Αδερφοφάδες

Ναι, πρόκειται για το μυθιστόρημα του Ν. Καζαντζάκη.
Αδερφοφάδες σημαίνει κατά λέξη αδερφοκτόνοι, αυτοί που σκοτώνουν/"τρώνε" τα αδέρφια τους. Η ονομαστική του ενικού είναι αδερφοφάς (αδερφοφάς πόλεμος). Η απορία μου έχει να κάνει με το β' συστατικό -φάδες. Πώς προκύπτει; Είναι μήπως διαλεκτικό από Κρήτη ή Μακεδονία μιας και η υπόθεση ξετυλίγεται σε ένα χωριό της Μακεδονίας; Αυτό που είναι το πιο γνωστό είναι το -φάγος, πβ. ανθρωποφάγος, τουρκοφάγος. Γνωρίζει κανείς;

Το ΠαπΛεξ λέει μόνο:

αδελφοφάς
και αδερφοφάς, ο· βλ. αδελφοφάγος.
[ΕΤΥΜΟΛ. Αδελφοφάγος > αδελφοφάος (με σίγηση τού ενδοφωνηεντικού γ) > αδελφοφάς (με έκκρουση τού ο μετά το α)].

Πράγματι σήμερα ξενίζει -εγώ, ας πούμε, βλέποντάς το, το θεωρούσα θηλυκό: η αδερφοφάδα-οι αδερφοδάδες.

Είναι σίγουρα κρητικός και ροδιακός τύπος, δεν ξέρω αν ακούγεται και αλλού, πάντως τύποι σε -φάος/φας υπάρχουν κι άλλοι, π.χ. χαραμοφάς (τον έχει το ΠαπΛεξ), μοναχοφάς κτλ.

Το επώνυμο Κονοφάος/Κονοφάγος ανήκει στην ίδια κατηγορία; Και τι σημαίνει;

Πολύ ενδιαφέρον. Το αδελφοφάς (η φράση αδελφοφάς πόλεμος υπάρχει στο μυθιστόρημα) λοιπόν είναι από τον τύπο αδελφοφάγος και, άρα, δεν είναι ο ενικός του αδελφοφάδες, όπως υπέθεσα. Αυτό με κάνει τώρα να αναρωτιέμαι μήπως ο πληθυντικός αδερφοφάδες είναι επιλογή του ίδιου του Καζαντζάκη (για να θυμίζει και λίγο το αποφράδες, με ενικό αποφράς);

Edit: μόλις είδα την απάντηση του sarant ότι αποτελεί ροδιακό/κρητικό τύπο και του drsiebenmal.

Inachus said:

Το αδελφοφάς (η φράση αδελφοφάς πόλεμος υπάρχει στο μυθιστόρημα) λοιπόν είναι από τον τύπο αδελφοφάγος και, άρα, δεν είναι ο ενικός του αδελφοφάδες, όπως υπέθεσα.

Click to expand...

Εγώ πάλι, κατάλαβα ότι είναι. Πώς συμπεραίνεις ότι δεν είναι;

ο αδελφοφάγος > ο αδελ(ρ)φοφάς > οι αδερφοφάδες

drsiebenmal said:

Εγώ πάλι, κατάλαβα ότι είναι. Πώς συμπεραίνεις ότι δεν είναι;

ο αδελφοφάγος > ο αδελ(ρ)φοφάς > οι αδερφοφάδες

Click to expand...

Αν ο αδερφοφάς/αδερφοφάγος κάνει πληθ. οι αδερφοφάγοι, κάνει και οι αδερφοφάδες;

Ε, ναι. Ο αδελφοφάγος δίνει αδελφοφάγοι, ο αδε(λ)ρφοφάς δίνει αδε(λ)ρφοφάδες. Έτσι το καταλαβαίνω, τουλάχιστον.

Μάλλον έχεις δίκιο.
Σκέφτηκα πάνω στα χαραμοφάς και μοναχοφάς που ανέφερε ο sarant. Είναι πιο γνωστά ως χαραμοφάης (πληθ. -->χαραμοφάηδες) και μοναχοφάης (πληθ. -->μοναχοφάηδες). Χωρίς το -η-, γίνονται χαραμοφάδες και μοναχοφάδες.

sarant said:

Πράγματι σήμερα ξενίζει -εγώ, ας πούμε, βλέποντάς το, το θεωρούσα θηλυκό: η αδερφοφάδα-οι αδερφοδάδες.

Click to expand...

Νίκο μου, αν όντως το διάβαζες αδερφοδάδες, είναι φυσικό να το θεωρήσεις θηλυκό.:twit:

...
ξυλοφάς (ξυλοφάγος): ο δρυοκολάπτης, αλλά και η ράσπα του ξύλου και τοπωνύμιο.
τριχοφάς: ο τριχοφάγος (στην Κρήτη και στη Ρόδο).
πετροφάς: τοπωνύμιο σε μέρη που συνήθως έχει φαγωθεί η πέτρα (π.χ. από διάβρωση), αλλά και η τρύπα σε λιθοδομή.

Παρέμπ, η φάουσα.

φορουμοφάς: το σαράκι που τρώει τα φόρουμ, ο τρόλος

drsiebenmal said:

Το επώνυμο Κονοφάος/Κονοφάγος ανήκει στην ίδια κατηγορία; Και τι σημαίνει;

Click to expand...

μοιάζει να προέρχεται από το Κουνουποφάγος/Κουνουποφάος· ταιριάζει για αστείο παρατσούκλι/επώνυμο.
....
νεολογισμός της κρίσης, από ιντυ: ανθρωποφάδες του μνημονίου

Όχι παιδιά, νομίζω ότι ο Κονοφάγος είναι ο εικονομάχος. Ή λέω βλακεία, δεν ξέρω.

sarant said:

Όχι παιδιά, νομίζω ότι ο Κονοφάγος είναι ο εικονομάχος. Ή λέω βλακεία, δεν ξέρω.

Click to expand...

Αν υπάρχει μεσαιωνικό/νεότερο (ει)κονοφά(γ)ος, τότε μοιάζει πιθανότερο από τον ευπρεπισμό
ενός Κωνωποφάγου.

Το έχω ακούσει κι εγώ αυτό: (ει)κονοφά(γ)ος αλλά φυσικά δεν ξέρω αν είναι αλήθεια ή όχι. Αν σκεφτούμε ότι το εικόνισμα -> κόνισμα είναι διαδεδομένο σε διάφορες περιοχές φαίνεται πιθανο.

Μπορούμε εδώ να δούμε πάμπολλα κονοστάσια.

Όπως τα γράφετε, μου φαίνεται πολύ λογικό να έρχεται το επώνυμο από το (ει)κονοφάγος. Όμως, τι σημαίνει; Μου φαίνεται αρκετά δύσκολο να διασώζεται όνομα που σημαίνει «εικονομάχος» 1000 χρόνια μετά την αποκατάσταση των εικόνων. Τι άλλο θα μπορούσε να σημαίνει εδώ το -φάγος; Μήπως το ακριβώς αντίθετο; Αυτός που ζει («τρώει») από τη λατρεία των εικόνων;

«Θα τον κάνω εικόνα - κόνισμα»

Το οικογενειακό επίθετο Κονοφάγος το συναντάμε τακτικά σήμερα. Και αν θυμηθούμε τις φιλονικίες της εποχής: εικονολάτρες και εικονοφάγοι, το επίθετο - όνομα αυτό φανερώνει τον ασεβή και θεομπαίχτη. Και πώς αλλιώς θα τους θεωρούσαν τους εικονομάχους οι ευσεβείς εικονολάτρες. Γι’ αυτό, για να τιμήσουν τα εικονίσματα, έδωσαν τις φράσεις: «θα τον κάνω εικόνα ή κόνισμα», «σ’ έχω σαν εικόνα», «μα τ’ άγια κονίσματα». Σήμερα ακόμα οι κάτοικοι της Σμύρνης λένε: «μη με κονομαχείς», αντί να πουν «μη με πιέζεις, μη με στενοχωρείς».
http://dim-rizou.pel.sch.gr/papers/noe2004/paper9.htm
(Από το βιβλίο του Τάκη Νατσούλη «Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις»

Αυτόν που ζει, κονομά από τις εικόνες θα τον έλεγα εικονομάο

MelidonisM said:

εικονομάο

Click to expand...

Θα το αναδιατυπώσω:

(1) Η αναφορά του Νατσούλη (που μέσω του εικονομάχου εξηγεί το εικονοφάγος) μοιάζει, όπως πολλές ετυμολογικές απόπειρές του, τραβηγμένη. Αν το επώνυμο ήταν Κονομάχος, να το κουβεντιάζαμε.
(2) Από την εποχή της εικονομαχίας πέρασαν 1000 χρόνια ευσεβούς ορθόδοξης εικονολατρείας. Πώς είναι δυνατό να διασώζεται επώνυμο που δηλώνει κάποιον αντίθετο επί χίλια χρόνια;
(3) Το εικονοφάγος δείχνει λαϊκή (και θα αποτολμούσα, πιο πρόσφατη, γλωσσικά νεοελληνική) προέλευση. Θα είχε ενδιαφέρον να διαπιστώσουμε (αν γίνεται) από πού προήλθε (τοπικά) το επώνυμο. Αν προέρχεται από βενετοκρατούμενες περιοχές, π.χ., θα μπορούσε να έχει μια παρεμφερή προέλευση. Να δείχνει, π.χ., ορθόδοξους που έγιναν καθολικοί και απέρριψαν τις εικόνες, με άλλα λόγια έγιναν (ει)κονοφά(γ)οι στα μάτια του λαού.