Δημιουργική απόδοση λογοπαιγνίων

Όπως όλοι ξέρουμε, ένα λογοπαίγνιο μπορεί να γίνει ο εφιάλτης του μεταφραστή. Μερικές φορές η λύση μπορεί να είναι σχετικά απλή, ενώ άλλες φορές απλά δεν υπάρχει. Για παράδειγμα, ο Άντον Χερτ της ελληνικής μετάφρασης του Τομ Ριντλ, ήταν φιάσκο διπλής κατεύθυνσης (περισσότερα ο Σαραντάκος, εδώ). Θα μπορούσε να αποδοθεί είτε το λογοπαίγνιο με το Riddle και να αλλάξει το όνομα του ήρωα είτε ο αναγραμματισμός, με διατήρηση του ονόματος. Τελικά επιλέχθηκε να μην γίνει τίποτα απ' τα δυο.

Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που είναι φύσει αδύνατον να μεταφερθεί ένα λογοπαίγνιο και μια τέτοια περίπτωση θέλω να παρουσιάσω. Για να προλογίσω λίγο, το λογοπαίγνιο βρίσκεται σε μια ιστορία κόμικς του Ντίσνεϋ, από το πενάκι του Ντον Ρόσα, με ήρωες τον Σκρουτζ και τα ανίψια του. Η ιστορία αυτή δημοσιεύθηκε το 1988, με τίτλο "His Fortune on the Rocks", προφανώς λογοπαίγνιο με το "on the rocks" που σημαίνει "με πάγο". Ο τίτλος που δόθηκε στα ελληνικά (Κόμιξ, τ. 192, 2004) είναι "Το Χρήμα Πάει στα Βουνά", μια απόδοση που είναι καλή, αν και θα προτιμούσα κάτι σε "Τύχη Βουνό" (σημ.: η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα βουνό, όπου οι ήρωες έχουν πάει για να αναζητήσουν πολύτιμα πετρώματα).

Το λογοπαίγνιο που θέλω να εστιάσω, βρίσκεται στην σελίδα 10:



Είναι κάτι παραπάνω από εμφανές ότι αυτό το λογοπαίγνιο δεν μεταφράζεται, γιατί βασίζεται στην ηχητική ταύτιση των λέξεων gneiss-nice· ζεύγος που στα ελληνικά είναι γνεύσιος-ωραίο. Τι έκανε λοιπόν ο μεταφραστής; Άλλαξε τελείως το κείμενο. Η συζήτηση πλέον είναι:

Ντόναλντ: Βλέπω κάτι παράξενες κοτρόνες. Τι είναι;
Χιούη: Γρανίτες είναι, θείε.
Ντ: Μπα; Υπάρχουν και φυσικές γρανίτες; Τι γεύση έχουν;
Χ: Δεν είναι τέτοιες γρανίτες. Είναι τα γνωστά, σκληρά, πυριγενή πετρώματα.
Ντ: Πω πω! Παγωτά μπόμπα δηλαδή! Δεν νομίζω, όμως, ότι θα ενδιαφέρουν τον θείο.

Το κείμενο είναι τελείως διαφορετικό και μεταφέρεται μόνο η αίσθηση λογοπαιγνίου, με έναν ευφυή τρόπο, κατά την γνώμη μου. Από ομόηχες λέξεις, το λογοπαίγνιο μετατρέπεται σε χρήση ομόηχων και ομόγραφων, με την βοήθεια της γραμματικής (η γρανίτα-ο γρανίτης). Για να γίνει αυτό, ο αριθμός άλλαξε σε πληθυντικό. Ο μεταφραστής πήρε την ελευθερία να αλλάξει την εξέλιξη διαλόγου τριών καρέ, αλλά η εναλλακτική του ήταν να μην υπάρχει καθόλου λογοπαίγνιο.

Ένα πιο εύκολο λογοπαίγνιο ήταν η απόδοση ενός ήρωα μιας άλλης ιστορίας του Ντον Ρόσα, του Nostrildamus, μιας γουρουνόμορφης εκδοχής του Νοστράδαμου (Nostradamus), με μεγάλα ρουθούνια (nostrils). Στα ελληνικά αποδόθηκε ως Νοστραμουσούδαμος.

Πριν λίγο, στα Φιλαράκια, παίχτηκε ο παρακάτω διάλογος:

PHOEBE: Well, no no, you have to stay back. I, I have the pox.
RYAN: Chicken or small?
PHOEBE: Chicken. Which is so ironic considering I'm a vegetarian.

Η απόδοση διαλόγων έδωσε το εξής:

Φοίβη: Όχι, μην πλησιάζεις. έχω ευλογιά.
Ράιαν: Ανεμοβλογιά ή απλή?
Φοίβη: Ανεμοβλογιά, αν και αποφεύγω τούς ανέμους.

Τα προβλήματα στην μετάφραση εδώ είναι δύο. Στα ελληνικά η ανεμοβλογιά είναι σύνθετη ενώ η ευλογιά όχι, αλλά στα αγγλικά είναι και οι δυο σύνθετες και λήγουν σε pox. Αυτό κάνει τον διάλογο λίγο προβληματικό, γιατί κανείς δεν θα έλεγε "έχω ευλογιά" και να εννοούσε ανεμβλογιά. Το λογοπαίγνιο της Φοίβης χάνεται επίσης και αντικαθίσταται με κάτι που ναι μεν βγάζει λογική σαν αστείο, αλλά δεν είναι σε καμμιά περίπτωση εφάμιλλο του αρχικού. Εσείς πώς θα το μεταφράζατε;

Εμένα πάλι μ' άρεσε πολύ αυτή η μετάφραση, επειδή ταιριάζει γάντι στην αλλοπρόσαλλη Φοίβη (που κουβαλάει χρυσόψαρα στην τσάντα της, καραδοκεί στο αεροδρόμιο για να κλέψει αεροπλάνα κλπ). Δεν νομίζω πως ξενίζει, γιατί ο θεατής το θεωρεί απλώς ένα ακόμα από τα κουλά της.

Πάνω στο αρχικό μήνυμα, κι εντελώς οφ τόπικ: Όταν ξεκίνησε να διαβάζει η μεγάλη μου κόρη, μας έκανε μια μέρα να ξεραθούμε στα γέλια καθώς διάβασε από το αυτοκίνητο μια ταμπέλα σε μάντρα οικοδομικών υλικών και απόρησε: «Μαμά, γιατί λέει εκείνη η ταμπέλα Μάρμαρα-Γρανίτες κι όχι Παγωτά-Γρανίτες;» :lol:

Re: Φιλαράκια
Κι εμένα μ' αρέσει -βασικά δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερη απόδοση τα τελευταία 15 λεπτά (χρόνος που συνήθως δεν έχει ο υποτιτλιστής) που το παλεύω χωρίς ν' αλλάξω την ανεμοβλογιά (διότι, όσο έξυπνο κι αν είναι το λογοπαίγνιο, δεν μπορείς να βλέπεις τη Φοίβη με καντήλες και να διαβάζεις για συνάχι, π.χ.). Το πολύ-πολύ να έγραφα "έχω τη βλογιά", "ανεμοβλογιά ή σκέτη;" κλπ. για να κρατήσω το β' συνθετικό και ν' αποφύγω το "ευλογιά".

But that's just me. Εσύ πώς θα το έλεγες, Hellegennes;

Εμένα δεν μού κάθεται καλά, αλλά δεν ξέρω πώς θα το 'λεγα. Γι' αυτό ρωτάω.

Ναι, αλλά αφού δεν σου κάθεται καλά, μήπως θα πρέπει να κάνεις μια δημιουργική πρόταση;

Το ψάχνω. Θυμίσου όμως ότι δεν είμαι εκπαιδευμένος να μεταφράζω, άρα κυρίως κρίνω. Δεν λέω ότι απαραίτητα υπάρχει καλύτερη απόδοση. Άλλωστε τα προβλήματα τα σημείωσα απ' την αρχή.