Πνίγονται τα καράβια;

Πρόσφατα είχα μια διαφωνία σχετικά με τη φράση «τα καράβια πνίγονται» (εγώ επέμενα ότι η φράση υπάρχει). Γκουγκλίζοντας, διαπίστωσα ότι τα περισσότερα ευρήματα είναι στην παροιμία:

Εδώ καράβια πνίγονται, βαρκούλες αρμενίζουν

Η παροιμία παρουσιάζεται όμως και σε άλλες παραλλαγές:

Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν (που μοιάζει να είναι η πιο διαδεδομένη)

Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες μου πού πάτε

Τέλος υπάρχει και η σπανιότατη εκδοχή όπου ενώ καράβια χάνονται, το γνωστό ρυμουλκό χτενίζεται...

Οπότε, οι απορίες μου πολλαπλασιάστηκαν:

(α) Εσείς γνωρίζετε και αν ναι, θα χρησιμοποιούσατε τη φράση «πνίγονται καράβια»;
(β) Ποια μορφή της παροιμίας γνωρίζετε και
(γ) Ποια αγγλική μετάφρασή της θα προτιμούσατε;

Originally Posted by drsiebenmal [...]
Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν (που μοιάζει να είναι η πιο διαδεδομένη)

Click to expand...

Εγώ ξέρω μόνο αυτήν. Για την παρακάτω,

Originally Posted by drsiebenmal [...]
Τέλος υπάρχει και η σπανιότατη εκδοχή όπου ενώ καράβια χάνονται, το γνωστό ρυμουλκό χτενίζεται...

Click to expand...

ξέρω ότι το ρυμουλκό χτενίζεται όταν ο όταν ο κόσμος χάνεται .

Μετάφραση δεν έχω να συνεισφέρω, όμως...

Ξέρω καράβια που είναι σκυλοπνίχτες, αλλά δεν έχω ακούσει να πνίγηκε καράβι.

Για αγγλικό τού «Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν» ή τού «εδώ ο κόσμος χάνεται / καίγεται...», ας αρχίσουμε από το fiddling while Rome burns.

Debt crisis: while Rome burns, the eurozone fiddles

Ότι τα καράβια πνίγονταν (έστω σπάνια) τουλάχιστον στο παρελθόν μου το επιβεβαιώνουν και τα γκουγκλοβιβλία.

Τα οποία γκουγκλοβιβλία δείχνουν ότι η αρχική μορφή της παροιμίας ίσως είναι η πιο σπάνια σήμερα:

Εδώ καράβια πνίγονται, και σείς βαρκούλαις πλέτε; Επί επιχειρηματιών παρατόλμων. Παρ άλλοις αντί του πλέτε προφέρεται κλαίτε, όπερ αναφέρεται προς τους μεμψιμοιρούντας, ενώ ορώσι τους ισχυρωτέρους των καταπονουμένους υπό της τύχης.

Αραβαντινός, 1863 και Βερέττας, 1863

Εδώ οι πέτραις καίονται, τα ξύλα τί νά 'πούνε και Εδώ καράβια πνίγονται, κ' εσύ βαρκούλά μου (ή κουτζόβαρκα) πού πας;

Βενιζέλος, 1867

Σαφώς και πνίγονται τα καράβια. Το θέμα είναι αν στη χρήση αυτή το πνίξιμο γινόταν αντιληπτό σαν κυριολεξία ή σαν μετωνυμία. Κλίνω προς το δεύτερο.

Όταν λες μετωνυμία, μήπως εννοείς τα καράβια;

Φυσικά και πνίγονται (στη φρασεολογία μας) τα καράβια.
Το έχει και ο Δημητράκος, στο πνίγω, δεύτερη σημασία του πνίγομαι: επί πλοίων, καταβυθίζομαι, βουλιάζω.

Μα θα λέγατε (σήμερα — «Πνίγονται» λέει ο τίτλος) «Πνίγηκε το Ηράκλειο»; Γιατί, αν το λέγατε, θα νόμιζα ότι «Σοβαρά προβλήματα προκάλεσαν στο Ηράκλειο Κρήτης οι έντονες βροχοπτώσεις» και όχι ότι βυθίστηκε το πλοίο το Ηράκλειο. Στον επόμενο χτύπο θα πούμε και ότι πνίγηκε αεροσκάφος στη μέση του ωκεανού. Αυτό δεν σημαίνει ότι αμφισβητώ ότι το 'χουν πει κάποιοι: κάποτε τα καράβια και πνίγονταν και βυθίζονταν, σήμερα μόνο βυθίζονται, γι' αυτό και ο Μπαμπινιώτης δεν αντιγράφει τον Δημητράκο.

Και σε μένα ηχεί κάπως παράξενα το "πνίγηκε ένα καράβι". Ακόμη και με το επιρρηματικό κατηγορούμενο "αύτανδρο", μάλλον το "βυθίζεται" ή το "πάει" θα επέλεγα.

Εγώ δεν θα δίσταζα να γράψω ένα διήγημα με τίτλο: Τη νύχτα που πνίγηκε το «Ηράκλειο»

Και μου φαίνεται ταιριαστό με τη ναυτική μας παράδοση να αντιμετωπίζουμε το πλεούμενο σαν κάτι σχεδόν ζωντανό που θαλασσοπνίγεται και, τελικά, μπορεί και να πνιγεί.

Από τη μια, δεν μου προξενεί άσχημη εντύπωση το ότι τα καράβια πνίγονται, μιας και τα καράβια ήταν κάποτε έμψυχα (ο κόσμος τα ένιωθε έτσι), γι' αυτό και είχαν (και έχουν) ονόματα στην ονομαστική, από τα αρχαία κιόλας χρόνια. (Είναι ένα ζήτημα που έθιξα πολύ επιφανειακά εδώ πριν από καιρό, αλλά θέλω να το συζητήσουμε εκτενέστερα κάποτε).

Από την άλλη, συμφωνώ ότι η χρήση του έχει σβήσει σήμερα, και μόνο σε παροιμίες επιβιώνει.

drsiebenmal said:

Και μου φαίνεται ταιριαστό με τη ναυτική μας παράδοση να αντιμετωπίζουμε το πλεούμενο σαν κάτι σχεδόν ζωντανό που θαλασσοπνίγεται και, τελικά, μπορεί και να πνιγεί.

Click to expand...

Υπάρχουν και πλοία που θαλασσοδέρνονται και βάζω στοίχημα ότι δεν θα δω ερώτημα «Δέρνονται τα καράβια;» (αν και μπορεί να το σκεφτόταν ο Ξέρξης, που έβαλε να δείρουν τη θάλασσα).

Τα καράβια δέρνονται απ' τα κύματα και τους ανέμους. Δεν χρησιμοποιούμε βέβαια συχνά την παθητική φωνή, αλλά νομίζω ότι θα έστεκε να το πούμε. Ήδη μια αναζήτηση για το δαρμένο απ' τα κύματα δίνει κάμποσα ευρήματα. Όσο για το πνίξιμο των καραβιών, συμφωνώ βέβαια με τον Εαρίωνα για την παλαίωση της χρήσης αυτής, αλλά δεν μου φαίνεται εντελώς ξεγραμμένη. Ένας λόγος ασφαλώς είναι το κοινό θαλασσοπνίγομαι - και, αν το καράβι θαλασσοπνίγεται, η θάλασσα τι το κάνει; Αλλά ένας άλλος λόγος, που δεν θίχτηκε, είναι ότι το καράβι που πνίγεται δεν είναι ίδιο με το καράβι που βουλιάζει. Το πνίγομαι (στα καράβια αλλά και αλλού) μεταδίδει την αγωνία, τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του θανάτου, όχι αναγκαστικά την επέλευσή του. Δεν μου φαίνεται ακριβώς συνώνυμο του βουλιάζω ή βυθίζομαι. Νομίζω ότι, σε ένα κείμενο όπου θα μας προβλημάτιζε η χρήση της λέξης αυτής για τα καράβια, θα έπρεπε να δούμε τόσο το γενικό ύφος (λογοτεχνικότητα, προφορικότητα) όσο και το τι ακριβώς θέλουμε να μεταδώσουμε.

Πας να τη διασώσεις με επανανοηματοδότηση (το 'χα απωθημένο να γράψω αυτή τη λέξη) αλλά η παλιά της χρήση είναι σαφής: «βυθίστηκε».

— Λέγε δα, Μουσταφά, είπεν ο νεώτερος σαρκαστικώς υπομειδιών, τι είδες σήμερα και σε βλέπω κόκκινο σαν βρασμένη καραβίδα, και συλλογισμένο σαν να σου πνίγηκαν τα καράβια;
(Από την Τασσώ του Αχ. Λεβέντη — δεν τον ξέρω)

Ίσως, αλλά αναφέρθηκα στο πώς το νιώθω εγώ σήμερα, δεν έκανα φιλολογική αναδρομή. Μπορεί βέβαια να μην ισχύει το ίδιο για όλους, και τα λεξικά δεν μας πολυβοηθάνε στα ζόρικα. Να σημειώσω πάντως ότι ο αόριστος δεν είναι ο χρόνος που ευνοεί να φανεί η διάρκεια. Θα με έπειθαν πολύ περισσότερο παραδείγματα στον ενεστώτα και τον παρατατικό. Και βέβαια δεν ισχυρίστηκα ότι χρησιμοποιείται μόνο έτσι. Η φράση του Δόκτορα όμως (Τη νύχτα που πνίγηκε το «Ηράκλειο») μου το υποβάλλει πολύ έντονα, και με κάνει επίσης να σκέφτομαι περισσότερο μετωνυμία παρά την παραδοσιακή προσωποποίηση.

Θα ήμασταν πιο δεκτικοί αν είχε διασωθεί η σύμφραση μέσα στην παροιμία. Χάθηκε κι αποκεί μέσα όμως.

Τη νύχτα που πνίγηκε το «Ηράκλειο» (Αφιέρωμα για τα 4 χρόνια της Λεξιλογίας)

Το χρονικό
Άρθρο στη Βικιπαίδεια

Διαβάζοντας τον τίτλο σκέφτηκα, μα και βέβαια πνίγονται.
Μάλλον είναι που έχουμε πολλούς ναυτικούς στην οικογένεια.

Όμως την παροιμία δε θυμάμαι να την έχω ακούσει έτσι.

Δεν έχει χαθεί το "πνίγονται" στην παροιμία, όσο κι αν έχει υποχωρήσει.

Άσχετο (μετά την ανάγνωση του άρθρου στη Βικιπάιδεια): γιατί οι μπουκαπόρτες των πλοίων λέγονται καταπέλτες; Αφού δεν είναι καταπέλτες.