Αντωνυμική επανάληψη
600. Αντωνυμική επανάληψη είναι η επανάληψη του αδύνατου τύπου της προσωπικής αντωνυμίας πριν (πρόταξη ή πρόληψη) ή μετά (επίταξη) το αντικείμενο. Όταν το θέμα της πρότασης δηλώνεται με λειτουργία αντικειμένου, χαρακτηρίζεται από αντωνυμική επανάληψη:
601. Η αντωνυμική επανάληψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κάθε πρόταση με αντικείμενο. Σε ορισμένους τύπους προτάσεων είναι υποχρεωτική:
• όταν το αντικείμενο αποτελεί μέρος της γνωστής πληροφορίας της πρότασης και τοποθετείται πριν από το ρήμα (πρόταξη του αντικειμένου):
Ο ομιλητής δεν χρησιμοποιεί τις απαντήσεις χωρίς αντωνυμική επανάληψη, εφόσον το αντικείμενο της πρότασης (τον καφέ, το αυτοκίνητο) νοείται ως θέμα της συνομιλίας και προτάσσεται του ρήματος:
• όταν το έμμεσο αντικείμενο σε γενική αποτελεί μέρος της γνωστής πληροφορίας της πρότασης και τοποθετείται πριν από το ρήμα, ενώ το άμεσο βρίσκεται μετά το ρήμα (πρόταξη του έμμεσου αντικειμένου):
Ο ομιλητής δεν χρησιμοποιεί την απάντηση χωρίς αντωνυμική επανάληψη, εφόσον το έμμεσο αντικείμενο της πρότασης (του Αντώνη) νοείται ως θέμα της συνομιλίας και προτάσσεται του ρήματος.
[…]
603. Η χρήση της αντωνυμικής επανάληψης αποκλείεται όταν σε λειτουργία αντικειμένου βρίσκονται στοιχεία που δεν χρησιμοποιούνται ως φορείς γνωστής πληροφορίας. Τέτοια είναι λ.χ. ονοματικά στοιχεία με αόριστο άρθρο ή άναρθρα, καθώς και οι αόριστες και ερωτηματικές αντωνυμίες σε θέση αντικειμένου:
Τέλος, η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται συχνά για την επίλυση της αμφισημίας της γενικής του έμμεσου αντικειμένου, στις χρήσεις που μπορεί να γίνει σύγχυση με τη γενική κτητική. Η χρήση της αντωνυμικής επανάληψης —και στις προτάσεις αυτές— προϋποθέτει ότι το έμμεσο αντικείμενο είναι μέρος της γνωστής πληροφορίας τής πρότασης:
604. Η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται κατεξοχήν με αντικείμενο σε αιτιατική:
Η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται και με το αντικείμενο σε γενική, είτε των δισθενών είτε των τρισθενών ρημάτων (έμμεσο αντικείμενο):
Με τα τρισθενή ρήματα είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί αντωνυμική επανάληψη και για τα δύο συμπληρώματα, το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο:
605. Σε ό,τι αφορά στις θέσεις του αδύνατου τύπου της αντωνυμίας, υπάρχουν δύο δυνατότητες:
α. Κατά κανόνα ο αδύνατος τύπος της αντωνυμίας τοποθετείται πριν από το ρήμα:
Με τα τρισθενή ρήματα με δυο αντωνυμίες, το έμμεσο αντικείμενο (γενική) προηγείται γενικά του άμεσου (αιτιατική):
Ειδικά στην προστακτική, και οι δύο σειρές μεταξύ των δύο αντωνυμιών των τρισθενών ρημάτων είναι δυνατές:
Από τη Γραμματική της Νέας Ελληνικής Χρ. Κλαίρη - Γ. Μπαμπινιώτη (2004)
600. Αντωνυμική επανάληψη είναι η επανάληψη του αδύνατου τύπου της προσωπικής αντωνυμίας πριν (πρόταξη ή πρόληψη) ή μετά (επίταξη) το αντικείμενο. Όταν το θέμα της πρότασης δηλώνεται με λειτουργία αντικειμένου, χαρακτηρίζεται από αντωνυμική επανάληψη:
Ό,τι περισσεύει το πετάς.
Τα πρώτα του ποιήματα τα έγραψε σε ηλικία 12 χρονών.
Το τηλεγράφημα πρέπει να το στείλεις αμέσως.
Το βρήκα επιτέλους... εκείνο το ρολόι που σου 'λεγα.
Τα πρώτα του ποιήματα τα έγραψε σε ηλικία 12 χρονών.
Το τηλεγράφημα πρέπει να το στείλεις αμέσως.
Το βρήκα επιτέλους... εκείνο το ρολόι που σου 'λεγα.
601. Η αντωνυμική επανάληψη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κάθε πρόταση με αντικείμενο. Σε ορισμένους τύπους προτάσεων είναι υποχρεωτική:
• όταν το αντικείμενο αποτελεί μέρος της γνωστής πληροφορίας της πρότασης και τοποθετείται πριν από το ρήμα (πρόταξη του αντικειμένου):
—Πώς να σου φτιάξω τον καφέ;
—Τον καφέ τον πίνω σκέτο.
ΟΧΙ —Τον καφέ πίνω σκέτο.
—Τον καφέ τον πίνω σκέτο.
ΟΧΙ —Τον καφέ πίνω σκέτο.
—Πόσον καιρό το έχεις το αυτοκίνητο;
—Το αυτοκίνητο αυτό το έχω από το '82.
—Το αυτοκίνητο αυτό το έχω από το '82.
ΟΧΙ —Το αυτοκίνητο αυτό έχω από το '82.
Ο ομιλητής δεν χρησιμοποιεί τις απαντήσεις χωρίς αντωνυμική επανάληψη, εφόσον το αντικείμενο της πρότασης (τον καφέ, το αυτοκίνητο) νοείται ως θέμα της συνομιλίας και προτάσσεται του ρήματος:
• όταν το έμμεσο αντικείμενο σε γενική αποτελεί μέρος της γνωστής πληροφορίας της πρότασης και τοποθετείται πριν από το ρήμα, ενώ το άμεσο βρίσκεται μετά το ρήμα (πρόταξη του έμμεσου αντικειμένου):
—Και ο Αντώνης τι θα κερδίσει από αυτή τη δουλειά;
—Του Αντώνη θα του δώσουνε σίγουρα έναν πολύ καλό μισθό.
ΟΧΙ —Του Αντώνη θα δώσουνε σίγουρα έναν πολύ καλό μισθό.
—Του Αντώνη θα του δώσουνε σίγουρα έναν πολύ καλό μισθό.
ΟΧΙ —Του Αντώνη θα δώσουνε σίγουρα έναν πολύ καλό μισθό.
Ο ομιλητής δεν χρησιμοποιεί την απάντηση χωρίς αντωνυμική επανάληψη, εφόσον το έμμεσο αντικείμενο της πρότασης (του Αντώνη) νοείται ως θέμα της συνομιλίας και προτάσσεται του ρήματος.
[…]
603. Η χρήση της αντωνυμικής επανάληψης αποκλείεται όταν σε λειτουργία αντικειμένου βρίσκονται στοιχεία που δεν χρησιμοποιούνται ως φορείς γνωστής πληροφορίας. Τέτοια είναι λ.χ. ονοματικά στοιχεία με αόριστο άρθρο ή άναρθρα, καθώς και οι αόριστες και ερωτηματικές αντωνυμίες σε θέση αντικειμένου:
Δυσκολίες θα συναντήσεις πολλές.
ΟΧΙ: Δυσκολίες θα τις συναντήσεις πολλές.
Έναν γνωστό συνάντησα σήμερα στο λεωφορείο.
ΟΧΙ: Έναν γνωστό τον συνάντησα σήμερα στο λεωφορείο.
Τίποτε δεν μπορούμε να κάνουμε.
ΟΧΙ: Τίποτε δεν μπορούμε να το κάνουμε.
Κάποιον ήθελα να συναντήσω, αλλά δεν ήρθε.
ΟΧΙ: Κάποιον ήθελα να τον συναντήσω, αλλά δεν ήρθε.
Ποιον θα ήθελες να συναντήσεις;
ΟΧΙ: Ποιον θα ήθελες να τον συναντήσεις;
ΟΧΙ: Δυσκολίες θα τις συναντήσεις πολλές.
Έναν γνωστό συνάντησα σήμερα στο λεωφορείο.
ΟΧΙ: Έναν γνωστό τον συνάντησα σήμερα στο λεωφορείο.
Τίποτε δεν μπορούμε να κάνουμε.
ΟΧΙ: Τίποτε δεν μπορούμε να το κάνουμε.
Κάποιον ήθελα να συναντήσω, αλλά δεν ήρθε.
ΟΧΙ: Κάποιον ήθελα να τον συναντήσω, αλλά δεν ήρθε.
Ποιον θα ήθελες να συναντήσεις;
ΟΧΙ: Ποιον θα ήθελες να τον συναντήσεις;
Τέλος, η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται συχνά για την επίλυση της αμφισημίας της γενικής του έμμεσου αντικειμένου, στις χρήσεις που μπορεί να γίνει σύγχυση με τη γενική κτητική. Η χρήση της αντωνυμικής επανάληψης —και στις προτάσεις αυτές— προϋποθέτει ότι το έμμεσο αντικείμενο είναι μέρος της γνωστής πληροφορίας τής πρότασης:
Έδωσες το βιβλίο του Γιάννη;
(η πρόταση είναι αμφίσημη: μπορεί να σημαίνει «έδωσες το βιβλίο στον Γιάννη» ή «έδωσες το βιβλίο που ανήκει στον Γιάννη»)
Του 'δωσες το βιβλίο του Γιάννη;
(η αμφισημία αίρεται με τη χρήση του κλιτικού: ο Γιάννης είναι το έμμεσο αντικείμενο τής πρότασης)
(η πρόταση είναι αμφίσημη: μπορεί να σημαίνει «έδωσες το βιβλίο στον Γιάννη» ή «έδωσες το βιβλίο που ανήκει στον Γιάννη»)
Του 'δωσες το βιβλίο του Γιάννη;
(η αμφισημία αίρεται με τη χρήση του κλιτικού: ο Γιάννης είναι το έμμεσο αντικείμενο τής πρότασης)
604. Η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται κατεξοχήν με αντικείμενο σε αιτιατική:
Το 'φερες το βιβλίο μου;
Τι να τα κάνεις τα λεφτά;
Το χρειάζομαι να φύγω για λίγο από την Αθήνα.
Τι να τα κάνεις τα λεφτά;
Το χρειάζομαι να φύγω για λίγο από την Αθήνα.
Η αντωνυμική επανάληψη χρησιμοποιείται και με το αντικείμενο σε γενική, είτε των δισθενών είτε των τρισθενών ρημάτων (έμμεσο αντικείμενο):
Τραγούδησέ του κάτι του παππού να σε καμαρώσει!
Του Γιάννη δεν του αρέσουν τα ροδάκινα.
Του γιου μας ήδη δεν του κάνουν τα περσινά ρούχα.
Πρέπει να του δώσεις το μπιμπερό του παιδιού, αν θες να σε αφήσει στην ησυχία σου.
Της Χριστίνας δεν της έχω γράψει εδώ και καιρό.
Του Γιάννη δεν του αρέσουν τα ροδάκινα.
Του γιου μας ήδη δεν του κάνουν τα περσινά ρούχα.
Πρέπει να του δώσεις το μπιμπερό του παιδιού, αν θες να σε αφήσει στην ησυχία σου.
Της Χριστίνας δεν της έχω γράψει εδώ και καιρό.
Με τα τρισθενή ρήματα είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί αντωνυμική επανάληψη και για τα δύο συμπληρώματα, το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο:
Της τα έχω ήδη δανείσει της Μαρίας τα βιβλία μου.
Του το 'χω πει χίλιες φορές του Γιάννη ότι δεν παίζουνε με αυτά τα πράγματα.
[…]Του το 'χω πει χίλιες φορές του Γιάννη ότι δεν παίζουνε με αυτά τα πράγματα.
605. Σε ό,τι αφορά στις θέσεις του αδύνατου τύπου της αντωνυμίας, υπάρχουν δύο δυνατότητες:
α. Κατά κανόνα ο αδύνατος τύπος της αντωνυμίας τοποθετείται πριν από το ρήμα:
Τον Πέτρο τον βλέπω κάθε μέρα.
Εφόσον ο ρηματικός τύπος εμφανίζεται με τους δείκτες θα, να, ας και την άρνηση δεν και μη(ν), η αντωνυμία παρεμβάλλεται:Του Γιάννη θα του γράψω όταν θα 'χω καιρό.
Να μην του το πεις του αδερφού σου ότι έρχομαι!
Τον Κώστα να μην τον καλέσουμε γιατί θα τα κάνει πάλι όλα άνω- κάτω.
Αυτό που θα σου πω δεν το έχω πει σε κανέναν.
β. Με την προστακτική και τη μετοχή η αντωνυμία τοποθετείται μετά το ρήμα. Στις περιπτώσεις αυτές ο αδύνατος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας σχηματίζει τονική ενότητα με το ρήμα: ο κύριος τόνος είναι ο τόνος του ρήματος, στα προπαροξύτονα μετακινείται στη λήγουσα (έγκλιση τόνου):Να μην του το πεις του αδερφού σου ότι έρχομαι!
Τον Κώστα να μην τον καλέσουμε γιατί θα τα κάνει πάλι όλα άνω- κάτω.
Αυτό που θα σου πω δεν το έχω πει σε κανέναν.
Φέρ' το εδώ το βιβλίο.
Βοηθήστε τον λίγο τον παππού, δεν μπορεί να ανέβει μόνος του τη σκάλα!
Ό,τι άκουσες ξέχασέ το!
Κυνηγώντας τον έφτασα στο σπίτι του.
Έμαθε τις λέξεις διαβάζοντάς τις δυνατά.
Δεν θα χάσεις τίποτε δοκιμάζοντάς το.
Βοηθήστε τον λίγο τον παππού, δεν μπορεί να ανέβει μόνος του τη σκάλα!
Ό,τι άκουσες ξέχασέ το!
Κυνηγώντας τον έφτασα στο σπίτι του.
Έμαθε τις λέξεις διαβάζοντάς τις δυνατά.
Δεν θα χάσεις τίποτε δοκιμάζοντάς το.
Με τα τρισθενή ρήματα με δυο αντωνυμίες, το έμμεσο αντικείμενο (γενική) προηγείται γενικά του άμεσου (αιτιατική):
Δεν του το έδωσα το βιβλίο του Κώστα.
Να της το θυμίσεις της γιαγιάς ότι θα περάσουμε να την πάρουμε το απόγευμα.
Να της το θυμίσεις της γιαγιάς ότι θα περάσουμε να την πάρουμε το απόγευμα.
Ειδικά στην προστακτική, και οι δύο σειρές μεταξύ των δύο αντωνυμιών των τρισθενών ρημάτων είναι δυνατές:
Διάβασέ της το τής Άλκηστης το παραμυθάκι!
Δείξ' το του τού παππού το ποίημά σου!
Δείξ' το του τού παππού το ποίημά σου!
Από τη Γραμματική της Νέας Ελληνικής Χρ. Κλαίρη - Γ. Μπαμπινιώτη (2004)
