Τι είναι τα γλωσσικά απολιθώματα;

Πρόσφατα είδα σε μια μετάφραση να αποδίδεται το burden of antiquity ως φόρημα της αρχαιότητας. Τη λέξη δεν την ήξερα καν, τη βρήκα σε λεξικά της αρχαίας και είναι απλώς συνώνυμο του άχθους, του βάρους κ.λπ. Σε άλλη μετάφραση, πάλι, είδα ένα επεξηγηματικό τουτέστιν. Σε ιδιωτική συζήτηση με φίλο συνάδελφο μεταφραστή, μού σχολίασε: «Ποιο είναι το πρόβλημα; Εφόσον τηρούμε το τυπικό της δημοτικής, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε όποια απολιθώματα θέλουμε;»

Συμπεραίνω, λοιπόν, ότι ενδεχομένως ο όρος «γλωσσικό απολίθωμα» να ερμηνεύεται με διαφορετικούς τρόπους. Για εμένα, γλωσσικά απολιθώματα είναι αυτά που έχουν επιβιώσει στη σύγχρονη ΝΕΓ (για να μην πω «δημοτική» απλώς). Θα δεχτώ κάτι που θα φέρουμε επιτούτου από παλιότερες ή διαλεκτικές μορφές της γλώσσας για να διευκολυνθούμε ή να εμπλουτίσουμε τον λόγο μας με έναν όρο, μια λέξη ή μια φράση που δεν υπάρχει στη ΝΕΓ. Αν, όμως, δεν υπάρχει λόγος για κάτι τέτοιο και οι υπάρχουσες δυνατότητες της γλώσσας μάς καλύπτουν απόλυτα; Π.χ. το άχθος/το φορτίο/το βάρος της αρχαιότητας ή ένα απλό «δηλαδή»;

Ίσως, όμως, κάνω λάθος και είναι χρήσιμος αυτός ο λεκτικός εμπλουτισμός. Τι πιστεύετε εσείς;

Να θυμίσω κι ένα ξεχασμένο νήμα («Το φρεσκάρισμα των απολιθωμάτων »), όπου υπάρχει και ο ορισμός του ΛΝΕΓ:

nickel said:

γενικά γλωσσικό απολίθωμα είναι «τύπος από παλαιότερες φάσεις της γλώσσας, που χρησιμοποιείται σε ορισμένες μόνο φράσεις και περιβάλλοντα» (ΛΝΕΓ).

Click to expand...

Νομίζω ότι είναι ένας 100% περιγραφικός ορισμός, χωρίς καμία διάθεση κανονιστικής παρέμβασης. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, και το φόρημα και το τουτέστιν είναι αποδεκτά, ακόμη και όταν (όπως στην επίμαχη περίπτωση) δεν χρειάζονται.

Το τουτέστιν είναι σαν το αφού ή το δηλαδή. Είναι σ' αυτή τη μορφή τόσα χρόνια που δεν το λες απολίθωμα. Απλώς το χρησιμοποιούμε λιγότερο από το δηλαδή ή το ήτοι (αν κι εγώ το προτιμώ από το ήτοι επειδή το τελευταίο μού θυμίζει την Οίτη ).

Το φόρημα από την άλλη δεν δημιουργεί κάποια γραμματική δυσκολία. Θα μπορούσε να είναι νεολογισμός. Είναι πάντως νεκρανάσταση, δεν ξέρω να έχει χρησιμοποιηθεί σε νεότερα λόγια κείμενα. Είναι σαν τον αειφόρο που ξεθάψαμε από τα αρχαία. Είναι χρήσιμο ωστόσο το φόρημα; Διαφάνεια δεν έχει, γνωστό από αρχαία κείμενα που κάναμε στο σχολείο δεν φαίνεται να είναι, άλλες γνωστές λέξεις έχουμε να το αντικαταστήσουμε, δεν ξέρω αν αξίζει τη νεκρανάσταση με τόση χλομάδα...

Δεν θα είχα πρόβλημα να χρησιμοποιήσω ένα απολίθωμα προκειμένου να αποδώσω έναν πιο λόγιο όρο. Αν, δηλαδή, στη λέξη του απλούστατου burden υπήρχε ένα πιο βαρύ (pun intended) συνώνυμό του (θα μπορούσε να είναι το onus, για παράδειγμα; Ή δεν αντιστοιχεί εντελώς; ). Πιστεύω πως είναι ένας από διάφορους τρόπος για να μένει κανείς πιστός στο ύφος του πρωτότυπου. Όμως, για κάποιο λόγο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, θεωρώ τη χρήση της λέξης άσκοπη, λιγάκι φιγουρατζήδικη κιόλας, αλλά κυρίως ασαφή. Το άχθος, που ανέφερες, θα ήταν προτιμότερο. Το βάρος ακόμα πιο πολύ.

Ως προς τα απολιθώματα γενικώς, νομίζω ότι έχουν περισσότερο να κάνουν με φράσεις που έγιναν λίγο πολύ παροιμιώδεις (ή παροιμιακές; ) και λιγότερο με λέξεις. Ξερωγώ, κάτι ηλίου φαεινότερον, κάτι απορώ κι εξίσταμαι, φράσεις από την αρχαία γραμματεία, τη Διαθήκη κλπ. Προσωπικά τα χρησιμοποιώ μάλλον συχνά στο λόγο μου, πολλές φορές μάλιστα τα προτιμώ όταν το ύφος είναι ελαφρώς ειρωνικό ή και απλώς παιχνιδιάρικο.

nickel said:

Το τουτέστιν είναι σαν το αφού ή το δηλαδή.

Click to expand...

Μα ποιος χρησιμοποιεί σήμερα το τουτέστιν; Στο ΛΚΝ δεν έχει καν λήμμα.

Και η γλώσσα πρέπει να είναι όργανο συνεννόησης, όχι επίδειξης γνώσεων κττγμ.

Δες όμως χρήσεις στου Σαραντάκου, όπου μπορεί να υπάρχει και η ειρωνική ή παιχνιδιάρικη χρήση που αναφέρει η bernie.

https://www.google.gr/search?q=τουτ...57.703j0j7&sourceid=chrome&es_sm=122&ie=UTF-8

Υπάρχει το λήμμα σε ΛΝΕΓ και Μείζον και σαν τουτέστι στο ΝΕΛ του Κριαρά.

Ε, διαφωνώ και μια φορά με τον Νίκο, δεν χάλασε ο κόσμος... (και δεν εννοώ για ειρωνική και παιχνιδιάρικη χρήση, εννοώ για λόγϊα χρήση, όπως το λημματογραφεί το ΛΝΕΓ).

Να μην ξεχνάμε το ήγουν και το δικό μου αγαπημένο, το παναπεί.

Με το ήγουν δεν μπορείς να ξεκινήσεις πρόταση, όμως. Άλλο πράγμα με το παναπεί (που ψευτοριμάρει και με τον Παναγή)... :)

Όλα χρησιμοποιούνται με τον ίδιο τρόπο (συντακτικά).

Δώσε ένα παράδειγμα με το ήγουν σε αρχή πρότασης για το αρχείο μου (στα νέα ελληνικά, κατά προτίμηση :)).

Μα δεν είπα ότι μπαίνουν στην αρχή πρότασης (για την ακρίβεια, περιόδου). Θα έλεγα ότι κανονικά κανένα δεν μπαίνει στην αρχή πρότασης (περιόδου). Δηλαδή κανονικά η πρόταση που αρχίζει με «δηλαδή» θα έπρεπε να είναι η συνέχεια της προηγούμενης, μέρος της προηγούμενης περιόδου.

Τουτέστιν συμφωνούμε ότι θέλουν μαστοριά για χρήση τους στην αρχή των προτάσεων; Παναπεί, και με το συμπάθιο, στην αρχή των περιόδων;

Και σταματάω εδώ, αρχίζοντας την τρίτη περίοδο με και... Αύγουστος, γαρ...

Το τουτέστιν μπορεί να είναι χρήσιμο αν κάποιος π.χ. γράφει ένα επεξηγηματικό κείμενο και δεν θέλει να επαναλαμβάνει συνέχεια το δηλαδή.
Π.χ. εγώ θα έγραφα μια ανάλυση προβλήματος ως εξής:
Εισαγωγή
Πρόβλημα Χ
Δηλαδή...
Συνεπώς...
Τουτέστιν...
Επίσης...
Άρα...
Επομένως...
Και τέλος...
Επίλογος κλπ

ΟΚ, άλλο ένα κατασκεύασμα που μόλις ανακάλυψα (αρνούμαι να το χαρακτηρίσω απολίθωμα πριν με πείσετε ότι τωόντι είναι): αναρρήθηκε στον θρόνο. Αφού καταλαβαίνουμε ότι αναφέρεται σε ανάρρηση σε θρόνο σε παρελθόντα χρόνο, είναι σαφές τι εννοεί, αλλά τι σόι ρήμα είναι αυτό;

Το (σπάνιο) αρχαίο ανερρήθη υπήρχε και προερχόταν από το αναλέγομαι που επιβίωσε και στα μεσαιωνικά ελληνικά με τη σημασία εκλέγω, διαλέγω (το έχει ο Κριαράς με αόριστο ενελέκτηκα). Ρήμα αναλέγομαι με αυτή την έννοια ή έστω τον αποσπασματικό τύπο αναρρήθηκα δεν βρήκα στο ΛΚΝ ή το ΛΝΕΓ (ίσως δεν έψαξα και σωστά).

Απολίθωμα θα ήταν, λοιπόν, ο τύπος ανερρήθη· ο τύπος αναρρήθηκε τι ακριβώς πλάσμα είναι; Και, εδώ που τα λέμε, ποιαν ανάγκη καλύπτει όταν έχουμε ανέβηκε στον θρόνο και, για πιο λόγϊο, το ανήλθε στον θρόνο; Μας δίνει λύση στο ερώτημα «ποιο είναι το ρήμα της ανάρρησης;» Ούτε καν· ποιος είναι ο ενεστώτας του;

drsiebenmal said:

Απολίθωμα θα ήταν, λοιπόν, ο τύπος ανερρήθη· ο τύπος αναρρήθηκε τι ακριβώς πλάσμα είναι;

Click to expand...

Μιξογενές. Και γοητευτικό. Και πολύ χρήσιμο.

Εναλλακτικά, με εννοιολογική μετατόπιση από το αναρριχήθηκε σε συνδυασμό με απλολόγηση υπό την επίδραση της ανάρρησης του ανάδρομου Ερμή στο στερέωμα. Μα μπορεί να είναι έγκυρη λέξη το *αναρρήθηκε;

Προφανώς πολλοί νομίζουν ότι το αναρρήθηκε είναι λόγιος τύπος του αναρριχήθηκε*. Και είναι εύκολο να καταλάβει κανείς το γιατί, αν τον φανταστεί να... σκαρφαλώνει (κυριολεκτικά και μεταφορικά) στο ψηλό θρονί!

*που, φυσικά, ΔΕΝ είναι!