δουλειά μου. Το τέλος της παλιάς, “κακής” εποχής, την άνθηση των εκδόσεων και των μεταφράσεων, την πτώση που έφερε η κρίση. Όμως πιστεύω (παρά τη μείωση των ξένων τίτλων και των αμοιβών μας) ότι το τοπίο έχει αρχίσει ν’ αλλάζει. Φυσικά, υπάρχουν οι “γίγαντες” εκδότες, αλλά βγαίνουν νέοι, μικροί οίκοι με μετρημένους τίτλους και παρατηρείται μια κίνηση. Αν, λοιπόν, έχει κανείς το βίτσιο να γίνει μεταφραστής λογοτεχνίας, ας επιμείνει. Ποτέ δεν ξέρεις... Μπορεί να καταλήξει αρχιτέκτονας».
Γιώργος Κυριαζής — Τόμας Πίντσον
«Υπάρχουν λέξεις στα αγγλικά (και σε άλλες γλώσσες, αλλά στα αγγλικά, νομίζω, είναι πιο έντονο το φαινόμενο) που δεν μπορείς να τις αποδώσεις στα ελληνικά παρά μόνο περιφραστικά, και συχνά κάτι τέτοιο είναι εντελώς αταίριαστο και ακυρώνει όλη την προσπάθεια του συγγραφέα να δομήσει μια πυκνή και μεστή πρόταση. Και, φυσικά, υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες δεν υπάρχει τρόπος να αποδώσεις στα ελληνικά αυτό που γράφει το πρωτότυπο ή είναι αδύνατον να καταλάβεις τι ακριβώς εννοεί. Παλιότερα νόμιζα πως αυτό το συναντά κανείς μόνο στην ποίηση, αλλά αποδεικνύεται ότι οι πένες των ιδιαίτερων μυθιστοριογράφων είναι συχνά πιο σκοτεινές και από αυτές των ιδιαίτερων ποιητών».
Άρης Μπερλής — Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ
«Τα τελευταία χρόνια η σπουδαιότητα της μετάφρασης και κατ’ επέκταση του μεταφραστή έχει αναγνωριστεί και τονιστεί ιδιαίτερα. Καιρός ήταν! Ταυτόχρονα, η ιδιοτυπία της μετάφρασης ως γραφής έχει μελετηθεί εξονυχιστικά, η ετερονομία της έχει αμφισβητηθεί, τα πρωτότυπα θεωρούνται κατ’ ουσίαν “μεταφράσεις” και ο μεταφραστής έχει ανακηρυχθεί σε ένα είδος ήρωα. Υπερβολές και, ενίοτε, θεωρητικές ακροβασίες ή και ευσεβείς πόθοι. Νομίζω ότι είναι καιρός να χαμηλώσουν οι τόνοι και να αναγνωρίσουμε με νηφαλιότητα τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της μετάφρασης και του μεταφραστή. Η μετάφραση δεν είναι συγγραφή και ο μεταφραστής δεν είναι συγγραφέας, δεν είναι “δημιουργός”. Αλλά η παρουσία του στο βασίλειο της γραφής είναι τόσο σημαντική όσο και του συγγραφέα. Το έργο του μεταφραστή είναι πρωτίστως παιδευτικό. Οι μεταφράσεις μάς ανοίγουν άλλους κόσμους, “αναπάντεχα μέρη”, που αλλιώς θα μας ήταν ξένα και απρόσιτα. Η συμβολή τους στην παιδεία είναι ανυπολόγιστη
Έφη Γιαννοπούλου — Χουάν Ρούλφο
«Πώς ήταν η αναμέτρηση με το έργο του Ρούλφο; Άνιση. Από τη μια, δύο βιβλία σπάνιας αρτιότητας και από την άλλη η αγωνιζόμενη μεταφράστρια. Αν κάτι χαρακτηρίζει τη συγκεκριμένη μεταφραστική εμπειρία, είναι μια σπάνια για έναν μεταφραστή αίσθηση, το να έχει μπροστά του ένα κείμενο αδιαφανές, τόσο τέλειο, ώστε να γίνεται αδιαπέραστο, ώστε να κρύβει την πίσω όψη του και τις ραφές του. Το μόνο που έμενε ήταν να προσπαθήσω να το μεταφράσω όπως ένα ποίημα, ξέροντας ωστόσο πως ό,τι κι αν κατάφερα τελικά, πάντα κάτι λείπει, πάντα λανθάνει στη μετάφραση ένα τυφλό σημείο. Χαίρομαι, όμως, γιατί συναντώ συχνά ανθρώπους που έχουν διαβάσει το βιβλίο και μου μιλούν γι' αυτό με ενθουσιασμό. Και διασκεδάζω, όταν βλέπω στα μάτια Ισπανών, Λατινοαμερικάνων και γενικά ισπανόφωνων ένα μείγμα δέους, θαυμασμού και δυσπιστίας, όταν τους αποκαλύπτω αυτό το στοιχείο του μεταφραστικού βιογραφικού μου».